Bahaty vybar
U 1943 h. urad BSSR abviaściŭ konkurs na stvareńnie nacyjanalnaha himnu. Niahledziačy na toje što ŭ im udzielničali samyja viadomyja paety — Kulašoŭ, Maksim Tank, uradavaja kamisija tak i nia vyznačyłasia z himnam. Pieśnia Michasia Klimkoviča j Nieściera Sakałoŭskaha “My biełarusy” spačatku nie zadumvałasia jak himn. U kancy 1949 h. kampazytar i paet sumiesna jaje pierapracavali, i ŭžo jak varyjant himnu jana pyliłasia ŭ ministerskich šufladach da 1954 h., kali vybar dziaržaŭnaha himnu savieckaj Biełarusi byŭ zrobleny na jaje karyść. Paet daviedaŭsia pra heta za dzień da śmierci.
24 vieraśnia 1955 h. pieśnia była zaćvierdžana ŭ jakaści Dziaržaŭnaha himnu BSSR. Siamja niabožčyka-paeta atrymała niebłahuju premiju — 40 tysiač rubloŭ. Paśla XX źjezdu tekst pierarablała specyjalnaja kamisija, jakaja źmianiła “Stalin vialiki” na “ściah kamunizmu”. Tady ž novy himn zapisali na radyjo, i hety adziny zapis prakručvaŭsia kožnuju ranicu i viečar tryccać piać hadoŭ — až da 19 vieraśnia 1991 h., kali vierš Klimkoviča byŭ adrynuty, bo adlustroŭvaŭ zaležnaje stanovišča Biełarusi.
Viarchoŭny Saviet Biełarusi stvaryŭ kamisiju pa stvareńni novaha himnu na čale ź Niłam Hilevičam, u jakuju ŭvajšli Aleh Trusaŭ, Volha Ipatava, Ryhor Baradulin, Vasil Bykaŭ i inš. Razhladalisia najpierš histaryčnyja himny biełaruskaha narodu — “Mahutny Boža” i “My vyjdziem ščylnymi radami”. Apošnim, napisanym u 1919 h. kampazytaram-samavukam Uładzimieram Teraŭskim na vierš Makara Kraŭcova jak vajacki marš słuckich paŭstancaŭ, u 1920—30-ja karystalisia ŭ Zachodniaj Biełarusi, a paźniej na emihracyi. Jon ličycca himnam BNR. Da 1930 h. jaho dazvalałasia śpiavać i ŭ BSSR, za vyklučeńniem druhoj strafy, jakuju možna było vykonvać tolki ŭ pierapracoŭcy Michasia Čarota:
Chaj pierarvie ŭsie prapony
Naš biełaruski rodny duch!
Svabody ściah, štandar čyrvony,
Pakryj saboj narodny duch!
“Mahutny Boža” byŭ stvorany jak himn relihijny, malitva, ale nieŭzabavie zdabyŭ i vialikuju śvieckuju papularnaść. Cikava, što va ŭkraincaŭ jość relihijny himn “Božie Vielikij, Jedinij, nam Ukrajinu chrani!”, a jość himn dziaržaŭny — “Ŝie nie vmierła Ukrajina”.
Jak himn vykonvałasia j pieśnia “Nie zahasnuć zorki ŭ niebie” Mikoły Jančuka na vierš Janki Kupały (1911). Jaje vykonvali na Ŭsiebiełaruskim kanhresie ŭ 1917 h., na adkryćci ŭstanoŭčaha źjezdu BNF u Vilni, doŭhi čas jana vykarystoŭvałasia jak himn Zhurtavańnia biełarusaŭ śvietu.
Na słovy “Pahoni” Bahdanoviča svaje melodyi stvaryli biełaruskija kampazytary Mikoła Ščahłoŭ-Kulikovič, Alaksiej Turankoŭ, Mikoła Ravienski, Uładzimier Mulavin, Viktar Hulajeŭ i inš.
