Hrunvald, jaki my, na žal, vyjhrali

Piša Jan Maksimiuk.

Pra bitvu pad Hrunvaldam ja ŭpieršyniu pačuŭ, mabyć, u čaćviortaj klasie pačatkovaj škoły ŭ Harodčynie na Padlaššy, kali mnie było 10 hadoŭ.

U tadyšniaj polskaj chrestamatyi dla čaćviortaj klasy byŭ davoli vialiki frahment apisańnia bitvy pad Hrunvaldam z ramanu Hienryka Siankieviča «Kryžaki». Pomnicca, hetaja «čytanka» zrabiła na mnie nastolki mocnaje ŭražańnie, što ja zavučyŭ jaje na pamiać in extenso. I kali my na ŭrokach polskaj movy dajšli da hetaha tekstu, ja pračytaŭ jaho z pamiaci tatalna ahałomšanaj nastaŭnicy i maim nia mienš ahałomšanym siabrukam-adnahodkam.

Zaŭvaha pieršaja: Kryžaki nie byli nieludziami

Hienryk Siankievič pisaŭ «Kryžakoŭ» u 1887—1900 hh., adnačasna publikujučy hety daŭžezny raman u časopisie «Tygodnik Ilustrowany» u Varšavie. Raman apisvaje bolš-mienš10-hadovy peryjad historyi Polščy, zakončany bitvaj pad Hrunvaldam. U 1900 hodzie, kali raman vyjšaŭ knižkaj, jon usprymaŭsia adnaznačna jak pratest suprać hiermanizacyi palakaŭ, jakaja adbyvałasia na polskich ziemlach pad pruskim panavańniem. Siankievič napisaŭ knižku, jakaja pryhadvaje časinu tryjumfu palakaŭ nad niemcami, dla padmacavańnia polskaha duchu siarod surodzičaŭ — «ku pokrzepieniu serc», jak tradycyjna pišacca ŭ padručnikach historyi polskaj litaratury. U toj čas, kali pisalisia «Kryžaki», palaki ŭžo bolš čym stahodździe byli pazbaŭlenyja ŭłasnaj dziaržavy.

«Kryžaki» vyjšli z-pad piara vielmi talenavitaha apaviadalnika, paźniejšaha laŭreata Nobeleŭskaj premii, i knižka čytajecca ź cikavaściu navat siońnia, choć jana i nie šedeŭralnaja. Jaje rolu ŭ nacyjanalnaj adukacyi palakaŭ — asabliva što tyčycca ŭsprymańnia niemcaŭ u polskim nacyjanalnym dyskursie — ciažka pieraacanić. Chopić tolki skazać, što jakraz «Kryžaki» byli pieršaj knižkaj, vydadzienaj u Polščy ŭ 1945 hodzie paśla zakančeńnia II suśvietnaj vajny.

Raman «Kryžaki» ŭ Polščy ŭsprymajecca pierš za ŭsio ŭ jaho symbalična-patryjatyčnym, a nie litaraturnym vymiareńni. U 1960 hodzie pavodle ramanu režyseram Alaksandram Fordam byŭ pastaŭleny mastacki film, jaki taksama ŭvachodzić u ścisły kanon rekamendavanych dziaržavaj dapamožnikaŭ dla ahulnanacyjanalnaj histaryčnaj adukacyi (pad sioletnija ŭhodki Hrunvaldzkaj bitvy film byŭ pieraviedzieny ŭ ličbavy farmat i ŭ koler).

Ale kali hlanuć na knižku Siankieviča chałodnym vokam (naprykład, vokam 50-hadovaha padlaskaha biełarusa), dyk jana padasca chutčej za ŭsio tendencyjnaj, čym mastackaj litaraturaj.

Vobraz rycaraŭ Teŭtonskaha ordenu i ichnaj dziaržavy ŭ Siankieviča karykaturny i defarmavany — piśmieńnik tendencyjna zhuściŭ farby, kab pakazać siaredniaviečnych «niemcaŭ» jak žorstkich, vierałomnych, prahnych kryvi i novych zachopaŭ nieludziaŭ. Z histaryčnaj praŭdaj heta maje niašmat ahulnaha.

Ja nie historyk, a tamu i nia budu tut rabić nijakich histaryčnych vykładak, a skažu zusim aholena: kryžackaja dziaržava na ziemlach prusaŭ i litoŭcaŭ u časy Hrunvaldzkaj bitvy była chutčej śvietačam eŭrapiejskaj cyvilizacyi i palityčnaj arhanizavanaści, čym «sercam ciemry», jakim staraŭsia jaje pakazać Siankievič ci polskija i savieckija historyki kamunistyčnaj epochi, dla jakich taksama spatrebiŭsia mit «žorstkaha i kryvavaha kryžaka».

Zaŭvaha druhaja: Pad Hrunvaldam amal nie było kryžakoŭ

Ja jašče raz paŭtarusia — ja kruhły dyletant u historyi, a tamu, kali ja ŭčora pračytaŭ sioje-toje pra Hrunvaldzkuju bitvu, kab choć zbolšaha mieć ujaŭleńnie, jakuju nasamreč hadavinu my adznačajem 15 lipienia 2010 hodu, dyk apynuŭsia ŭ poŭnaj prastracyi.

