Varaškievič: «Biełarusy padobnyja da pacukoŭ ci prusakoŭ» 37

U ramkach prajekta «Salidarnaści» «Žyćcio (nie)zvyčajnaha biełarusa» lidar hurta «Krama» Ihar Varaškievič raskazaŭ, što zaminaje muzykam z «čornaha» śpisu abjadnacca i supraćstajać dziaržmašynie, kolki jon zarablaje ŭ restaranie i čamu jamu nie kryŭdna śpiavać u karčmie, pakul Saładucha źbiraje ladovyja pałacy.

Ihar Varaškievič z žonkaj Soniaj

— Ihar, u minułym hodzie «Kramie» spoŭniłasia 20 hadoŭ. Čarhovy raz trapiŭšy ŭ «čorny» śpis, vy nie pravodzili jubilejny kancert. Pra hurt daŭno ničoha nie čuvać. «Krama» jašče isnuje?

— Jak ni dziŭna, isnuje. I ŭ takim zamarožanym stanie moža isnavać jašče vielmi doŭha. My nie razychodzimsia i ŭ luby momant hatovyja syhrać. Apošni kancert u Połacku ŭ śniežni minułaha hoda pakazaŭ, što my možam hodna vystupać navat biez repietycyj.

Arhanizavać jubilejny kancert my navat i nie sprabavali. Kali hurt zabaronieny, jak ty jaho zrobiš aficyjna? Chiba što ŭ padvale jakim. Ja nie baču sensu marnavać enierhiju i niervy, kab paśla skardzicca ŭ presie, što nam nie dali vystupić. Abo pradać kvitki, zapłacić za arendu, a potym niejak vykručvacca z hetaha.

-To bok ty źmiryŭsia ź isnym stanoviščam?

— Nu što značyć źmiryŭsia? Jak na mianie, jość značna strašniejšyja rečy. Naprykład, ludzi, jakija siadziać u turmie. Što ź imi tam adbyvajecca — možna ŭjavić u kašmarnym śnie. Na hetym fonie ŭłasnyja biedy i biazładzica adstupajuć na druhi płan. Kožnaja ranica ŭ mianie pačynajecca z prahladu sajtaŭ niezaležnych ŚMI. Čytaješ i adčuvaješ svaju biezdapamožnaść. Možna, viadoma, list napisać palitviaźniam, ale ničoha hłabalna nie atrymlivajecca zrabić. U Dzimy Bandarenki padobnyja da maich prablemy sa zdaroŭjem. I ja nie ŭjaŭlaju siabie na jaho miescy.

Tak što ja pa-fiłasofsku hladžu na ŭsio. Hladžu na narod, słuchaju, što jon kaža. Akramia dyjałohaŭ typu «pačom ty kurej brała — pa 30 ci pa 32», ja nie čuju ničoha — nijakich abureńniaŭ. U tralejbusach i maršrutkach hraje «cudoŭny» rasijski šanson, i ŭsim dobra tak (uśmichajecca). Biełarusaŭ ža cikavić, jak tam Ałačka z Hałkinym. Ich chvaluje, udaryŭ Filečka žurnalistku ci nie ŭdaryŭ. Navat maja mama — intelihient i adukavany čałaviek — i taja kazała mnie: «Jon ža nie moh hetaha zrabić, jon ža taki dobry!» (Śmiajecca). Ja kažu: «Mama, ty zvarjacieła? Ty što, babka viaskovaja?». — «Jon ža nie moh hetaha zrabić!» (Śmiajecca).

— Na adnym pryjomie my z kalehaj-žurnalistkaj sprabavali adhadać, chto śpiavaje na scenie. Ja kažu: «Pa-mojmu, heta Pit Paŭłaŭ». — «Dy nie, heta nie jon. Nie padobny». To bok hladzi, što adbyvajecca. My viedajem, što jość «čornyja» śpisy muzykaŭ, ale ź ciažkaściu možam paznać ich u tvar. Ty ž razumieješ, što hady, praviedzienyja ŭ padpolli, nie prajšli biasśledna dla muzykaŭ. Raspytaj moładź, chto taki Lavon Volski ci hurt «Krama». Bajusia, mnohija nie zmohuć adkazać. Vas heta nie kranaje? Nie chočacca niešta źmianić?