Ciaham dvuch hadoŭ u kamisii išli sprečki, ale adzinaha rašeńnia jejnyja siabry nia vypracavali. Jak namiakajuć niekatoryja apytanyja nami ŭ siońniašnim numary, pryniać himn zaškodzili ambicyi Niła Hileviča, jaki prapanoŭvaŭ svoj varyjant himnu.
Pracy kamisii sapraŭdy škodzili asabistyja ambicyi. Naprykład, pieśnia Ŭładzimiera Ałoŭnikava na słovy Alesia Bačyły “Radzima maja darahaja”, ź dziacinstva viadomaja kožnamu biełarusu, nie razhladałasia na konkursie, vidać, tolki tamu, što jaje… nie było kamu “prabivać”. Paety śpiašalisia pradstavić svaje teksty, kampazytary — svaju muzyku… A spadar Ałoŭnikaŭ u toj čas užo ciažka chvareŭ.
Tym časam nablizilisia časy revanšu savietčykaŭ, i pošuki himnu pajšli ŭ inšych kirunkach.
Hazeta “Naša słova” prapanavała čytačam stvaryć “narodny” himn na muzyku Sakałoŭskaha. Uładzisłaŭ Žyhałka ź Miensku dasłaŭ u jakaści asnovy svoj vierš “Žyvie Biełaruś!” i prasiŭ, kab nad im papracavali ŭsie, chto moža. Ludzi dasyłali ŭ redakcyju svaje varyjanty, a prafesijanały z TBM sprabavali skłaści ź ich niejki “kampramisny” tekst. Kančatkovy varyjant TBMaŭskaj pracy vyhladaŭ tak:
My, biełarusy, — volnyja ludzi!
Naša “Pahonia” imčyć u viakach.
Reje vysoka simvał Radzimy —
Bieł-čyrvona-bieły vieličny Ściah.
Prypieŭ:
Razam nikoli my nie zahiniem,
Z Boham sustreniem ščaścia zaru.
Naša addanaść — viečnaj Radzimie.
Chaj ža zaŭsiody žyvie Biełaruś!
Družnaja praca siłu macuje,
Hodnaść hartuje z hodu ŭ hod.
Vielič Radzimy — mužnaść narodu.
My — biełarusy, słaŭny naš rod.
Prypieŭ.
Kraj biełaruski — ščodry, dzivosny.
Reki, aziory čystyja tut.
Mirna hamoniać biarozy dy sosny.
Słaŭcie, naščadki, rodny naš kut.
Prypieŭ.
Ź idejnaha punktu hledžańnia nie padkapaješsia, ale ŭsio adno śmiešna: jak u kapuśniku.
Sajuz kampazytaraŭ abviaściŭ konkurs piesień na vierš Janki Kupały “Maładaja Biełaruś”. Jon prachodziŭ za začynienymi dźviaryma i doŭžyŭsia amal ceły hod.
U Ministerstvie kultury była stvoranaja novaja kamisija, u jakuju pastupali prapanovy himnaŭ. Aŭtary byli, jak praviła, amatarami j pieravažna sialanami. Adna dajarka prajechała paŭkrainy, kab padzialicca svaimi dumkami i pačućciami. “Ja pačynaju daić karovu, a ŭ hałavie ŭ mianie hučać vieršy”, — tak pačała jana svoj manaloh, poŭny ščyraści, bolu i lubovi da rodnaj ziamli, zhadvaje sakratarka hetaj kamisii Elvira Alejnikava. Alejnikava vysłuchoŭvała jaje ceły dzień. “Ludzi, asabliva viaskoŭcy, chočuć adčuvać svaju datyčnaść da dziaržavy. Ja viedaju, jak heta važna, i ja imknułasia ŭsich vysłuchać, usim adkazać”, — kaža Alejnikava.
Za paŭtara hodu kamisija sabrała 500 tekstaŭ. Mielodyjaŭ było krychu mieniej — kala sotni. Mnohija aŭtary vydumlali teksty da hatovych melodyjaŭ, pieravažna Sakałoŭskaha. Najlepšyja varyjanty aranžavalisia dla duchavoha i symfaničnaha arkiestru, a taksama dla choru. Ładzilisia prasłuchoŭvańni.
