«Dalary ź Cichanoŭskaj». Historyja nastaŭnika, jaki stavić na vušy biełaruskija i rasijskija škoły
Kali Uładzisłaŭ Bochan zahadaŭ byłym kaleham-nastaŭnikam zładzić fejkavuju dyjałohavuju placoŭku, jon navat nie čakaŭ, jakoha fiejeryčnaha efiektu dabjecca. Z taho času ŭsio bolš škoł traplajecca na vudu jaho absurdnych zadańniaŭ. «Naša Niva» źjeździła da akcyjanista. Vyhadavany Sierabrankaj, ciapier jon volaju losu baćka-adzinočka, jaki vychoŭvaje dvaich małych dziaciej u emihracyi.
«My biehli pa dvarach ad siłavikoŭ, i miascovaja hapata była ŭražanaja ich pavodzinami»
Uładzisłavu Bochanu 30 hadoŭ. Usio žyćcio da emihracyi jon žyŭ u Sierabrancy — adnym z samych aktyŭnych u 2020-m rajonaŭ Minska.
Uładzisłaŭ raskazvaje, što Sierabranka była spačatku viadomaja hopnikami, a potym jašče i futbolnymi chulihanami. Ale ŭ 2020-m uraziła mastaka aktyŭnaściu miascovych žycharoŭ, i jon maje tłumačeńnie, čamu tak stałasia:
«Tam udałosia zarhanizavacca. 9 žniŭnia ja zmoh sabrać čatyroch čałaviek, a na inšym učastku sabrałasia čałaviek 50—100, my dałučylisia da ich i pajšli praśpiektam, pastupova nas rabiłasia bolej. U vyniku razyšlisia, ale damovilisia, što zaŭtra sustrakajemsia.
Nastupnaha dnia ludzi stali vychodzić, hurtavalisia kala doma pa adrasie Rakasoŭskaha, 80. My rušyli ŭ centr, ale našu kałonu raźbili kala Uschodniaha aŭtavakzała. My raźbiehlisia, ale potym sabralisia i vyrašyli, što zastaniomsia ŭ Sierabrancy, kab adciahvać na siabie ŭvahu ad ludziej u centry horada».
11 žniŭnia 2020-ha Sierabranka stała adnym z samych pratesna aktyŭnych rajonaŭ horada. Padklučyŭsia miascovy kałaryt. Uładzisłaŭ zhadvaje: «Niejak my biehli pa dvarach ad siłavikoŭ, i miascovaja hapata była ŭražanaja ich pavodzinami. Jana taksama vyjšła na vulicu, tamu supraciŭ tam adbyŭsia mocny».
Bochan skončyŭ histfak BDU, śpiecyjalizacyja — turyzm i kulturnaja spadčyna. A potym trapiŭ u armiju. Raskazvaje, što doŭha zmahaŭsia z vajenkamatam, tamu pryzvali jaho tolki ŭ 24 hady.
Uładzisłaŭ słužyŭ u Barysavie, zajmaŭsia techničnym zabieśpiačeńniem. Ź ich, reziervistaŭ, rychtavali kamandziraŭ adździaleńnia, i praz try ź lišnim miesiacy jon vyjšaŭ adtul małodšym siaržantam. Raskazvaje, što nazirać za ijerarchičnaj armiejskaj sistemaj było cikava: armija — zrez biełaruskaha hramadstva ŭ asobnym pamiaškańni.
Hety dośvied častkova dapamahaje Bochanu razumieć siłavikoŭ: «Prykładna ŭśviedamlaju, što heta za ludzi i čamu niama sensu spadziavacca, što biełaruskaje vojska niekali padtrymaje narod. Kali my hlaniem na vyšejšy aficerski skład, to tam mnostva rasijan.
U nas byli zaniatki pa ideałohii biełaruskaj dziaržavy, i ich pravodziŭ ruski: jon słužyŭ tut u Savieckaj armii i zastaŭsia ŭ Biełarusi, kali Saviecki Sajuz razvaliŭsia, atrymaŭ biełaruskaje hramadzianstva i vykładaje ideałohiju. Heta byŭ cikavy miks ź idej lićvinizmu, tryadzinaha słavianstva i historyj nakštałt tych, što pakazvajuć pa «Rien TV».
Razmaŭlaŭ u armii ź niekatorymi praparščykami. Kazali: čamu b nie zastacca ŭ armii paśla terminovaj słužby? Rabić ničoha nie treba, ilhoty jość, zarobak dla taho ž Barysava niadrenny. Voś ich matyvacyja, čałaviek z takimi intaresami nie pojdzie ni za jakuju ideju».
Jašče adzin armiejski ŭspamin — hutarka sa staršym lejtenantam, u jakoha mastak spytaŭ: što, kali z rasijskaha boku budzie vajennaja pahroza. Toj adkazaŭ: «A što nam vajavać? My prosta padnimiem ruki».
Mnohich biełaruskich vajskoŭcaŭ, ličyć Bochan, cikaviać vysokija zarobki rasijskich vajskoŭcaŭ, i za hetyja zarobki jany zdaduć krainu.
Mastak pryznajecca, što dobryja prahnozy nakont situacyi ŭ Biełarusi skončylisia ŭ jaho z pačatkam šyrokamaštabnaha ŭvarvańnia Rasii va Ukrainu i paśla «refierendumu» pa Kanstytucyi. Kali biełarusam dla vialikich pratestaŭ patrabavaŭsia tryhier, to čym heta nie jon?
«Dumaju, vajna skončycca kansensusam, pieršymi ad jaje stomiacca jeŭrapiejcy i amierykancy. Ukraina nie zdoleje za siabie pastajać bieź źniešniaj padtrymki, a Rasija budzie zacikaŭlenaja atrymać choć niejkija vyniki. Što da kalinoŭcaŭ, to heta častka USU, chto ich puścić u Biełaruś?
Z krainy źjechali sotni tysiač biełarusaŭ, i heta zbolšaha ludzi aktyŭnyja. Biełaruski paradak dnia ŭ śviecie amal źnik, usia ŭvaha na Ukrainie. Nasielnictva biadnieje, i čym bolš heta budzie vyražana, tym bolš ludzi buduć trymacca za apošniaje», — razvažaje Uładzisłaŭ.
«Rady, što nie trapiŭ za kraty i ŭvohule zastaŭsia žyvy»
Bochan raskazvaje, što pačaŭ malavać jašče ŭ dziacinstvie. Dla jaho heta była sproba źmianić realnaść i dać rady niespraviadlivaści hetaha śvietu: «Kali mnie było čatyry-piać hadoŭ, my jechali ź vioski ŭ Minsk, i ja pabačyŭ na šašy źbitaha sabaku. Dla majho dziciačaha serca heta było vielmi baluča. Pačaŭ malavać hetaha sabaku tak, byccam jon žyvy i tolki paranieny, byccam jaho vylečyli».
Potym chłopiec pakinuŭ malavańnie i viarnuŭsia da jaho tolki ŭ 18, kali ŭ žyćci ŭsio było niaprosta. Hledziačy nazad, radujecca, što pieražyŭ toj čas:
«Maje svajaki byli ludźmi savieckaj tradycyi: atrymaješ adukacyju, budzieš dobra siabie pavodzić — usio ŭ ciabie ŭ žyćci budzie. Mianie rychtavali da ŭtapičnaha, spraviadlivaha hramadstva, ale ja sutyknuŭsia z tym, što nasamreč usio inakš, hramadstva akazałasia žorstkim i cyničnym.
Dadałosia toje, što babula, ź jakoj my žyli ŭ adnoj kvatery, ciažka pamirała ad raku. A jašče mianie zaŭždy vučyli, što, jak mnie spoŭnicca 18, zmahu rabić što zachaču, to-bok ja vyjšaŭ z-pad tatalnaha kantrolu.