— Na pytańnie, čamu nas nie viedajuć, mnie abrydła adkazvać samomu sabie doŭhimi zimovymi viečarami. Našyja ludzi bolš lubiać ruski rok, čym biełaruski. Nu što tut zrobiš? Jany nie viedajuć movy, jany elemientarna nie razumiejuć, pra što śpiavajecca ŭ pieśniach. A navošta łamać hałavu i pierakładać? Tym bolš što mnohija movu na duch nie pieranosiać.

Pamiataju, jak my vystupali ŭ kancertnaj zale «Minsk» z hrupaj «Čajf». My byli pieršymi, a jany — druhimi. Dyk z zały čulisia vykryki, kab my zvalvali. Vy ličycie, heta narmalna? Heta jak kali b u Hiermanii vyjšła na scenu svaja kamanda, i niemcy kryčali: «Pajšli na chier adsiul!» Heta zvyčajnaje chamstva, bieskulturje biełaruskaje.

Ludzi da hetaha lubiać Viktara Coja. U restaranie, dzie ja pracuju, časta zakazvajuć pieśniu «Pieramien». Pytajusia: «A jakich vy pieramien chočacie, chłopcy? Hetyja pieramieny ŭžo pra…nyja». Pjanyja baryhi nie razumiejuć, pra što havorka. Hetaja pieśnia ŭsprymajecca jak modny trend. Ja kažu: «Na Płošču treba było chadzić!» Hladziać. «Jakuju Płošču, chren jaho viedaje. Voś mnie treba, kab pra pieramieny praśpiavali, i ŭsio».

Dla muzyki ŭsio moža źmianić ŭdałaja pieśnia. Ale znoŭ ža, treba mieć niuch, kab hetuju pieśniu ŭ peŭny momant napisać. Majo asabistaje mierkavańnie: možna zrabicca papularnym u lubym uzroście i ŭ luboj situacyi, niahledziačy na toje, što byccam by ŭsio ŭžo stračana i niama taho ahniu ŭ vačach.

Jašče modnyja temy možna hrać, ale ja hetym nikoli nie zajmaŭsia. U Michałka heta niadrenna atrymlivajecca. U jaho niama prablem ni ź finansami, ni z uvasableńniem idej… Dyk na čym my tam spynilisia? Što nas nie viedajuć. Pamrem lehiendami (śmiajecca).

— A što pieraškadžaje vam, muzykam z «čornaha» śpisu, abjadnacca i supraćstajać dziaržmašynie?

— Mahčyma, prablemy takija ž, jak u apazicyi, jakaja nie moža abjadnacca. Kožny sam za siabie.

Hod tamu, paśla 19 śniežnia, ja telefanavaŭ i Chamienku, i Vajciuškieviču, pytaŭsia: jak spravy? Ty žyvy? Ludzi paśla hetaha nie chočuć nijakich kantaktaŭ. Moža, praz moj sarkazm kamuści niepryjemna mieć sa mnoj znosiny…

— Ale ŭ vas jość ahulnaja prablema…

— Jość prablema: a kudy pisać? Kudy kryčać? U Biełarusi z 1994 hoda budavałasia kramloŭskaja madel. Ciapier usio heta adbyvajecca ŭ Rasii. Tolki apalityčny čałaviek moža hetaha nie viedać. Tym nie mienš, tam jość alternatyŭnyja kanały, muzykam dajuć efir, ludzi vyjšli na Bałotnuju. Jany nie mohuć hetaha zamaŭčać. A tut razahnali «kupku chulihanaŭ», jakija pabili dźviery. Paśla viadoŭca BT mitusiŭsia ŭ žyvym efiry pa studyi, a niejkaja ciotka ŭ paryku z šalonymi vačyma skazała, što ŭsich čvartavać treba. Ja hladzieŭ na heta i razumieŭ, što adbyvajecca pravakacyja, i ŭsio heta zacierli, jak za Stalinym. Ničoha nie było. Zašybisia! U Rasii vialiki Pu, napeŭna, pieramoža, raz tak zapłanavana. Choć moža ž Ksienija Sabčak kazać. I Arciemij Troicki. A ŭ nas na radyjo i telebačańni jość choć adna pieradača, dzie chtości pačuje naš hołas?