Viačasłaŭ Kuźniacoŭ prapanavaŭ u jakaści himnu arkiestravany im frahment “Połackaha sšytku”. Hetaja melodyja ŭ 2001 h. była pryniataja ŭ jakaści novaha himnu Zhurtavańnia biełarusaŭ śvietu “Baćkaŭščyna” zamiest raniejšaha “Nie zahasnuć zorki ŭ niebie…” Adnak aranžavańnie Kuźniacova pakul amal nieviadomaje šyrokaj hramadzkaści.
Jak nieviadomaja i pieśnia Anatola Bahatyrova “Maładaja Biełaruś”, jakaja zdabyła pieramohu na ministerskim konkursie. Zrešty, vyniki konkursu nie byli zaćvierdžanyja. U apošnim žeście adčaju napiaredadni referendumu, kali ŭsim stała ŭžo nie da asabistych ambicyj, bo hinuła dziaržava, Kamisija Viarchoŭnaha Savietu na svaim pasiadžeńni 20 krasavika 1995 h. narešcie zaćvierdziła ŭ jakaści prajektu Dziaržaŭnaha himnu “Mahutny Boža”. Zhodna z hetym rašeńniem, Biełaruskaje radyjo musiła štodzień try miesiacy tranślavać prajekt novaha himnu “dla aznajamleńnia nasielnictva”. Ale radyjo prosta praihnaravała hetaje rašeńnie.
Narod ža nie pierastavaŭ maryć pra novy himn, jakim možna było b hanarycca. Składalisia novyja teksty da muzyki Sakałoŭskaha albo padtekstoŭki da palanezu Ahinskaha. Niekatoryja ź ich — prykładam, vierš Sokałava-Vojuša — vielmi ŭdałyja. Voś, dziela prykładu, vierš “Moj kraj” Marjana Viža, nadrukavany ŭ “LiMie” 19 žniŭnia 1994 h.
Kraj, moj luby,
rodny Kraj,
Milej za ŭsio na śviecie ty.
Kvitniej, runiej, moj słaŭny
dziva-Kraj.
Dla nas ty na ziamli śviaty.
Kraj, moj luby,
Rodny kraj,
Nie śpi, narod, z kaleń ustavaj,
Kab kožny bačyŭ, što ažyła znoŭ
Kraina – viečnaja luboŭ.
Kraj, “Pahoniu” uzdymi!
A zaŭtra spadčynu vaźmi!
Z volnaściu zaŭždy ty
budzieš žyć,
A nam usim — svoj kraj lubić!
Kraj, moj luby, rodny Kraj,
Milej za ŭsio na śviecie ty.
Kvitniej, runiej, moj słaŭny
dziva-Kraj,Dla nas ty na ziamli śviaty.
Adnak ci moža nacyjanalny himn nazyvacca “Raźvitańnie z Radzimaj”?
Narešcie, sytuacyja z himnam zakłapaciła i ŭłady, jakija ad maniłaŭskich maraŭ pra adnaŭleńnie SSSR pierajšli da ŭmacavańnia dziaržaŭnaści. U traŭni 2001 h. ministar kultury Leanid Hulaka, vystupajučy ŭ pałacie pradstaŭnikoŭ, paviedamiŭ pra try mahčymyja varyjanty rašeńnia hetaj prablemy. Radykalny varyjant praduhledžvaŭ abviaščeńnie ŭsiebiełaruskaha konkursu na novy tekst i muzyku dziaržaŭnaha himnu. Ścipła-abnaŭlenčy varyjant — stvareńnie novaha tekstu na muzyku Sakałoŭskaha. Tradycyjny varyjant — padpisańnie damovaŭ z upłyvovymi prafesijanałami na stvareńnie novaha himnu. 15 studzienia adbyłosia pieršaje pasiedžańnie rabočaj kamisii pa himnie pad kiraŭnictvam vice-premjera Ŭładzimiera Dražyna. Da 1 krasavika hramadzkija arhanizacyi, tvorčyja sajuzy i zvyčajnyja hramadzianie mohuć dasyłać u kamisiju svaje varyjanty. Piać najcikaviejšych tvoraŭ prahučać u vykanańni duchavoha arkiestru. Ź ich vybieruć try najlepšyja, i tolki potym žury vyznačyć pieramožcu. Novy dziaržaŭny himn musić prahučać 3 lipienia. Času zastajecca vielmi mała, a ŭ kamisiju dahetul nie pastupała anijakich prapanovaŭ. Adno Tavarystva biełaruskaj movy aficyjna abvieściła pra svoj namier prapanavać na konkurs “Mahutny Boža” Ravienskaha i Arsieńnievaj. Dyj Saŭmin jašče nie zaćvierdziŭ pałažeńnia ab konkursie.
