Baraćba ź inšamoŭnymi nazvami, śviatami i cackami. Što čynoŭniki prapisali ŭ novaj kancepcyi nacyjanalnaj kultury
Ministerstva kultury vykłała na abmierkavańnie dakumient, jaki vyznačaje raźvićcio nacyjanalnaj kultury na najbližejšyja hady, ale pa fakcie zamacoŭvaje antyzachodniuju ideałohiju i izalacyju krainy. Razabralisia, što źmiaščaje novaja kancepcyja.
12 vieraśnia na sajcie Ministerstva kultury Respubliki Biełaruś źjaviłasia abviestka pra pačatak hramadskaha abmierkavańnia kancepcyi raźvićcia nacyjanalnaj kulturnaj prastory va ŭsich śfierach žyćcia hramadstva na 2024—2026 hady.
Jano praciahniecca da 1 kastryčnika.
Nieabchodnaść raspracoŭki kancepcyi, na dumku aŭtaraŭ, abumoŭlena peŭnym niehatyŭnym upłyvam palityčnych, maralnych, estetyčnych pohladaŭ i kaštoŭnaściej zamiežnaha pachodžańnia i stvoranych na ich asnovie kulturnych praduktaŭ, vynikaŭ intelektualnaj i tvorčaj dziejnaści na śvietapohlad, maralnaść, sacyjalnyja pavodziny hramadzian, jakija ŭjaŭlajuć patencyjalnuju pahrozu.
Adznačajecca, što, z adnaho boku, z-za hieahrafičnaha stanovišča i histaryčnych asablivaściej farmiravańnia Biełaruś źjaŭlałasia miescam baraćby za duchoŭny i kulturny ŭpłyŭ z boku bujniejšych susiedziaŭ, jakija nasadžali svaju kulturu, a ź inšaha — praces hłabalizacyi, uzmacnieńnie ŭpłyvu na biełaruskaje hramadstva zachodniaj kultury, jakaja «śćviardžaje kaštoŭnaści indyvidualizmu, nieabmiežavanaj svabody tvorčaści, prapahandy nienaturalnych adnosin pamiž pałami i ŭ siamji».
Zamiežnaja kulturnaja pradukcyja, jakaja maje pieravažna anhlijskaje i amierykanskaje pachodžańnie, na dumku ideołahaŭ, tranśluje hetyja kaštoŭnaści, aktyŭna spažyvajecca moładździu i ŭsprymajecca joju jak modny i sučasny ŭzor dla pierajmańnia. Heta byccam zaminaje vypracoŭcy ŭ ich «ustojlivaj hramadzianskaj pazicyi».
Kancepcyja składajecca ź piaci raździełaŭ. Pieršy źmiašaje «asnovy kulturnaha impartazamiaščeńnia».
Aŭtary śćviardžajuć, što «składovaj častkaj histaryčnaj i kulturnaj spadčyny biełaruskaha naroda źjaŭlajecca tradycyjnaje biełaruska-ruskaje dvuchmoŭje». Jakim čynam i dziakujučy kamu jano stała «tradycyjnym», dakumient nie ŭdakładniaje. Biełarusy pierajšli na ruskuju movu ŭ vyniku savieckaj rusifikacyi tolki ŭ druhoj pałovie XX stahodździa.
Prablemaj bytavańnia biełaruskaj movy nazvana skaračeńnie jaje vykarystańnia ŭ žyvoj havorcy hramadzian, a razam z ruskaj movaj jaje «zaśmiečvajuć» zamiežnyja nieałahizmy, inšamoŭnyja najmieńni (pieravažna anhłamoŭnyja) i navat ichnija skaračeńni ŭ nazvach ustanoŭ. Prykładaŭ nie pryvodzicca, ale, mabyć, havorka pra toje, kab zamiest «bojz-bend» pisać «mužčynski vakalna-instrumientalny ansambl». Prapanujecca skaračać užyvańnie zamiežnych słoŭ.
Kulturnaje impartazamiaščeńnie prapanujuć budavać na staražytnaruskaj spadčynie, supracivie polskaj asimilacyi, zaradžeńni biełaruskaj litaraturnaj movy i kultury ŭ kancy XIX — pačatku XX stst., stvareńni BSSR i Vialikaj Ajčynnaj vajnie. Za vyklučeńniem abviaščeńnia suvierenitetu Biełarusi, heta całkam saviecki padychod da biełaruskaj historyi, ź jakoha da taho ž vykinuli paŭstańnie suprać caryzmu 1863—1864 hadoŭ, jakoje ŭsłaŭlali ŭ saviecki čas.
Dla zabieśpiačeńnia roŭnaści dziaržaŭnych moŭ prapanujuć vydańnie narmatyŭnych pravavych aktaŭ i ŭkaranieńnie ŭ dziejnaść ŚMI.
Prapanujuć admovicca ad śviataŭ zamiežnaha pachodžańnia (Dzień Śviatoha Valancina, Chełoŭin), a zamiest ich pašyrać narodnyja i sučasnyja biełaruskija śviaty (pad apošnimi, vidać, majucca na ŭvazie daty kštałtu Dnia narodnaha adzinstva).
Druhi raździeł pryśviečany zachavańniu tradycyj biełaruskaj kultury.
Paśla pieraliku dasiahnieńniaŭ akcent robicca na kiniematohrafie, dzie sieansy filmaŭ biełaruskaj vytvorčaści nibyta składajuć ad 4 da 18,5%. Navat hetyja ličby hučać jak vydumka. Napeŭna, havorka pra rasijskija kinastužki, jakija byli stvoranyja na bazie «Biełaruśfilma».