— Heta značyć, praściej pajści šlacham najmienšaha supracivu: pisać u stoł?

— Ja paŭžyćcia pišu ŭ stoł. Ja nie paet. Ja nie mahu reahavać słovam, jak toj ža Michałok. A muzyka — jana nie moža vykazvać maju palityčnuju pazicyju. Tamu što ja hraju bluz-rok. Drapać za miažu — tady možna śmialej siabie pavodzić. U mianie takoj mahčymaści niama: uziać i źjechać kudy chaču. Ja zarablaju dastatkova ścipłyja hrošy. Raz Michałok siudy nie viartajecca, značyć, jon nie hatovy ŭ turmu sieści…

Maje tvorčyja ambicyi zastalisia surjoznymi, ale ŭ ich niama vychadu. Zapisać pieśniu doma na mahnitafon i vykłaści jaje ŭ internet — navošta? Kali b mnie było 16 hadoŭ, moža, ja tak i zrabiŭ by. Ale ŭ svaje 50 nie mahu sabie hetaha dazvolić.

— Jak tabie pracujecca ŭ restaranie?

— Dla mianie heta nie novy dośvied. Dziesiać hadoŭ tamu ja hod pracavaŭ u restaranie. Ciapier historyja paŭtaryłasia. Aformili mianie z pracoŭnaj knižkaj (uśmichajecca). Moža, na paru rubloŭ budzie piensija bolšaja.

Dla takoha čałavieka, jak ja, jaki ŭsio žyćcio pravioŭ na scenie i zajmaŭsia tvorčaściu, davoli dziŭna trapić u takoje asiarodździe i pryvyknuć da taho, što adbyvajecca. Mnie hrech skardzicca, tamu što ja śpiavaju pieśni, jakija lublu, jakija paŭpłyvali na mianie jak na muzyku. The Doors, naprykład.

U restaranie niama sceny, i muzyki stajać na adnoj placoŭcy z tymi, chto tančyć. Narod tančyć i pichajecca. Ź mierkavańniaŭ biaśpieki davodzicca časam łokciami adbivacca, stanavicca bokam. Mnie raskazvali, jak adnojčy hitarystu mikrafonam zuby vybili.

Ja spačatku byŭ u šoku. Ty staiš, jak na rynhu. Nie kancert, a reślinh atrymlivajecca. Nie ŭ čas ja kinuŭ pić i kuryć. Kali b ja byŭ padpity, nie tak by ŭsio heta ŭsprymaŭ. Ale kali ty ćviarozy, i ciabie z usich bakoŭ abkurvajuć, usie chrypiać, harłapaniać…

A ludziam padabajecca! Kali «Ziamla ŭ iluminatary» hučyć, naohuł isteryka pačynajecca. Žančyny hatovyja raździavacca pad hetuju savieckuju pieśniu. Ja nikoli nie moh vykazać padumać, što jana stanie takim chitom…

Pad pavolnuju muzyku dziaŭčaty pačynajuć tančyć stryptyz. Biez šasta, ale heta im nie zaminaje. Heta tak dziŭna vyhladaje. Mužčynskaja pałova časam raździavajecca da pojasa, i pačynajucca takija dzikija tancy…

— A jakija pieśni narod zakazvaje?

— Kancert pa zajaŭkach pačynajecca, kali kamuści vielmi chočacca z hrašyma rasstacca. Byvaje, čałaviek zakazvaje mienavita tuju pieśniu, jakuju my nie možam vykanać. Ja chutka adšyvaju. Kažu: «Tavaryš, my nie hrajem hetuju pieśniu».

U restaranie šmat rasijcaŭ adpačyvaje. Dla ich tut chalava. «U vas tut takoje usio ŭkuśnieńkaje». Heta jak u aniekdocie. Pytajucca ŭ dziaŭčyny, što ty budzieš: vino, šampanskaje, piva, kańjak? — Oj, usio takoje smačnaje, ja navat nie viedaju.

