«Uspomniu Vostruju Bramu śviatuju i vajakaŭ na hroznych kaniach»: 10 miaścin, źviazanych z Maksimam Bahdanovičam
Siońnia spaŭniajecca 132 hady z dnia naradžeńnia vybitnaha biełaruskaha paeta Maksima Bahdanoviča. Istotnuju častku žyćcia paet pražyŭ u Nižnim Noŭharadzie dy Jarasłaŭli, ale ŭsie jahonyja tvorčyja ściažyny viali da Biełarusi. «Budźma» prapanuje ŭzhadać miaściny, jakija pamiatajuć kłasika našaj litaratury.
Minsk. Pomnik domu, dzie naradziŭsia Maksim Bahdanovič
Dom u Minsku, dzie 9 śniežnia 1891 hoda ŭ siamji tahačasnaha nastaŭnika 1-j haradskoj vučelni Adama Jahoraviča Bahdanoviča i Maryi Apanasaŭny Miakoty naradziŭsia Maksim Bahdanovič, nie zachavaŭsia. Jon byŭ stračany ŭ varunkach XX stahodździa.
Zaraz na miescy doma, dzie ŭ 1885 hodzie pasialiŭsia Adam Bahdanovič ź siamjoj, staić techničny budynak, na fasadzie jakoha možam pabačyć niezvyčajny pomnik z hareljefam zrujnavanaj chaty. U dvor da pomnika možna patrapić praz arku doma pa vulicy Bahdanoviča, 25.
Hrodna. Dom-muziej Maksima Bahdanoviča
Praz hod paśla naradžeńnia Maksima Bahdanoviča, u 1892 hodzie siamja budučaha paeta pierajechała ŭ Hrodna.
Adbyłosia heta ŭ suviazi z tym, što baćka paeta, Adam Bahdanovič, uładkavaŭsia pamočnikam buchhałtara ŭ hrodzienskaje adździaleńnie sialanskaha paziamielnaha banka. Aproč słužby ŭ banku, Adam Bahdanovič drukavaŭsia ŭ haziecie «Hrodzienskija hubiernskija viedamaści», byŭ adnym z zahadčykaŭ publičnaj biblijateki.
Chutka dom Bahdanovičaŭ staŭ miescam sustrečaŭ miascovaj intelihiencyi. Tut Bahdanovičy žyli da 1896 hoda. Daśledčyki da siońnia spračajucca, u jakim mienavita budynku sapraŭdy žyła siamja paeta ŭ Hrodnie, ale aficyjna pryniataj viersijaj ličycca, što heta adzinaja zachavanaja da siońnia draŭlanaja siadziba 1883 hoda pabudovy, pa vuł. 1 Maja, 10. Zaraz u joj mieścicca dom-muziej, pryśviečany paetu.
Miemaryjalnaja šylda na siadzibie była raźmieščana ŭ 1965 hodzie, a ŭ 1986 hodzie muziej adčyniŭ svaje dźviery dla naviedvalnikaŭ. Značny ŭniosak u stvareńnie muzieja zrabiła paetka Danuta Bičel-Zahnietava. Doŭhi čas jana i była zahadčycaj ustanovy.
Siońnia ekspazicyja ŭklučaje 4 pakoi z adnoŭlenymi interjerami kanca pazaminułaha stahodździa: pracoŭny kabiniet baćki paeta Adama Jahoraviča, pakoj maci Maryi Apanasaŭny, haścioŭnia i dziciačy pakoj.
Hrodna. Budynak kolišniaha sialanskaha paziamielnaha banka
U Hrodnie zachavaŭsia jašče adzin budynak, jaki pryniata ŭzhadvać, raspaviadajučy pra hrodzienski pieryjad žyćcia Maksima Bahdanoviča. Heta kolišni sialanski paziamielny bank, što mieścicca pa adrasie Lenina, 9. Viadoma, što siamja Bahdanovičaŭ pierajechała ŭ Hrodna, bo baćka paeta atrymaŭ pasadu pamočnika buchhałtara ŭ zhadanaj ustanovie.
