Źmicier Bartosik. Karpiłaŭka

 Źmicier Bartosik

Karpiłaŭka

Padarožža na sialibu Antona Lavickaha

Praź nievialičkuju, u dziesiać dvaroŭ, viosku praloh bieły šlach, achajna vykładzieny betonnymi plitami. Staryja žyłyja chaty abapał hetaj uźlotnaj pałasy hladzielisia amal niedarečna. Uźnikali asacyjacyi z Chatyńniu. Maleńkaja zhorblenaja babulka, niekaha niahučna praklinajučy, pałoła harod. Da jaje ja j źviarnuŭsia sa svaim hałoŭnym pytańniem: «Čym słavutaja vašaja vioska?» Na što staraja adrazu ž vydała vyčarpalny adkaz: «Dyk vuń, lipy bačyš? Tam Lavickija žyli».

Tvory Jadvihina Š., Antona Lavickaha, ja čytaŭ. Nievialičkija viasiołyja bajki, u jakich niachitryja biełaruskija dziadźki stanoviacca achviarami anekdatyčnych machlarstvaŭ. Asabliva zapomniłasia mova hetych anekdotaŭ, jašče nie ŭnarmavanaja praviłami, žyvaja.

Staraja Nadzieja Levandoŭskaja paskardziłasia mnie na niejkuju mienskuju prajdziśvietku, što za vialikija hrošy pradała joj amerykanskaje nasieńnie, jakoje prarasło nianaskaj pryhažości žoŭtymi kvietkami zamorskaha sarniaka, i nad jakim babka ŭžo trecija sutki hnuła śpinu, praklinajučy tuju Ameryku, što spačatku adaravała nas kałaradzkimi žukami, a ciapier «hetaj žoŭtaj trascaj». Ja ž, vydajučy spačuvańnie, z nasałodaju słuchaŭ jaje movu, dziviačysia, što pieršaja pačutaja mnoj karpiłaŭskaja historyja była niby ź Jadvihinskaha repertuaru.

«A domu daŭno niama. Jak udavu jahonuju z synami NKVD zabrała, tak i stajaŭ. Pakul kałchoz niekudy jaho nie pradaŭ. A dom pryhožy byŭ, z bałkonam i roznakalarovymi vakiencami. A paśla jašče doŭha našy mužyki padmurki ryli. Usio niejkaje zołata šukali», — raspaviadała babulka. A ja čarhovy raz schamianuŭsia ad supadzieńnia. «Zołata». Mienavita tak nazyvaŭsia pieršy biełaruski raman, napisany haspadarom zrujnavanaj siadziby. «I što, niaŭžo znajšli?» — pacikaviŭsia ja. — «A, — machnuła staraja rukoj, — nia tam, vidać, šukali».

«Ničoha nie mianiajecca na hetaj ziamli», — dumaŭ ja, vyrulvajučy ŭ stary park byłoj siadziby Lavickich. Ale karcina, ubačanaja tam, uraziła j pierakanała ŭ advarotnym. Siarod ździčełych jabłyniaŭ i ružovaha kustoŭja zakinutaha sadu zieŭrała zalitaja zastajałaju zialonaju vadoju jama, abkładzienaja vialikimi šerymi vałunami.

Niepadalok mirna zastyŭ betonny dot pieršaj abarončaj linii savieckaj miažy 39-ha hodu. Samaje miesca zadumacca pra marnaść čałaviečaha losu ŭ hetaj krainie.

Naradzicca praź piać hadoŭ paśla vialikaha paŭstańnia, vučycca ŭ nielehalnaj lucynskaj škołcy ŭ adnoj z dačok Dunina-Marcinkieviča, doŭhimi zaviejnymi viečarami słuchać dziŭnyja historyi z vusnaŭ lehiendarnaha haspadara, pastupić u Maskoŭski ŭniversytet i być adličanym za palityku, pačać pisać pa-biełarusku ŭ butyrskaj turmie, viarnucca dachaty na papiališča zharełaha domu da aŭdaviełaj maci. Ažanicca, pabudavać pa ŭłasnym prajekcie novy dom z mansardaju i kaminam, absadzić jaho ružami i sadam, prajści pieššu ad Vilni da Karpiłaŭki, źbirajučy j drukujučy ŭ «Našaj Nivie» nieprydumanyja bajki jašče viasiołaha ludu, pačać pisać pieršy nacyjanalny raman, uvajści ŭ Radu BNR, paŭdzielničać u paŭdniovym pachodzie hienerała Bułak-Bałachoviča, adpačyć paśla bajoŭ u Varšavie, vydać knižku ŭspaminaŭ i lehčy na viečny spačyn na vilenskich mohiłkach Rosa.

Jak nie viazalisia z takim pryhožym šlacham pryhožaha čałavieka ni hetaja brydkaja zialonaja jama, ni hety dot, jaki tak nikomu nikoli j nie spatrebiŭsia. Ale pačućcio viartańnia dadomu, vykazanaje im u našaniŭskich «Listach z darohi», ažyŭlała pakinutuju siadzibu.

«Nu, ale hodzie ŭžo hetaj hutarki: hodzie hutarki na siahońnia a ciahaniny na sioleta. Voś bo ŭzhorak, a tam — u dole viekavyja duby, lipy stajać — maje duby, maje lipy! Sad vidać — moj sad! A ŭžo pry samym lesie pamiž roznych drevaŭ vyhladaje damok — moj damok! Moj! Apisać vam jaho! Jak ža ja apišu, kali jon moj?!

Biahu, latu da jaho!.. Byvajcie zdarovy!!»

Ja narvaŭ jabłyk z drevaŭ, pasadžanych Lavickim, dy pajechaŭ pa svaich spravach. A sakret betonki akazaŭsia vielmi prosty. Daroha viała na kupałaŭskija Akopy.