Dyk voś całkam zrazumieła, što rasijskaja publika zakazvaje. Chočuć jany «Riumku vodki na stole» Lepsa. Ja ž nie budu jaje śpiavać. U mianie hołas nie taki. Dobra, što Vajenhu nie prosiać praśpiavać abo Stasa Michajłava (rahoča). Časam ludzi chočuć ciažkuju muzyku. My hrajem AC/DC niekalki pieśniaŭ, ale my ž nie možam hrać uvieś «mietalik».

— Skažy, a hetaja restarannaja publika viedaje, chto dla ich śpiavaje?

— I dziakuj Bohu, što nie ŭsie paznajuć. Mnie dniami basist z adnaho hurta pryznaŭsia, što na karparatyvach zabaranili vykonvać «Lapisaŭ». A ja jamu kažu, što «Kramu» mahu vykanać biez prablem, kali zakazvajuć.

— Zarpłaty ŭ restaranie tabie chapaje na žyćcio?

— Nu, ja ž žyvy, značyć, chapaje. Jość ludzi, jakim značna horš, čym mnie.

Miljona paŭtara atrymlivajecca. Časam dva. Žyviem, jak i ŭsie, ad hoładu nie pakutujem. Stoł možam nakryć. Siabroŭ paklikać. Ale žyllo zdymać na svaju zarpłatu ja, na žal, nie mahu.

— Nie kryŭdna śpiavać u karčmie, kali Saładucha źbiraje ladovyja pałacy?

— Ja da jaho spakojna staŭlusia. Jon nastolki ščyra vieryć u siabie i realna źbiraje stadyjony. Taki «varjacki piersanaž»… Pa-mojmu, u biełaruskim šou-biznesie jość značna bolš niepryjemnyja asoby.

— U jakoj stupieni kryzis adbiŭsia na tvaim žyćci?

— Ja chadžu ŭ kramy, jezdžu na maršrutkach… I voś što ja dumaju. Biełarusy padobnyja da pacukoŭ i prusakoŭ. Što ź imi ni rabi, jany vyžyvajuć, ale ŭ adroźnieńnie ad nasiakomych i hryzunoŭ, z kožnym hodam biełarusaŭ robicca ŭsio mienš.

U mianie takoje adčuvańnie, što pierastań im płacić zarpłatu, a jany ŭsio roŭna buduć chadzić na pracu. «A jak ža ž nie chadzić, synočak, ja ž usiu žyzń — ad ranku i da viečara!» Heta mientalitet taki. Dobra, babki viaskovyja. Heta najlepšaja častka nasielnictva. I heta adzinyja ludzi, jakija pamirajuć svajoj śmierciu ŭ śnie.

Ź biełarusami robiać usio, što chočuć, a jany maŭčać. Ja nie sacyjołah, nie ekanamist, ale dla mianie vidavočna, nakolki ŭzrovień žyćcia źniziŭsia. A ludziam plavać na ŭsio.

— Nie ŭsim plavać. Uspomni akcyi salidarnaści z palitviaźniami paśla 19 śniežnia, viečary apładysmientaŭ.

— Zhodzien. Ale ja maju na ŭvazie asnoŭnuju masu. Čamu maŭčać dziejačy kultury, daktary, prafiesary, navukoŭcy? Pra svaju pazicyju zajaŭlajuć adny i tyja ž ludzi. A dzie hetyja ŭsie? Ja ŭžo nie budu kazać pra našych znakamitych pop-artystaŭ. Jany — samaja palityzavanaja prasłojka, jakaja absłuhoŭvaje ŭsie režymnyja mierapryjemstvy. Kali ŭ Lošańki Chlastova ŭ razhar maŭklivych akcyj spytali, što voś tut ludziej chapajuć na vulicach, jon skazaŭ: «A ja nie viedaju. Ja idu spakojna, mianie nichto nie čapaje». Nu, viadoma, ciabie ŭsie viedajuć, ty ž zorka, jołki-pałki, i budzieš pierad karalom pieśni śpiavać abo plaskać u ładki. Jość ludzi, jakija iduć na heta metaskiravana. U ich spytaj pra žyćcio ŭ krainie, jany skažuć: «A ja nie viedaju, u nas tak usio dobra, usio čyścieńka».

