Іван Клімаў
Паўстагоддзе таму, у 1960-м годзе, у Савецкім Саюзе адбылася неверагодная падзея: было ліквідавана Міністэрства ўнутраных спраў. Чаму ў СССР прынялі такое дзіўнае рашэнне? Прычын некалькі.
У другой палове 1950-х злачыннасць пайшла на спад. Расказвалі, што кіраўнік Саюза Мікіта Хрушчоў, які прыязджаў у Мінск, спакойна гуляў па цэнтру горада без аховы.
Той жа Хрушчоў шчыра верыў у пабудову камунізму — нездарма публічна агучыў такі лозунг. Ён лічыў, што грамадзянаў можна і трэба перавыхоўваць. Гэтым мусілі займацца не праваахоўнікі, а грамадскасць, у тым ліку дружыннікі.
Таксама савецкі лідар імкнуўся сэканоміць грошы і перадаць частку паўнамоцтваў з цэнтра ў рэспублікі. Таму ў апараце МУС пачаліся скарачэнні, зменшылася фінансаванне. А ў 1960-м міністэрства ўнутраных спраў СССР наогул ліквідавалі, пакінуўшы адпаведныя ведамства ў кожнай з саюзных рэспублік.
У тэорыі ідэя была добрай. Але цэнтралізаваная сілавая структура знікла, а «на месцах» былі не гатовыя да самастойнасці — асабліва ва ўмовах скарачэнняў і кепскага фінансавання. У выніку ў многіх гарадах, у тым ліку і ў Мінску, актывізаваліся дробныя хуліганы.
«У парку Горкага, які быў цудоўна бачны з акон нашай кватэры, з’явілася банда душыцеляў, якія цёмнымі вечарамі нападала на адзінокіх прахожых», — расказвае выдавец і гісторык Андрэй Гардзіенка. Яго сям’я жыла на вуліцы Захарава. Па яго словах, хадзілі чуткі, што душыцелі нават павесілі на дрэвах некалькі падлеткаў, але ніякіх пацверджанняў няма, хутчэй, гэта легенда.
Школа № 10 у Мінску
Але хуліганы не абмежаваліся паркам. «У нашым саўмінаўскія доме на Захарава, як у любой добрай сталінцы, было два ўваходы ў пад’езд: парадны з вуліцы і чорны са двара. Праз парадную жыхары маглі выйсці прама на вуліцу, а праз чорны іх дзеці хадзілі ў 10-ю сярэднюю школу (завулак Бранявы, 15), якая стаяла практычна ў двары, — расказвае Гардзіенка. — Існаванне двух пад’ездаў было вельмі зручна ў спакойным горадзе, але тады аказалася небяспечным. Некалькі разоў ўвечары хуліганы прабіраліся ў пад’езд праз адкрытую парадную, хаваліся там і нападалі на дзяўчат, спрабуючы іх згвалціць. Пасля гэтага дамаўпраўленне закрыла ўсе парадныя ўваходы, усе сталі хадзіць толькі чорны ўваход».
Як расказвае Гардзіенка, хуліганы нават урываліся ў 10-ю школу і ладзілі бойкі ў класах. Аднойчы яго дзядуля, франтавік Стэфан Пульманоўскі, знайшоў на прыступках ваенрука з паламаным чэрапам.
Але ўлады пачалі прымаць меры толькі тады, калі закранулі аднаго з высокіх чыноўнікаў. Гаворка пра Івана Клімава, які тады з’яўляўся першым віцэ-прэм’ерам (афіцыйная пасада — першы намеснік старшыні Савета Міністраў БССР).
«Вяртаючыся ўвечары дадому ў лёгкім падпітку, адпусціў машыну ля аркі і вырашыў прагуляцца да пад’езда. Але да хаты не дайшоў. Прама ў арцы на яго напалі, жорстка збілі і абрабавалі. Справа была вельмі гучнай. Расследаванне вяло КДБ, нікога знайсці не змаглі, але высновы зрабілі», — працягвае гісторык.
Тры дамы (гаворка пра Захарава, 23, 25 і 27) перагарадзілі высокім зялёным плотам. Пакінулі толькі маленькую брамку, праз якую можно было хадзіць у школу, што знаходзілася ў гэтым жа двары.
Дом на вуліцы Захарава, 23
«Гэты праход надзейна ахоўвала будка, у якой сядзеў ахоўнік з КДБ. А на двух арках нашых дамоў з'явіліся цяжкія чыгунныя вароты, якія сталі замыкаць на ноч. Заклалі цэглай і праход у склепе паміж пад'ездамі, раней па ім хадзілі з аднаго пад'езда ў іншы, не выходзячы на вуліцу. Так было вельмі зручна хадзіць зімой у гастраном на рагу», — узгадвае суразмоўца.
Як кажа Андрэй Гардзіенка, спакой у Мінск канчаткова вярнуўся ў 1962-м: «У гэты год міліцыі раздалі гумовыя дубінкі, наручнікі і дазволілі не саромеючыся ўжываць усё гэта на вуліцы».
У гэтым годзе з’явіўся загад МУС «Пра прыняцце на ўзбраенне міліцыі гумавой палкі і наручнікаў». Якраз у той час савецкая ўлада падавіла выступленне рабочых ў Навачаркаску. Хутчэй за ўсё, адпаведны загад з’явіўся і ў Беларусі. Звычайна такія дакументы выдавалі амаль сінхронна па ўсіх рэспубліках.
Праз чатыры гады, у 1966-м прынялі спецыяльную пастанову. Катэгарычна забаранялася наносіць удары па твары і галаве, пускаць у ход дубінкі супраць жанчын, дзяцей, старых і інвалідаў, а таксама ў памяшканнях міліцыі.
Як раз у тым годзе з’явілася Міністэрства аховы грамадскага парадку СССР, якое ў 1968-м перайменавалі ў МУС.