Bolšaść siabroŭ kamisii — vydatnyja prafesijanały ŭ halinie muzyčnaha mastactva, narodnyja artysty SSSR i Biełarusi, prafesary Biełaruskaj akademii muzyki. Michaił Finbierh, Leanid Hulaka, pieršy namieśnik ministra kultury Ŭładzimier Ryłatka, staršynia Sajuzu kampazytaraŭ Ihar Łučanok, kampazytary Źmicier Smolski i Valer Ivanoŭ, mastacki kiraŭnik Dziaržaŭnaha narodnaha arkiestru, rektar Biełaruskaj akademii muzyki Michaił Kaziniec, mastacki kiraŭnik choru Nacyjanalnaj teleradyjokampanii Viktar Roŭda, mastacki kiraŭnik Dziaržaŭnaha narodnaha choru Michaił Drynieŭski, mastacki kiraŭnik Dziaržaŭnaj akademičnaj charavoj kapeły imia Šyrmy Ludmiła Jafimava, rektar Biełaruskaha ŭniversytetu kultury Jadviha Hryharovič, dyrektar Instytutu litaratury AN Uładzimier Hniłamiodaŭ, kandydat mastactvaznaŭstva, dacent Biełaruskaj akademii muzyki Elvira Alejnikava. Kidajecca ŭ vočy adsutnaść piśmieńnikaŭ i paetaŭ. Zdavałasia b, heta śviedčyć ab tym, što kamisija budzie pieravažna zajmacca muzykaj himnu. Ale ŭ niadaŭnim interviju BT ministar kultury Leanid Hulaka nia vyklučyŭ, što muzyka himnu zastaniecca raniejšaj, a słovy buduć novyja. U aktyvie kamisii zastajucca i tradycyjnyja himny, a taksama “Maładaja Biełaruś” Anatola Bahatyrova.
Vidać, adsutnaść piśmieńnikaŭ tłumačycca tym, što jany majuć reputacyju valnadumcaŭ pa pryrodzie. U kamisii niama nivodnaha čałavieka “ź inšaha lahieru”, ź liku tych, chto znachodzicca ŭ apazycyi da ciapierašnich uładaŭ ci, prynamsi, nie zadziejničany va ŭładnaj mašynie. Nivodzin čałaviek nie pradstaŭlaje biełaruskaj dyjaspary. Takoj kamisii ciažka budzie pryniać ahulnanacyjanalny himn.
Apytańnie “NN” pakazvaje, nakolki daloka naša kraina pajšła ŭ spravie nacyjanalnaha budaŭnictva za apošnija 10 hadoŭ. Za himn “Mahutny Boža” vykazvajucca tyja, chto 10 hadoŭ tamu jašče nia viedaŭ pra jahonaje isnavańnie.
Vybar himnu pierakanaŭča śviedčyć, da čaho bahataja naša biełaruskaja kultura. Hlańcie: majem dziasiatak pryhožych, praniknionych himnaŭ-šedeŭraŭ. Dzika tolki, što ŭ demakratyčnaj Biełarusi pałova hetych himnaŭ zabaronienaja dla vykanańnia na nacyjanalnym radyjo i telebačańni. Adnak heta ŭžo tak, prosta replika ŭ viečnaj dyskusii pra demakratyju, roŭnaść movaŭ i kulturaŭ.
Julija Andrejeva