Ale ž heta adbyłosia ŭ 1892 hodzie, a budynak u styli madern byŭ uźviedzieny tut pavodle prajekta architektara Astravumava ŭ 1913 hodzie. Tamu baćka Maksima Bahdanoviča nijak nie mieŭ mahčymaści naviedvać jaho, chiba kolišni sialanski paziamielny bank, jaki byŭ na hetym miescy da 1913 hoda. Tym nie mienš, u Hrodna zastałosia nie tak šmat uzoraŭ architekturnaha stylu madern, tamu na Lenina, 9 u lubym vypadku varta zavitać.
Hrodna. Mahiła Maci Maksima Bahdanoviča na starych pravasłaŭnych mohiłkach
Maci budučaha paeta Maryja Apanasaŭna zajmałasia nie tolki vychavańniem dziaciej, ale i tvorčaściu: jana vydatna hrała na pijanina, napisała kaladnaje apaviadańnie, jakoje nadrukavali ŭ «Hrodzienskich hubiernskich viedamaściach» naprykancy 1893 hoda.
Naradžeńnie małodšaj siastry paeta Niny mocna asłabiła zdaroŭje maci, i ŭ 1896 hodzie va ŭzroście 27 hod jana pamierła ad suchotaŭ. Pachavali Maryju Bahdanovič na starych pravasłaŭnych mohiłkach Hrodna. Mahiła zachavałasia pa siońniašni dzień, naviedać jaje možna na pravasłaŭnaj častcy mohiłak pa vulicy Antonava.
Vilnia. Redakcyja «Našaj Nivy»
Paśla śmierci maci Maksima Bahdanoviča, u 1896 hodzie jahonaja siamja pierajechała ŭ Nižni Noŭharad, na miesca novaj pracy baćki, a ŭ 1908 hodzie ŭ Jarasłaŭl. Ale niahledziačy na heta, paet pryjšoŭ da biełaruščyny ŭ svajoj tvorčaści. Spačatku praz baćku, jaki daśledavaŭ biełaruski falkłor, pieśni, movu. Da taho ž praz Adama Jahoraviča da budučaha paeta dajšli kazki jahonaj prababuli, varažbitki i znacharki Ruzali Aśmak. Paźniej ciotka pa baćku, jakaja vychoŭvała Maksima Bahdanoviča paśla śmierci maci, Maryja Jahoraŭna, vypisała jamu haziety «Naša Dola» i «Naša Niva». U hetyja haziety paet dasyłaŭ svaje pieršyja pierakłady na biełaruskuju movu i ŭłasnyja vieršy.
Skončyŭšy ŭ 1911 hodzie himnaziju, M. Bahdanovič naviedaŭ Vilniu, dzie paznajomiŭsia ź Ivanam i Antonam Łuckievičami, Branisłavam Epimacham-Šypiłam, Vacłavam Łastoŭskim dy inšymi dziejačami biełaruskaha Adradžeńnia.
U toj čas i da 1913 hoda redakcyja «Našaj Nivy» znachodziłasia ŭ budynku na skryžavańni vulic Zavalnaj i Kalinoŭskaha (Pylimo, 5 / K. Kalinausko, 1).
U hetym ža budynku z 1910 pa 1920 hod u adnoj z kvateraŭ žyŭ biełaruski piśmieńnik, hramadski dziejač, historyk Vacłaŭ Łastoŭski, pra što śviedčyć miemaryjalnaja šylda.
Vilnia. Drukarnia Marcina Kuchty
Vandrujučy šlachami Maksima Bahdanoviča ŭ Vilni, varta naviedać znakamituju drukarniu Marcina Kuchty pa adrasie Universiteto, 4.
Tut u 1913 hodzie ŭ kolkaści 2000 asobnikaŭ pry hrašovaj padtrymcy Mahdaleny Radzivił byŭ vydadzieny adziny pryžyćciovy zbornik vieršaŭ Maksima Bahdanoviča «Vianok», u jaki ŭvajšli 92 vieršy i 2 paemy. Aproč zbornika Maksima Bahdanoviča, ŭ drukarni Marcina Kuchty pabačyli śviet vydańni šmatlikich biełaruskich aŭtaraŭ pačatku stahodździa i numary haziety «Naša Niva».
Vioska Rakucioŭščyna. Kolišni falvarak Vacłava Łyčkoŭskaha
Pieršy pryjezd paeta na radzimu paśla doŭhaha pierapynku adbyŭsia ŭ 1911 hodzie.
