Nakanavany kanflikt: (Dva pytańni historyku Hienadziu Sahanoviču)

Nakanavany kanflikt:

Dva pytańni historyku Hienadziu Sahanoviču

— Hienadź, čamu biełaruskija historyki stvarajuć i abviarhajuć histaryčnyja mity?

— Sapraŭdy, pamiž praŭdami historyka, z adnaho boku, i publiki, z druhoha, niama suładździa. Dy j nia moža być, bo im nakanavany kanflikt. Dla vučonaha iścina — heta plon pošuku, prynamsi, tak u imperatyvie, heta pracedura navukovaha paznańnia i revizii, krytyki, krynicaŭ. A dla publiki patrebnaja prosta aptymistyčnaja versija minułaha. Heta archietyp peŭnych štampaŭ, heta symbal, heta toje, što biarecca na vieru i zastajecca ŭ pamiaci. A pamiać narodu, jak viedajem, inertnaja i naskroź mitalahizavanaja. Vaha ž mitu nieparaŭnalna bolšaja za vahu navuki. Ja maju na ŭvazie ŭpłyŭ na śviadomaść. I tamu historyki, navat najlepšyja prafesijanały, časam biarucca za stvareńnie mitaŭ. Tut ci nie klasyčny prykład — Mitrafan Daŭnar-Zapolski. Jon byŭ historykam ci nia samaha vysokaha ŭzroŭniu, kali brać navat na ciapierašni čas. Čałaviek, jaki pa pravie zaviecca zasnavalnikam navukovaj biełaruskaj histaryjahrafii, jon u 1918 hodzie biarecca na zamovu Rady BNR pisać «Asnovy dziaržaŭnaści Biełarusi» — brašurku, jakaja stała maleniečkaj syntezaj historyi Biełarusi, ale napisanaja nastolki sproščana, što kali jaje čytaješ, dziviśsia, ci sapraŭdy heta pisaŭ prafesijanał takoha ŭzroŭniu, jak Daŭnar-Zapolski.

Biełaruskija historyki zajmajucca aśvietnictvam, bo brakuje tych, chto b heta moh rabić biaź ich. U budučyni hetyja dźvie funkcyi — histaryčnaha daśledavańnia i histaryčnaha aśvietnictva — musiać być, naturalna ž, raźviedzienyja, bo kožny maje być u svajoj spravie. Jak, naprykład, u toj ža Niamieččynie ci ŭ Polščy.

— Jakija zdabytki maje za apošnija hady naša histaryčnaja navuka i histaryčnaja mitalohija?

— Paśla zasnavańnia Respubliki Biełarusi praktyčna ničoha nie źjaviłasia epachalnaha. I kali havaryć pra pradukcyju, jakaja moža kankuravać na eŭrapiejskim rynku, tut u pamiać prychodzić tolki chiba toje, čaho dasiahnuła biełaruskaja histaryčnaja kartahrafija. Maju na ŭvazie pracu Michaiła Śpirydonava «Mapa Biełarusi XVI st.», jakoj zajzdrościać navat susiedzi. Jašče vydzialajecca Encyklapedyja Historyi Biełarusi, ale heta nie nazavieš dasiahnieńniem navuki.

Praściej ź mitami. Jašče bolš udały mit, čym Vorša, — heta mit Hrunvaldu, zapuščany talenavitym histaryčnym piśmieńnikam Kastusiom Tarasavym u siaredzinie 80-ch. Ad hetaha mitu niasie takim dobrym ducham pansłavizmu ŭzoru pieršaj i druhoj suśvietnych vojnaŭ. Tym nia mienš, jon usprymajecca litaralna ŭsimi — i intelihiencyjaj, i nieintelihiencyjaj. Choć nasamreč usio tut nia tak prosta. I toj słavuty vyraz, što naha ŭzbrojenaha niemca nie stupała na ziamlu Biełarusi ad Hrunvaldu da pieršaj suśvietnaj vajny — heta niapraŭda. Druhi hetki ž mit — mit pra Vialikaje Kniastva Litoŭskaje jak biełaruskuju dziaržavu, inśpiravany Mikołam Jermałovičam taksama jašče ŭ 80-ch. I tut usio strašna składana — dla navukoŭca, dla biełaruskaha historyka navat jašče niajasna, što jość siaredniaviečnaj dziaržavaj. Ale niezdarma dla žyćcia mitu patrebnaja tolki viera.

S.P.