5 maja nastaŭniku, krajaznaŭcu, paetu, falkłarystu spoŭniłasia b 102 hady.
A naradziŭsia Apanas Cychun niedaloka Hrodna, u vioscy Kuncaŭščyna, kala znakavaj biełaruskaj vioski Łaša — radzimy słavutaha akademika Jaŭchima Karskaha.U toj samy 1910 hod naradzilisia daśledčyk Suśvietnaha akijana
Los akademika Karskaha, jaho praca zrabili vialiki ŭpłyŭ na žyćcio Apanasa Cychuna. Małaja radzima Karskaha znachodzicca za siem kiłamietraŭ ad šašy Hrodna — Vaŭkavysk, nad rečkaj Łašankaj. U vioscy jašče adčuvajecca duch Karskich, zachavałasia pamiać pra ich. U Łašy pachavany Ivan Karski — rodny dziadźka Jaŭchima Karskaha, jaki źbiraŭ materyjały pa biełaruskim falkłory i etnahrafii. Ab žycharach Łašy
Ivan Karski pisaŭ, što niekatoryja łašanie nazyvali siabie lićvinami, ale bolšaść — tutejšymi: «My tutejšyja. Naša starana ni ruska, ni polska, a zabrany kraj».
U Łašy Apanas Cychun vučyŭsia sam, potym nastaŭničaŭ. 19 śniežnia 1964 hoda jon sa svaimi adnadumcami adčyniŭ muziej akademiku Jaŭchimu Karskamu.
Apanas Cychun ź dziacinstva pamiataŭ, jak jaho baćka ŭzhadvaŭ pra Karskaha, prypyniŭšy voz ź sienam kala ŁašanskajŚviata-Mikałajeŭskaj carkvy.
Jak kaliści abjeździŭ i abyšoŭ piechatoju šmatlikija miastečki i vioski Jaŭchim Karski, pišučy «Biełarusaŭ» i stvarajučy etnakartu, tak i
Apanas Cychun dziasiatki hadoŭ źbiraŭ duchoŭnyja skarby pa Hrodzienskim rajonie.Tolki ŭ hady nazaležnaści źjavilisia ludzi, jakija dapamahli jamu ŭ vydańni knih z nazapašanych materyjałaŭ.
Pieršuju knihu pra Jaŭchima Karskaha jon vydaŭ ŭ 1992 hodzie. Praz hod — «Skarby narodnaj movy». U pradmovie da jaje prafiesar i redaktar Pavieł Ściacko napisaŭ, što heta «plon pracy Zasłužanaha nastaŭnika Biełarusi, skiravanaj na vyjaŭleńnie i zachavańnie dla naščadkaŭ nieacennych moŭnych załacinak rodnych jamu hrodzienskich havorak».
Nił Hilevič, čytajučy i «smakujučy» hetuju knihu, napisaŭ artykuł «Podźvih nastaŭnika». Kab u kožnym rajonie Biełarusi znajšoŭsia nastaŭnik, jaki napisaŭ by takuju knihu, nakolki bahaciejšaj stała b našaja ahulnaja spadčyna!
Paźniej byli knihi «Lehiendy i bałady Hrodzienščyny», «Pieśni z narodnych hłybiniaŭ», «Projdzienyja
10 sakavika 2005 hoda hrodzienskaja ziamla raźvitałasia z adnym z apošnich zachodniebiełaruskich intelihientaŭ, uzhadavanych tradycyjnaj narodnaj kulturaj hetych miaścin.
Jon umieŭ siabravać ź ludźmi roznych pakaleńniaŭ i nacyjanalnaściaŭ, dahladaŭ sad i vulli pčołak, mieŭ vydatny hołas, napamiać čytaŭ šmatlikija tvory navat u
Nievypadkova na svaje viečaryny jaho časta zaprašali razam vystupić A.Karpiuk, V.Bykaŭ, D.Bičel.
Razam sa svaim siabram, hrodzienskim kampazitaram A.Šydłoŭskim Apanas Cychun napisaŭ himn biełaruskaj movie,adzin z varyjantaŭ jakoha nadrukavała «Naša Niva». Jon vioŭ pierapisku i davaŭ blizkim siabram pačytać usłych cikavyja listy ad B.Kita, V.Bykava, N.Hileviča, Ja.Bryla… Jaho zaprašali vystupić šmatlikija navučalnyja ŭstanovy Hrodzienščyny dla papularyzacyi biełaruskaj movy i kultury…
Fond Apanasa Cychuna zachoŭvajecca ŭ Hrodzienskaj abłasnoj biblijatecy imia Jaŭchima Karskaha. U Hrodzienskaj himnazii № 1, u muziei Jaŭchima Karskaha zrobleny stend, pryśviečany pamiaci Apanasa Cychuna. U vioscy Łuckaŭlany ŭ muziei na susiednich stendach zachoŭvajucca asabistyja rečy i dakumienty akademika Jaŭchima Karskaha, nastaŭnika i krajaznaŭca Apanasa Cychuna, nastaŭnika, narkama aśviety i pravadnika biełarusizacyi Antona Balickaha (rodam ź niedalokich Baličaŭ), nahadvajučy ekskursantam ab miascovaj tradycyi zachavańni pamiaci pra słaŭnych biełarusaŭ łašanskich vakolic. Spadziajemsia, chutka vyjduć z druku ŭ sieryi «Haradzienskaja biblijateka» novyja častki trochtomnaj pracy A.Cychuna «Skarby biełaruskaj movy».
Kožny hod 10 sakavika ci 5 maja kala mahiły Apanasa Cychuna źbirajucca jaho siabry, znajomyja, prychilniki tvorčaści, kab addać daninu pamiaci, pakłaści kvietki, pačytać jaho vieršy.
Sabrana ŭžo bolš za 100 podpisaŭ pad zvarotam da harvykankama z prapanovaj nazvać adnu z vulic Hrodna imiem zasłužanaha nastaŭnika Biełarusi, vieterana vajny i pracy, falkłarysta, paeta i krajaznaŭca Apanasa Cychuna.
Takija ščyryja z dobraj dušoj i sercam biełarusy vartyja doŭhaj pamiaci…
* * *
Apanas Cychun. Rodnaja mova
O, matčyna mova! Kryvickaja mova!
U rodnaj staroncy krasuj, maładziej!
Choć nieludzi sykajuć, ładziać akovy,
A ty nam na słavu źvini, pryhažej!
Chaj złydni lutujuć,
hrymiać navalnicy —
Ciabie nie zahłušać nikoli, o nie,
bo vytkana ty nam sa zvonu krynicaŭ,
dzie syn Biełarusi spradvieku žyvie.
Dzie šlach svoj ciarebić da Bałtyki Nioman,
Dzie dremle ŭračysta ŭ viakach Biełaviež,
Dzie klikała ŭ boj z kryžakami Pahonia —
tam, rodnaja mova, miž nas nie zaśnieš!
Ty, rodnaja mova, jak zvon žaŭrukovy,
Jak nieba pryvablivych dumak i mar!
Ty nacyi našaj žyćcio i asnova —
biascenny skarb sercaŭ, pradziedaŭski dar!
«Naša Niva» № 11 (273), 22 sakavika 2002 h.
Kamientary