Pavodle acenak historykaŭ, na baku Teŭtonskaha ordenu vajavała kala 20 tysiač vajaroŭ. Siarod ich — rycaraŭ-kryžakoŭ było ŭsiaho 250 (dźvieście piaćdziesiat štuk, dźvie z pałovaj sotni!). Usie astatnija — heta najomnyja adździeły i rycary z Zachodniaj Eŭropy, jakich kryžaki zmabilizavali na bitvu eŭrapiejskaj cyvilizacyi (uvasoblenaj u Teŭtonskim ordenie) suprać usio jašče napaŭcyvilizavanaj Polščy (choć i zbolšaha katalickaj) dy paŭdzikaj ci prosta dzikaj i čortviedama jakoj (katalickaj? pravasłaŭnaj? pahanskaj?) Litvy.

Hety nieasprečny fakt naohuł nie padkreślivajecca biełaruskimi historykami, jakija va ŭdziele charuhvaŭ ź biełaruskich ziemlaŭ u bitvie pad Hrunvaldam bačać ci nie najvažniejšy dokaz dałučanaści našaj siniavokaj Biełarusi da eŭrapiejskaj historyi i cyvilizacyi ŭžo na pačatku ChV stahodździa. Maŭlaŭ, my ratavali hetuju cyvilizacyju ad kryžackaj navały. Ad čaho tady ratavali Eŭropu eŭrapiejskija rycary, jakija padtrymlivali hetuju navału?

Dy jakuju navału? 250 rycaraŭ, chaj navat absalutna kryvavych i źvierskich — heta navała? Nie śmiašycie.

Pad Hrunvaldam Biełaruś vajavała z «eŭrapiejskaj navałaj», kali možna tak vykazacca. (Ja viedaju, što dyletantu možna tak vykazacca.) Pad Hrunvaldam my vystupili suprać Eŭropy, i ad hetaha faktu nam nie ŭciačy. Bo i pa siońniašni dzień my pažynajem płady hetaj pieramohi, tak i nia mohučy dahrukacca navat u pačakalnuju zalu Eŭropy.

Zaŭvaha treciaja: Kryžaki byli rycarami da kanca

Kryžaki — heta byli nia tolki vajary, ale i manachi.

Ja tut chaču skazać nie pra zabaronu dla manachaŭ hulać na sienie ź dzieŭkami paśla bitvaŭ, a pra admysłovy rycarski kodeks Teŭtonskaha ordenu. Hety kodeks zabaraniaŭ bratam u Chryście uciakać z pola bitvy i zdavacca ŭ pałon. Vyjściaŭ dla teŭtoncaŭ było dva — abo pieramoha, abo śmierć. I amal usie kryžaki, jakija ŭziali ŭdzieł u bitvie pad Hrunvaldam, złučylisia na tym poli z Chrystom. Pavodle acenak daślednikaŭ, pad Hrunvaldam zahinuła 218 rycaraŭ-manachaŭ z čornymi kryžami na biełych płaščach. Tyja astatnija 32 rycary, jak treba zdahadvacca, usio-tki trapili ŭ pałon, paranienyja i zanadta abiaśsilenyja, kab zmahacca da śmierci abo pazbavić siabie žyćcia ad soramu za poŭny razhrom.

Eŭrapiejskim rycaram było lahčej. Jany, faktyčna, mała čym ryzykavali. Hrošy za vykup z pałonu byli adnym z samych istotnych punktaŭ u chatnich biudžetach siaredniaviečnych vajakaŭ, a tamu rycaraŭ nie zabivali, a naohuł skidvali z koniej, viazali i advodzili ŭ aboz, pilnujučy, kab im, čaho dobraha, ničoha błahoha nie prydaryłasia. U takich bitvach jak pad Hrunvaldam hinuła naohuł najomnaja hałota i dvaravyja, jakich rycary zabirali z saboju ŭ pachod. Za takich vajakaŭ nichto nijakaha vykupu nie prapanavaŭ.

Pytańnie: A ci nie mahło być inačaj?

To bok, ci nia moh Vitaŭt damovicca z Teŭtonskim ordenam i pad Hrunvaldam razam z usioj astatniaj Eŭropaj raźbić u puch i prach Jahajłu? I takim čynam pazbavić siniavokuju ad paźniejšaj hańby palanizacyi i straty svajho nacyjanalnaha abličča, spačatku na karyść lachaŭ, a potym maskaloŭ?

Ci nie mahła Biełaruś stać Eŭropaj užo ŭ 1410 hodzie?

Śmiecham-žartam, ale ž hety Teŭtonski orden, jakomu nibyta pierałamali chrybiet pad Hrunvaldam, zachavaŭ svaje terytaryjalnyja nabytki ažno da 1945 hodu, kali ź im narešcie raspraviŭsia Stalin. A voś usia taja nibyta pieramožnaja Polšča razam z VKŁ lasnulisia na paŭtara stahodździa raniej, a nasamreč, nia mieli nijakaha značeńnia ŭ Eŭropie ŭžo dva z pałovaj stahodździ da stalinskaj pieramohi na kryžakami.

Kali b Vitaŭt — jakoha, jak zdajecca, jakraz kryžaki dałučyli da śviatła chryścijanstva, pachryściŭšy jaho ŭ katalickim abradzie ŭ Malbarku — razam z Ulrycham fon Junhinhienam zvajavaŭ Jahajłu i zrabiŭ Polšču vasalnaj dziaržavaj, u jakoj pryznačeńnie karala patrabavała b zhody jak Vilni, tak i Malbarku, dyk ci nie raskvitnieła b Biełaruś užo tady, nie čakajučy Kastryčnickaj revalucyi?

Historyja, biezumoŭna, nia viedaje ŭmoŭnaha ładu. Ale ja nie historyk, a tamu dazvalaju sabie ŭ hetaje vialikaje śviata biełaruskaj zbroi pryhadać, što ŭ hetaj nibyta našaj pieramohi byli vielmi karotkija nohi. Abo ŭvohule ich nie było.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0