Tut Maksim Bahdanovič pa zaprašeńni bratoŭ Łuckievičaŭ spyniŭsia ŭ siadzibie ichniaha dziadźki Vacłava Emierykaviča Łyčkoŭskaha ŭ kolišnim falvarku Rakucioŭščyna. Maksim Bahdanovič mieŭ žadańnie pažyć u biełaruskaj vioscy, paznajomicca z ładam žyćcia tutejšych ludziej, pačuć žyvuju biełaruskuju movu.
U Rakucioŭščynie paet prabyŭ usiaho dva letnija miesiacy, ale jany stalisia vyznačalnymi i nadzvyčaj plonnymi ŭ jahonaj tvorčaści. «Stranica lepšaja ŭ štodziońniku žyćcia!» — tak nazvaŭ paet hety čas. U Rakucioŭščynie jon napisaŭ 17 vieršaŭ ź dźviuch nizak «Staraja Biełaruś» i «Miesta» i dźvie paemy «U vioscy» i «Vieranika».
Minsk. Muziej «Biełaruskaja chatka»
Adziny budynak u Minsku, jaki pa-sapraŭdnamu pamiataje Maksima Bahdanoviča, znachodzicca pa adrasie Rabkoraŭskaja, 19. Tut ź dźviuma siostrami zdymaŭ kvateru padčas Pieršaj suśvietnaj vajny paet Samuił Płaŭnik, viadomy pad psieŭdanimam Źmitrok Biadula. U hetaj draŭlanaj chatcy ŭ adnym z pakojaŭ z 1916-ha pa luty 1917 hoda kvataravaŭ i Maksim Bahdanovič, jaki pierajechaŭ u Minsk paśla skančeńnia jurydyčnaha liceja ŭ Jarasłaŭli.
Tut paet pasiabravaŭ ź minskaj biełaruskaj adradženskaj supolnaściu, jakaja hrupavałasia vakoł «Biełaruskaj chatki», što na toj čas mieściłasia pa vulicy Zacharjeŭskaj, 18 pobač z Čyrvonym kaściołam. U 1916—1920 hh. tut časta byvali Zośka Vieras, Jadvihin Š., Lavon Zajac, Albiert Paŭłovič.
Choć Maksim Bahdanovič byŭ užo ciažka chvory na suchoty, ale ŭładkavaŭsia na pracu sakratarom u hubiernskaj charčovaj kamisii, šmat pracavaŭ, a ŭvieś volny čas addavaŭ litaraturnaj tvorčaści. Mienavita ŭ minski pieryjad paet napisaŭ svoj znakamity vierš «Pahonia», jaki staŭsia adnym ź niefarmalnych biełaruskich himnaŭ.
Raniej draŭlany dom, uźviedzieny ŭ 1904 hodzie, stajaŭ pobač z čyhunkaj na vulicy Čaluskincaŭ. U 1980-ja budynak byŭ uratavany ad zrujnavańnia, źniaty sa svajho histaryčnaha miesca i pieraniesieny na vulicu Rabkoraŭskuju, dzie i znachodzicca pa siońniašni dzień. Zaraz tut mieścicca muziej «Biełaruskaja chatka» — filijał Litaraturnaha muzieja Maksima Bahdanoviča, nazvany ŭ honar toj, što była na Zacharjeŭskaj.
U interjery chaty z taho času, jak u joj žyli Źmitrok Biadula ź siostrami Reniaj i Hieniaj dy Maksimam Bahdanovičam, ničoha nie zastałosia. Stvaralniki muzieja byli vymušany ŭsio adnaŭlać. Siońnia ŭ ekspazicyi možna pabačyć uznoŭlenyja litaraturnuju haścioŭniu kolišniaj «Biełaruskaj chatki» z pradmietami interjeru dy pobytu pačatku XX stahodździa i pakoj Maksima Bahdanoviča, adkul jon vypraviŭsia na lačeńnie ad suchotaŭ u svaju apošniuju vandroŭku ŭ Jałtu ŭ lutym 1917 hoda.
Jałta. Mahiła paeta na Starych haradskich mohiłkach
Pamior paet u Jałcie va ŭzroście 25 hadoŭ 25 traŭnia 1917 hoda. Tam ža jon i pachavany na Starych haradskich mohiłkach.
Kamientary