Piša Pavieł Sieviaryniec.
- A Ja kažu vam: lubicie vorahaŭ vašych,
dabrasłaŭlajcie klaćbitoŭ vašych,
rabicie dabro nienaviśnikam vašym
i maliciesia za kryŭdzicielaŭ vašych
i hanicielaŭ vašych.
Maćvieja 5:44.
Biaroza — horad z vyrvanym sercam.
Staroje miesta Biarozy — źniščany klaštar
Hetak ža, ranaj u sercy, zieŭraje i bližniaje Bieraście z krušniami Krepaści, i razvaročanaja Horadnia, i stary Miensk.
Ale Biaroza — vypadak asablivy. Addajecca rvanym bolem, kali čuješ tutejšych: maŭlaŭ, Biaroza Kartuzskaja — heta ad kartuza, jaki paviesiŭ na prydarožnuju biarozu ci to Piotr I, ci to Suvoraŭ.
Nasamreč Biaroza jak horad pačynałasia vakoł klaštara Śviatoha Kryža. U 1648 Kazimir Leŭ Sapieha, syn słavutaha kanclera VKŁ, vydatkavaŭ 10 tysiačaŭ čyrvonych złotych zakonu kartuzijanaŭ — samamu strohamu z usich katalickich. Manachi ordena, zasnavanaha ŭ 1084 śviatym Bruna ŭ francuzskaj pustelni Šartroz (Cartusia), davali zaroki maŭčańnia, fizičnaj pracy, uvieśčasnaj malitvy, postu — i poŭnaj samoty. U murach klaštara dla manachaŭ pryznačalisia admysłovyja eremy — hłuchija kielli z taŭščeznymi ścienami: navat ježu samotnik atrymlivaŭ praz adtulinu z dvuma pavarotami, kab ni z kim nie sustrecca.
Vieličny barokavy ansambl z kaściołam i dazvołam na kirmašy zrabiŭsia asnovaj miastečka: nieŭzabavie Biaroza mieła dva cahielnyja zavody, piać młynoŭ, viała handal sollu, chlebam i miodam, vinom i pivam.
Ci pradčuvaŭ Kazimir Leŭ Sapieha, hłyboki viernik, mistyk, jaki vučyŭsia ŭ čatyroch jeŭrapiejskich univiersitetach i byŭ pachavany ŭ paŭdniovaj ścianie klaštara ŭ 1666, što budavaŭ dla siabie mahiłu, a dla biełarusaŭ — Kryž?..
Cichamirnaje žyćcio skončyłasia z rasijskaj akupacyjaj.U 1823 carskija čynoŭniki sprabavali zasudzić klaštar za toje, što byccam by vydatkavaŭ paŭstancam Kaściuški miljon złotych. A ŭ 1831, vystaviŭšy troch manachaŭ jak udzielnikaŭ čarhovaha paŭstańnia, klaštar začynili, jahonyja ziemli skanfiskavali, a listy miedzi z dachu adpravili na budoŭlu pravasłaŭnaj carkvy ŭ Hrodna.
U klaštarnych murach raźmiaściŭsia rasiejski połk. Biarozu Kartuzskuju pierajmienavali ŭ Biarozu Kazionnuju.
Mienavita hetyja rasiejskija kazarmy la ruinaŭ staroha klaštara ŭ
Paśla hučnaha zabojstva dziejača «sanacyi», ministra ŭnutranych spravaŭ Polščy Pierackaha 15 červienia 1934 premjer Leon Kazłoŭski pry padtrymcy Juzafa Piłsudskaha damohsia rasparadžeńnia prezidenta Ihnacyja Maścickaha — i ŭ krainie «załatoj volnaści» zapracavaŭ pieršy kancentracyjny łahier na ŭzor stalinskich dy nacysckich. Miesca, dzie dazvalałasia katavać ludziej biez suda i śledstva.
Pabudka — aNoč — kładziešsia na padłohu, ale kožnyja paŭhadziny — padjom i pravierka. Ździeklivaja himnastyka pa 7 hadzinaŭ zapar, da mleńnia.4-j ranku. 6.30 — bałanda. Uvieś dzień staiš tvaram da ściany pad nahladam.
Usie zahady vykonvać biehma. Razmaŭlać zabaroniena — karcar. Prybiralnia — raz na dzień, ahulnaja dla ŭsich, na niekalki siekundaŭ, paśpieješ tolki źniać dy adzieć portki. Praviniŭsia — čyścić vyhrabnyja jamy hołymi rukami (myć potym zabaroniena). Biessensoŭnaja jehipieckaja praca: kapać i zasypać jamy, pierasoŭvać ź miesca na miesca ciažkija kamiani klaštarnaj muroŭki… Admaŭlaješsia?.. Ad piaci da piacidziesiaci ŭdaraŭ u tvar.