Za Hitleram było toje ž samaje: čystyja vulicy — čystyja mazhi.

— Što pavinna adbycca ŭ śviadomaści ludziej, kab u našaj krainie niešta pamianiałasia?

— Biełaruś — heta taki sacźviaryniec atrymaŭsia. Kraina, u jakoj kultury niama, ale ŭdziaŭbli ŭ hałovy «za Biełaruś», «my biełarusy», a chto heta takija — narod nie zadumvajecca. Tut vyhadavany saviecki narod, jaki lubić chadzić na pracu i rabić niešta. Treba toje, što jon robić, ci nie treba — inšaje pytańnie.

«Oj, synočak, ty ž tolki ŭ palityku nie leź!» A ja nie lezu. Ja prosta cikaŭlusia, chto mnoj kiruje, chto vyrašaje majo žyćcio. U hetym ža i jość zasłuha demakratyi. Im niemahčyma patłumačyć, što nie pavinien siadzieć naviersie hałoŭny pavuk, jaki tuzaje za viaroŭki.

Za hety hod biez usialakich namahańniaŭ apazicyi adbyłosia šmat padziej, jakija pavinnyja byli ŭklučyć mazhi. Ale kali jany ŭklučajucca tolki kali bienzin daražeje, to prabačcie… Značyć, ludziam patrebny tolki tanny bienzin i ježa. Pra svabodu i sensu niama kazać.

Usio heta było pradumana, što vyraście pakaleńnie ludziej, jakija viedajuć tolki Łukašenku. I jany vyraśli. Hledziačy ŭ vočy hetym ludziam, jakija iduć bić svaich ziemlakoŭ, ničoha dobraha nie adčuvaješ. Amapaŭcy, cudździ… Pra što jany dumajuć? A daktary, jakija maŭčali, kali Niaklajeva vyvałakli z balnicy ludzi ŭ čornym? Kamu jany klatvu davali?

Na Vadochryšča idu na pracu, prachodžu mima carkvy. Baču, z aŭtobusa vyłazić amapaviec z trochlitrovaj butlaj i idzie vadu nalivać. Ja padumaŭ: cikava, jon spačatku admiacielić kaho-niebudź, a potym budzie vadzicu śviatuju pić i śviečku ŭ carkvie pastavić?

Absurd! Ciapier jany budujuć Saviecki Sajuz, kab usich zahnać u stojła. A Jeŭropa ŭ hety čas «zadychajecca ad kryzisu». Jak skazaŭ vialiki biełaruski rulavy, «ludzi ŭ Jeŭropie ciskajucca, dychać niama čym tam. A ŭ nas… Jedu kak-ta ja pa kalcevoj, smatru, mašyna astanaviłaś, ź jaje vychodziać tata, mama, dačka, syn, i pajšli ŭ les pa jahady-hryby. A ŭ Hiermanii chiba heta vazmožna? Tam ža usio časnaje, a ŭ nas — pažałusta».

Darečy, hryboŭ minułaj vosieńniu nie było. Ja palaku pa skajpie tłumačyŭ, što ŭ Biełarusi trahiedyja — chacieli hryboŭ nazapasić, a jany nie vyraśli. Jon nie razumieje.

Časam ja padazraju, što nad Biełaruśsiu niešta raspylajuć. U nas i biez marychuany ŭsie ŭkuranyja. U pavietry raźlity pafihizm. Kali b ja byŭ piśmieńnikam, napisaŭ by narys ŭ styli Hryškaŭca pad nazvaj «Kudy biažyć sabaka?» Voś padydzicie da čałavieka na vulicy i spytajcie, kudy jon idzie. Nie kožny adkaža. A spytajcie, navošta jon idzie na hetuju pracu. Tačyć bałvanku? A kamu patrebna tvaja bałvanka?

Ale ja nie piśmieńnik. Ja ŭmieju tolki malavać i pisać pieśni.

Taćciana Husieva, Salidarnaść

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH