Raniej ličyłasia, što takaja vydatnaja reč mahła źjavicca tolki ŭ zachodnich rehijonach krainy. Voś jakija adkryćci jašče ŭdałosia zrabić mastactvaznaŭcam.
U pieršaj pałovie hoda ŭ Nacyjanalnym mastackim muziei Biełarusi prajšła maštabnaja vystaŭka «Biełaruskaja skulptura XVII—XVIII stahodździaŭ», na jakoj byli pradstaŭleny bolš za 80 pomnikaŭ, stvoranych u pieryjad najvyšejšaha roskvitu kultavaj draŭlanaj skulptury ŭ Vialikim Kniastvie Litoŭskim.
Hetaja padzieja paciahnuła za saboj šerah važnych adkryćciaŭ.
Vystaŭku adkryvała Ukryžavańnie, jakoje ličyłasia najstarejšym u Biełarusi i datavałasia až XIV stahodździem, časam vaładarańnia Hiedymina dy Kiejstuta. Mastactvaznaŭcy Mikałaj Pamiarancaŭ i Michaił Kacar navat ličyli, što hetaja vyjava — uzor ramanskaj płastyki.
Mastactvaznaŭca Natalla Vysockaja pisała pra hety pomnik:
«Palichromnaje draŭlanaje raśpiaćcie źjaŭlajecca ŭzoram daśviedčanaści miascovaha majstra-raźbiara, na čyju tvorčaść paŭpłyvali asablivaści surovaha stylu jeŭrapiejskaha abarončaha dojlidstva i peŭnyja pavievy italjanskaha mastactva».
U hetym pomniku sapraŭdy jość rysy ramanskaha stylu, ale siońnia mastactvaznaŭcy ličać, što ahulnaja traktoŭka vyjavy Chrysta nahadvaje pomniki hatyčnaj i reniesansnaj skulptury.
Reč u tym, što ŭ ramanskim mastactvie Chrystos pakazvaŭsia pieramožcam śmierci — biez bolu i pakut, panavała traktoŭka Boha-Cara, a na biełaruskim ukryžavańni jon pakazany jak Chrystos-čałaviek, jaki pakutuje i pamiraje na kryžy, a značyć jaho naŭrad ci moža datavać XIV stahodździem. Ale i novaja daciroŭka, XVII stahodździe, pakul zastajecca pad pytańniem.
Skulptura nie tolki pamaładzieła, ale i źmianiła łakalizacyju. Raniej va ŭsich krynicach jana prachodziła jak ukryžavańnie z Hałubičaŭ, vioski ŭ siońniašnim Hłybockim rajonie, niedaloka ad Padśvilla. Tut jakraz u pieršaj pałovie XVII stahodździa była zbudavana carkva.
Ale daśledčyki vyjavili, što hałubickaje ŭkryžavańnie fiksujecca ŭ zbory Vilenskaha biełaruskaha muzieja imia Ivana Łuckieviča. Z apisańnia stała zrazumieła, što jahonyja pamiery značna mienšyja za tyja, što maje tvor, jaki da siońnia ličyŭsia «ŭkryžavańniem z Hałubičaŭ».
Paśla rasfarmiravańnia Vilenskaha muzieja ŭ 1945 hodzie sapraŭdnaje ŭkryžavańnie z Hałubičaŭ trapiła ŭ Muziej historyi Vialikaj Ajčynnaj vajny. U muziei jamu prysvoili numar, jaki muziejščyki adšukali na adnym z ukryžavańniaŭ u svajoj kalekcyi — frahmientarna zachavanaj vyjavie XIX stahodździa.
Ale adkul tady pachodzić inšaje ŭkryžavańnie? Na hetaje pytańnie taksama adšukaŭsia adkaz. Na im jość muziejny numar, jaki jano atrymała da vajny, kali znachodziłasia ŭ kalekcyi Biełaruskaha dziaržaŭnaha muzieja. Jak śviedčać dakumienty, tudy jano było pieradadziena ź Mścisłaŭskaha carkoŭnaha muzieja.
Mścisłaŭski carkoŭna-archieałahičny muziej isnavaŭ z 1915 hoda, u jaho fondach naličvałasia 1157 adzinak zachoŭvańnia, u tym liku pradmiety z archieałahičnaj, numizmatyčnaj i etnahrafičnaj kalekcyj, a taksama carkoŭnyja staražytnaści. Ukryžavańniu paščaściła trapić u Minsk, bo ŭ čas Druhoj suśvietnaj vajny ŭsia kalekcyja muzieja biasśledna źnikła.
Hetaje adkryćcio razburaje stereatyp, jaki doŭha panavaŭ u krainie, što lubaja vydatnaja raznaja vyjava pachodzić z zachodnich abłaściej Biełarusi.
Nasamreč draŭlanaja skulptura była pašyrana i raźvivałasia pa ŭsioj krainie, a pomniki z uschodu Biełarusi — heta pomniki vielmi vysokaj mastackaj vartaści. Niezdarma mienavita z uschodu krainy biełaruskija majstry, jakija stvaryli ŭnikalnuju «biełaruskuju skraznuju reź», vyvozilisia ŭ Maskoŭskaje carstva i vykonvali zakazy dla cara.
Jość i inšyja adkryćci. Tak, skulptura treciaj čverci XVIII stahodździa z Troickaha kaścioła ŭ Šarašovie Pružanskaha rajona, jakaja straciła ruki i adnu nahu, raniej ličyłasia vyjavaj nieviadomaha śviatoha abo apostała. Ale na ciele i na zachavanaj nazie bačnyja rany, jakija charakternyja tolki dla vyjavy Chrysta, skulptura, vidać, była častka kaścielnaj kampazicyi Śviataja Trojca.
Viadomyja «carskija varoty» ź ikanastasa viciebskaj Jurjeŭskaj carkvy raniej źviartali na siabie ŭvahu parušeńniem malunka, jakoje tłumačyli tym, što majstar nie spraviŭsia z rabotaj. Vyjaviłasia, što ich, pa-pieršaje, niapravilna ekspanavali, a pa-druhoje, heta dźvie roznyja stvorki ŭvachodnych dźviarej carkvy. U čas ramontu ŭ carkvie ich padrezali i pierarabili ŭ adnastvorkavyja dźviery — u takim vyhladzie jany patrapili ŭ muziejny zbor Viciebskaha adździaleńnia Biełaruskaha dziaržaŭnaha muzieja, dzie ich pamyłkova atrybutavali jak «ałtarnyja dźviery».
Jašče adzin kurjozny vypadak źviazany z aŭtarstvam. Kultavyja abjekty ŭvohule vielmi redka padpisvalisia. Imiony majstroŭ viadomyja pieravažna z damovaŭ, što zachavalisia ŭ archivach. Ale na adnym z ukryžavańniaŭ na advarocie majecca nadpis łacinkaj «1696, Kazimirus Krupowicz». Na padstavie nadpisu na Ukryžavańni hetaje imia paličyli imiem aŭtara i navat unieśli ŭ słoŭnik rezčykaŭ, skulptaraŭ, jakija pracavali ŭ Biełarusi ŭ XV—XVIII stst.
Ale, jak akazałasia, hetaje ŭkryžavańnie ŭ 1938 hodzie było pieradadziena ŭ Vilenski biełaruski muziej mastakom Piotram Sierhijevičam z kaścioła ŭ Porazavie, dzie na pačatku XVIII stahodździa plabanam słužyŭ Kazimir Krupovič. Jon braŭ udzieł u budaŭnictvie miascovaha kaścioła ŭ 1715 hodzie, i nadpis zhadvaje jaho jak fundatara, a nie jak aŭtara.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ«Padlik hałasoŭ jak sataniscki rytuał». Były člen kamisii raskazaŭ, jak u Biełarusi falsifikujuć vybary4
Kamientary
"Niezdarma mienavita z uschodu krainy biełaruskija majstry, jakija stvaryli ŭnikalnuju «biełaruskuju skraznuju reź», vyvozilisia ŭ Maskoŭskaje carstva i vykonvali zakazy dla cara."