I kličuć ciabie ciapier — «bydła».
Hałoŭnaja meta — prynizić daščentu, davieści da skrajniaha źniemažeńnia i złamać. Ludzi pamirali, vychodzili ź Biarozy kalekami dy varjatami. Raskazvać pra ŭmovy
Praź piekłau tym liku adzin ź lidaraŭ chadekaŭ, pravasłaŭny bahasłoŭ i sienatar polskaha Siejma Viačasłaŭ Bahdanovič, redaktar časopisa «Šlach moładzi» i aŭtar knihi «Biełaruś učora i siońnia» Jazep Najdziuk, a taksama pravadyry ŭkrainskaha nacyjanalnaha ruchu: ataman Ukrainskaj Paŭstanckaj Armii Taras Baraviec i kamandujučy UPA Raman Šuchievič.Kartuz-Biarozy prajšli tysiačy biełarusaŭ, padazravanych u supracy z KPZB i BCHD,
Što ž zrabiła savieckaja ŭłada na miescy polskaha kancłahiera, u jakim niščyli kamunistaŭ?.. Znoŭ kazarmy, dy jašče sa śvinarnikam. U sutareńniach, dzie byli pachavanyja Sapiehi, hniła bulba. I — čakannaja fraza krajaznaŭca: «Tolki ŭletku 1989 z klaštara byli vyviedzienyja śvińni Minabarony SSSR».
Biaroza — heta biełaruski parol z Nahornaj kazani, Jevanhiella pavodle Maćvieja, 5:44: «Lubicie vorahaŭ vašych…»
Bo jak inakš žyć pobač z susiedziami, jakija razburali tvaje chramy, viešali najlepšych ludziej tvajho rodu, katavali tvaich śviataroŭ i paetaŭ, prymušajučy kapać dy zasypać irvy, kryčać ad udaraŭ pałkami dy botami, poŭzać na kaleniach pa biaskoncaj, usypanaj bitaj cehłaj i škłom kryvavaj darožcy?..
Hetak ža nienavidzieć? Vysočvać čas, kab urešcie adpomścić? Vychoŭvać dziaciej sa smakam kryvi na vusnach?..
Ale jak možna zabycca, kali tvaje bližnija dziela abarony svajoj svabody i hodnaści topčuć dy zabivajuć ciabie?
Nie, prabačeńnie — heta nie zabyćcio. Prabačaješ — heta kali biareš uvieś bol na siabie i addaješ jaho Bohu. Kali nadsiłu, jak ciažka b heta ni było, raschinaješ ułasnaje ściataje serca dla adnaŭleńnia adnosinaŭ, da vyzvaleńnia ad piekła ŭsiaredzinie. «Chiba ja nie źniščaju vorahaŭ, kali pieratvaraju ich u siabroŭ?..« — spytaŭsia kaliści adzin mudry ŭładar.
«Nie budź pieramožany złom, a pieramahaj zło dabrom», — paŭtaraje apostał tym, chto nie zrazumieŭ pra vorahaŭ ź pieršaha razu.
My navat nie ŭjaŭlajem, jak heta…
Lubić, dniami da atupieńnia i straty prytomnaści stojačy pierad kamiennaj ścianoj.Lubić, kali ciabie łupiać pa tvary, bo dapamoh padniacca tavaryšu. Lubić, kali ruki, zapeckanyja ŭ kale, trasucca i rassypajuć krochi łahiernaj pajki chleba. Lubić, kali, ašaleły, ledź pierastaŭlaješ zmačalenyja da kości
Lubić palakaŭ, rasiejcaŭ, niemcaŭ… i samich siabie — zabyŭlivych, abyjakavych, zapałochanych biełarusaŭ.
Kali my nie chočam žyć na hetaj ziamli sa skryvaŭlenaj vyrvanaj pustkaj zamiest serca — kožnamu z nas treba vučycca lubić. Lubić nastolki mocna, jak Toj, Chto pryniaŭ na Siabie ŭvieś naš hrech i ŭvieś naš bol na Kryžy.
Kab «Biaroza» addavałasia ŭ hrudziach nie pahroznaj złościu, a hułkim klaštarnym recham: «Boh jość luboŭ».
Kamientary