U dakumiencie zaŭvažajecca, što admova siami halivudskich kinakampanij ad prodažu pravoŭ pakazu filmaŭ faktyčna pryviała da prypynieńnia pracy kinateatraŭ u 2022 hodzie.
Niedastatkova aktyŭna ŭklučajucca ŭ turystyčny abarot historyka-kulturnyja kaštoŭnaści — čynoŭniki bačać prablemu ŭ małoj kolkaści parkovak i restaranaŭ, a nie ŭ tym, što ŭ Biełarusi šmat što nie ŭziata pad achovu i chutka prosta nie budzie na što hladzieć u histaryčnych haradach.
Biblijateki pierastanuć zakuplać zamiežnuju litaraturu, a va ŭmovach «sučasnaj histaryčnaj praŭdy», jak napisana ŭ dakumiencie, patrabuje pierahladu źmiest muziejnych ekspazicyj, pryśviečanych pieryjadu Vialikaha Kniastva Litoŭskaha i Rečy Paspalitaj.
Z pazityŭnaha možna adznačyć tolki zhadanuju aličboŭku muziejnych fondaŭ — u hetaj śfiery Biełaruś na dziesiacihodździe adstaje ad usich raźvitych krain.
Dziaržava płanuje zakazvać 21 tvor mastactva štohod na temy, źviazanyja z historyjaj i kulturaj Biełarusi. Zdajecca, heta prykładna adpaviadaje siońniašnim zakazam na stužki pra vajnu z rasijska-savieckich pazicyj. Da 2026 hoda płanujecca, što kolkaść hetaj pradukcyi ŭ kinateatrach dasiahnie 30% ad usich pakazaŭ.
Treci raździeł pryśviečany raźvićciu biełaruskaj mastackaj litaratury «jak srodku farmiravańnia nacyjanalnaj samaśviadomaści hramadzianina». U hetym raździele adsutničajuć niejkija hučnyja zajavy, siarod płanaŭ — vydańnie poŭnych zboraŭ tvoraŭ kłasikaŭ nacyjanalnaj litaratury i maštabnaha akademičnaha prajekta «Załataja kalekcyja biełaruskaj litaratury ŭ 50 tamach», u jakim buduć pradstaŭleny šedeŭry nacyjanalnaj litaraturnaj kłasiki.
Pakazalnaj źjaŭlajecca statystyka, jakaja pryvodzicca ŭ raździele: na 20,13 młn ekzemplaraŭ ruskamoŭnych knih i brašur davodzicca tolki 2,83 młn ekzemplaraŭ biełaruskamoŭnych. I heta nie ličačy impartu knižnaj pradukcyi z Rasii.
Čaćviorty raździeł — «humanitarnaja adukacyja, vychavańnie dziciaci jak patryjota Biełarusi i prychilnika tradycyjnych maralnych kaštoŭnaściaŭ» — źmiaščaje šmat ahulnych słoŭ pra narod, honar, Radzimu i dziaržavu.
Siarod kankretnych zachadaŭ, jakija dumajuć zrabić, — zamianić cacki z vobrazami zamiežnych hierojaŭ na cacki pavodle vobrazaŭ piersanažaŭ biełaruskich kazak.
Piaty raździeł, pryśviečany zachavańniu kulturnaj samabytnaści rehijonaŭ, dekłaruje padtrymku i pašyreńnie mastackaj prafiesijnaj i amatarskaj tvorčaści, a taksama zachavańnie, vyvučeńnie i raźvićcio narodnaj kultury, pavieličeńnie turystyčnych maršrutaŭ.
Hety dakumient — sproba stvareńnia dziaržaŭnaj biełaruskaj ideałohii, jakaja pakul isnuje tolki na papiery i ŭ naźvie kursa, jaki vyvučajecca studentami.
Mnohija idei, jakija źmieščany ŭ Kancepcyi, majuć vyraznuju antyzachodniuju, antyjeŭrapiejskuju skiravanaść, majuć na mecie cemientavańnie zaležnaści Biełarusi ad Rasii i dyktatury ŭ krainie, ale ŭ dakumiencie nie prapanoŭvajecca amal ničoha novaha, što b tyčyłasia mienavita biełaruskaj kultury. Usio heta ŭžo i tak farmalna vykonvałasia ci zamacoŭvałasia ŭ tym ža Kodeksie ab kultury, ale vynikaŭ nie pryniesła.
U Kancepcyi čaściakom staviacca mety, ale nie tłumačacca srodki, jakimi ich možna dasiahnuć. Pryčyna hetaha bačycca ŭ karennym nierazumieńni prablem, jakija stajać pierad biełaruskaj kulturaj.
Najbolš jaskravyja pałažeńni dakumienta — reakcyjnyja i izalacyjanisckija, za imi paznajecca abličča savieckaj ideałohii.
Ale pry ŭsim tym novaja łukašenkaŭskaja ideałohija pakul nie kalkuje dakładna toje, što Biełarusi padsoŭvaje «ruski śviet».
Heta vidać choć by pa tym, što marhinalnyja prarasijskija błohiery z koła Volhi Bondaravaj, užo vykłali svoj śpis papravak u hety dakumient, meta jakich — całkam źniščyć nacyjanalnuju identyčnaść na karyść rasijskaj.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
«Kadebist u čornych skuranych palčatkach zadavaŭ pytańni, i kali ja nie adkazvała, pačynaŭ mianie dušyć»10
Kamientary
Vulicy Marksa, Enhielsa, Luksiemburh, Cetkin, Lenina, Puškina, Lermantava i inšych nie źviazanych ź Biełaruśsiu ludziej niachaj taksama źmieniać.
Zastanucca varyjanty tolki z adnym proźviščam (łukašenka) , ale roznymi imionami (Saša, Kola, Dzima, Vicia i inšymi).