Usio heta navaliłasia, i ŭ mianie źniesła dach. Kali hladžu na heta ŭ retraśpiektyvie, rady, što nie trapiŭ tady za kraty i ŭvohule zastaŭsia žyvy.
Mieŭ subkulturnaje junactva z vuličnym hvałtam i hetak dalej — panki, chedy, futbolnyja chulihany, vyśviatleńnie adnosinaŭ z hopnikami, pamiž pravymi i levymi».
Jašče paźniej, u studenckija časy, chłopiec znoŭ pryjšoŭ da malavańnia, i hetym razam užo asensavana. Niejak jon rychtavaŭsia da ekzamienu pa historyi mastactvaŭ, vučyŭ karciny razam z mastakami i kirunkami, u jakich jany byli stvoranyja. Źviarnuŭ uvahu na pałatno «Roka z patefonam» Renata Hutuza i adčuŭ, što i sam tak bačyć śviet.
Paśla siesii, zhadvaje Uładzisłaŭ, jon znajšoŭ svaje staryja farby i pasprabavaŭ malavać — spadabałasia. Potym dałučyŭsia ŭ sacsietcy da pablika «ACHUCHU» — «Associacija chudšich chudožnikov». Hetaja hrupoŭka abjadnoŭvaje mastakoŭ postsavieckaj prastory, jakija pracujuć u pieršuju čarhu ŭ sacyjalnym i kalapalityčnym napramku.
Vosieńniu 2019 hoda jany arhanizoŭvali ŭ Maskvie vystavu «Osień pachana», pryśviečanuju dniu narodzinaŭ Pucina. Bochan adpraviŭ zajaŭku, na vystavu adabrali try jaho pracy. Kab naviedać pieršuju svaju vystavu, jon pajechaŭ u Maskvu.
«Kali my padychodzili da halerei, akazałasia, što dźviery ŭ jaje zavaryli. Tam byli supracoŭniki FSB, palicyjanty — cikava! Na nastupny dzień usie niezaležnyja miedyja hudzieli pra hetuju vystavu. Heta była impreza dla svaich, ale siłaviki zrabili jaje znakamitaj.
Ja tady padumaŭ, što niešta ŭ mastactvie jość, niejkaja siła, jakaja pužaje dziaržavu. Vyrašyŭ, što mastactva dla mianie budzie niečym bolšym, čym chobi. Tak i stałasia», — raspaviadaje Uładzisłaŭ.
«Nastaŭniki sami vinavatyja, što jany takija, zaŭždy jość vybar»
Jašče ź junactva mastak zacikaviŭsia anarchizmam. «My ź siabrami byli subkulturščykami, i niejak mianie pabili banchedy. Maci pačała aburacca, maŭlaŭ, raniej było inačaj, i ja pačaŭ vyvučać, jak žyli ŭ Savieckim Sajuzie. Potym zacikaviŭsia sacyjalistyčnymi idejami i pryjšoŭ da anarchizmu. Dla mianie anarchizm — heta pra asabistuju volu i adkaznaść, idei roŭnaści i roŭnych mahčymaściej», — kaža Uładzisłaŭ.
Sa studenckich časoŭ i da emihracyi Bochan pracavaŭ nastaŭnikam u adnoj i toj ža minskaj škole. Nazyvaje heta pryjemnym uspaminam: biełarusu padabałasia pracavać ź ludźmi, pakazvać niekatorym vučniam, na jakich inšyja nastaŭniki pastavili kryž, što jany mohuć čahości damahčysia. Zhadvaje, što vučni jamu daviarali bolš, čym inšym nastaŭnikam, navat tyja, u kaho jon nie vykładaŭ, raskazvali jamu sakrety.
Sa škoły mastak vynies šmat nazirańniaŭ, jakija natchnili na pałotny i akcyi z nastaŭnikami, a taksama patrebnyja dla akcyj kamunikacyjnyja navyki. Kaleh jon zapomniŭ jak šrubak sistemy, hatovych ciarpieć usio:
«Mnie zdajecca, tut jość kłasavy składnik. Nastaŭniki — heta ŭ asnoŭnym žančyny, čaściej za ŭsio ŭ razvodzie, ź nievysokim zarobkam. Jany razumiejuć, što kali vyleciać z pracy, to nie zmohuć uładkavacca ŭ inšuju škołu, u adukacyi ŭsio ŭzajemaźviazana. Finansavaj paduški ŭ ich niama, tamu davodzicca ciarpieć.
Vyvučyŭ hetuju sistemu i razumieju, što takija ludzi buduć chapacca za apošniaje, što ŭ ich jość, bo nie bačać siabie ŭ inšaj sistemie. Ich tak vychavali. Administracyja tam zaŭždy paŭtaraje frazy nakštałt «sistema lubić cišyniu», «vaša sprava — nie dumać, a vykonvać». Kali heta paŭtarajecca dziesiać, sto, tysiaču razoŭ, jano pačynaje ŭpłyvać na ludziej».
Chacia dzieci i vučacca ŭ hetaj sistemie, jany nie paddajucca indaktrynacyi, kaža Uładzisłaŭ. Jon raskazvaje, jak sustrakaŭ na pratestach školnikaŭ, i paśla hetaha ź im u škole vitalisia navat tyja staršakłaśniki, u jakich jon ničoha nie vykładaŭ. Adčuvałasia, kaža Bochan, što jany ŭsprymali jaho jak aŭtaryteta.
Akcyi z nastaŭnikami — spačatku biełaruskimi, a potym rasijskimi — jakraz i prasłavili mastaka. Na jaho zahad jany ładzili chrosnyja chady, akcyi ŭ padtrymku nieisnujučaha Hieroja Rasii, dyjałohavuju placoŭku — i, vidać, heta jašče nie kaniec. Na dumku biełarusa, ich pasłuchmianaść jaho zahadam pakazvaje, nakolki sistema apracavała ludziej i pabudavała ź ich murašnik. Ale heta i pakazčyk taho, nakolki sistema krochkaja, upeŭnieny były nastaŭnik.
Sistema zabivaje sama siabie, kaža Uładzisłaŭ, i za hetym vielmi cikava nazirać. Niejak jon pravioŭ akcyi ŭ Chojnikach i Ušačach, i prapahandysty pačali pisać pra jaho pasty: maŭlaŭ, zadumajciesia, chto vam što dasyłaje! Mastak dzivicca: jany prosiać zadumacca ludziej, jakich sami pryvučali, što dumać nie treba, heta za vas zrobić niechta inšy.
«Pamiataju nastaŭnicu z majoj škoły, jakaja nie chacieła być u kamisii, ale jaje nibyta prymusili. Pačałasia revalucyja i hvałt na vulicach, jana źjechała ŭ viosku, siadzieła ŭ depresii i płakała. Voś jana papłakała i znoŭ pajšła na pracu, a Tarajkoŭskaha i inšych užo niama. Chtości straciŭ žyćcio za hetych ludziej, jakija padpisvali vybarčyja pratakoły, a jany papłakali — i žyćcio praciahvajecca dalej.
Ciapier nastaŭnik — heta pravadnik ideałohii i kultu strachu, a jon nie pavinien takim być. Vučni bačać zapužanych nastaŭnikaŭ i mohuć stavicca da ich z naśmieškaj, ale takaja madel pavodzinaŭ usio roŭna adkładajecca ŭ ich hałavie. Žalu da ich niama. Nastaŭniki sami vinavatyja, što jany takija, zaŭždy jość vybar», — miarkuje Bochan.
«Nadrukavaŭ češskija dalary z tvaram Cichanoŭskaj i pajšoŭ razdavać»
Niekalki hadoŭ tamu biełarus pačaŭ ładzić mastackija akcyi. Raskazvaje, što pačynaŭ ź pierformansaŭ — heta niešta zahadzia zapłanavanaje, sa scenarom: «Pakazaŭ pierformans na vystavie ŭ Mahilovie, heta była pieršaja i adzinaja vystava, jakuju ja arhanizavaŭ u Biełarusi. Tam ja raśpiaŭ na kryžy dźviery — jany simvalizavali tyja dźviery, što byli zavaranyja ŭ Maskvie padčas vystavy. Dźviery musili vykupić hrachi volnych mastakoŭ».
Potym u Bochana adbyvalisia spantannyja akcyi:
«Paśla śmierci Ramana Bandarenki mianie začapiła videa, jak siłaviki razburali miemaryjał na «płoščy Pieramien». Usio razumieju, ale navošta vy vajujecie ź miortvymi? Vyrašyŭ, što treba zapalić takuju śviečku, jakuju nahoj nie sabješ. Na skryžavańni Malinina i Rakasoŭskaha nakidaŭ šyn i padpaliŭ, heta była spantannaja akcyja — «śviečka pamiaci Bandarenki».
A kali pačali havaryć pra lalkavodaŭ, znajšoŭ dziedaŭ čamadan, nadrukavaŭ češskija dalary z tvaram Cichanoŭskaj, apranuŭ palito i skuranyja palčatki i ŭziaŭ dziciačuju racyju. Chadziŭ pa vulicy, razdavaŭ ludziam pačkami hetyja «dalary» i «źviazvaŭsia» pa racyi z «kiraŭnictvam».
U Varšavie, darečy, chutka budzie vystava Bochana.
U lipieni 2021-ha da mastaka pryjšli. Niezadoŭha da hetaha chłopiec złamaŭ nahu i pierasoŭvaŭsia na mylicach, mahčyma, tamu jamu i dazvolili da suda pa administratyŭcy być na voli. Za hety čas Bochan dabraŭsia da Ukrainy, a potym pierajechaŭ u polski Biełastok.
Jaho vyratavała i toje, što da zatrymańnia Uładzisłaŭ rychtavaŭsia zahadzia — razumieŭ, što taki dzień nastanie. Pra toje, što tak moža zdarycca, pačaŭ dumać jašče 12 žniŭnia 2020 hoda, kali niezrazumiełym dla jaho čynam ludzi stali schilacca da mirnaha pratestu. Potym chłopiec bačyŭ, jak ludzi marš za maršam chodziać z kvietkami, i dumaŭ, što niešta nie tak, i kaniec moža być drenny:
«Užo tady viedaŭ, što na mianie jość papka, bo jaje bačyŭ adzin chłopiec, jakoha zatrymali.
U lutym 2021-ha moj tavaryš napisaŭ mnie, što jany pabačyli ŭ kahości z zatrymanych anarchistaŭ majo fota ŭ bałakłavie i z anarchisckim ściaham, nadta mnoj cikavilisia, ale tady jašče nie viedali, chto ja taki.
U mai zatrymali čałavieka, na słovach poŭnaha bravady, ale kali dajšło da spravy, chutčej za ŭsio, pačałosia supracoŭnictva, bo pajšoŭ ceły łancužok zatrymańniaŭ. Ja sprabavaŭ arhanizavać ludziej praz čaty, Sierabranka, musić, apošni minski rajon, jaki vychodziŭ na vulicu. A potym ja zrazumieŭ, što ludzi nie chočuć varušycca, im by ŭsio adkłaści da taho momantu, jak pryjdzie niejki dziadzia-tryhier — i ŭsio budzie dobra. Pačaŭ rabić vizu».
Mastak tłumačyć: jon, jak anarchist, nie pieršy dzień u palitycy, tamu razumieŭ, suprać kaho biełarusy vyjšli vajavać i čamu heta moža skončycca niadobra. A voś bolšaść biełarusaŭ hetaha nie ŭśviedamlali. Uładzisłaŭ zhadvaje, jak u 2021-m čuŭ ad ludziej, što im chočacca vyjści i pahulać, jak u žniŭni.
Heta jaho aburaje:
«Ludzi vychodzili pahulać suprać dyktatara, jaki zabivaŭ. Dla mianie heta pakazčyk, što staŭleńnie da pratestu było niesurjoznaje. Dla mnohich heta było hulnioj, dla ludziej siaredniaha ŭzrostu — sprobaj uspomnić maładość, atrymać adrenalin. Jany vychodzili na emocyjach i pačućciach, nie asensoŭvali hłyboka toje, što adbyvajecca ŭ krainie.
U Biełarusi była sproba revalucyi, ale hetaje słova bajalisia vymavić, mabyć, da 2022 hoda. Mianie abvinavačvali ŭ tym, što ja isteryčka i chaču vyvieści ludziej pad aŭtazaki, a ja dakazvaŭ, što reakcyja pajšła ŭ nastup i kali my jaje nie spynim, nas usich vyšturchnuć z krainy. Tak i adbyłosia».
Pieršyja miesiacy ŭ Biełastoku byli dla biełarusa niaprostymi. Było składana i ŭ finansavym płanie: kali padaješsia ŭ Polščy na mižnarodnuju achovu, nie možaš pracavać, pakul tvoj kiejs razhladajuć. Davodziłasia šukać padpracoŭki i žyć na finansavuju dapamohu ad polskaj dziaržavy.
A jašče biełarusa nakryła asensavańnie taho, što jaho emihracyja moža zaciahnucca. Ratavańniem staŭ akcyjanizm. «Zrabiŭ vusieniaŭ, padobnych da piersanažaŭ hulni Worms, pryčapiŭ da ich blašanki i «lazhaŭ husienicami» kala biełaruskaha konsulstva ŭ Biełastoku. Potym pajšli inšyja akcyi — mnie spadabałasia. I heta pryciahvała bolš uvahi, čym pałotny, dapamahała bolš efiektyŭna danieści svaju dumku», — dzielicca Uładzisłaŭ.
Bochan pracuje ŭ kamunalnaj śfiery, kosić hazony, trochi zarablaje prodažam svaich pałotnaŭ i na vystavach. U jaho dvoje dziaciej — 4-hadovaja dačka i 9-hadovy syn. I tak skłałasia, što jon baćka-adzinočka. Baćka-adzinočka ŭ emihracyi — dramatyčny dośvied?
Nie dla Uładzisłava. «Ja ž nie adzin, u mianie jość tavaryšy, hatovyja dapamahčy. Pieršy čas zdavałasia, što śviet razburany, ale ciapier adčuvaju siabie vielmi dobra. Čamuści ja ciapier bolš ščaślivy, čym ciaham apošnich hadoŭ. U pobytavym płanie składaniej, čym było, bo ja pryviazany da dziaciej, ale dušeŭny moj stan śpiavaje», — padsumoŭvaje jon.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆBiełaruski mastak zajaviŭ, što jon Hieroj Rasii. I prymusiŭ pravieści akcyi ŭšanavańnia ŭ rasijskich škołach
Biełarus dasłaŭ u rasijskija škoły zahad pravieści malebien. Jaho praviali, ale daviałosia surova nahadvać
«Dačka maryła stać nastaŭnikam historyi, a siońnia maryć źjechać z krainy». Baćki biełaruskich školnikaŭ raskazali, jakija płany ciapier u ichnich dziaciej
Kamientary
Ale jon ź liku tych, ź kim jość pra što parazmaŭlać, nie błazien kabinetny. Adviedaju, chiba, vystavu, jak atrymajecca ŭ polšču pryjechać