Вінцук Вячорка:
харызматычная мадэль — не ідэальная
Сойм БНФ у выніку драматычнага галасаваньня 19 галасамі супраць 16 абраў кіраўніком аргкамітэту па падрыхтоўцы свайго зьезду Вінцука Вячорку, намесьніка старшыні БНФ, прыхільніка абнаўленьня гэтай арганізацыі. У 1995 годзе Вячорка, Хадыка і Івашкевіч ужо прапаноўвалі зьмену стратэгіі, але тады засталіся ў меншасьці. Якімі ўяўляе Вячорка будучыя Фронт і Беларусь?
«НН»: Якім Вам бачыцца аптымальны вынік зьезду БНФ?
Вінцук Вячорка: Для Фронту выратаваньнем было б вяртаньне да канцэпцыі шырокага руху за нацыянальную незалежнасьць, здольнага інкарпараваць у сябе, пераконваць, прыхіляць. Каб гэты вынік спраўдзіўся, бальшыні ўдзельнікаў зьезду трэба будзе пагадзіцца, што ў нас павінна аднавіцца калектыўнае кіраўніцтва і што ў прыняцьці стратэгічных рашэньняў мы павінны грунтавацца на беларускай рэальнасьці. І яшчэ адзін важны нюанс, які неабавязкова адлюстроўваць у дакумэнтах, але які мусіць быць адчуты фронтаўскімі актывістамі...Наша ідэя, незалежніцкая беларуская ідэя слушная, значыць, да яе будзе прыхіляцца ўсё больш людзей, а значыць хібнаю палітыкаю ёсьць няспынны пошук ворагаў, які паўтарае «рост клясавай барацьбы па меры набліжэньня да сацыялізму», Сталінаву ідэю.
«НН»: Калектыўнае кіраўніцтва многім здаецца часовым кампрамісам і знакам таго, што ў БНФ няма сапраўдных новых лідэраў.
В.В.: Я не лічу, што харызматычная мадэль кіраўніцтва ідэальная. Такая ідэя прадыктаваная стагодзьдзямі савецкай індактрынацыі. Партыі ў заходніх краінах маюць аднаго лідэра, пэрсаніфікуюцца ў адным чалавеку, але разам з тым маюць калектыўную мадэль кіраўніцтва і прыняцьця рашэньняў.
«НН»: Чаму Пазьнякову ідэю грамадзянскага парлямэнту не прыняў Сойм БНФ?
В.В.: Маё асабістае стаўленьне да гэтай ідэі наступнае: мы жывем у рэальным сьвеце, на пераломе тысячагодзьдзяў, нас павінны шмат чаго навучыць югаслаўскія падзеі. Дамагчыся легітымнасьці нейкай структуры надзвычай цяжка — дагэтуль непрызнаныя Карабахская Рэспубліка, не прызнаныя органы кіраваньня УЧК. У нас ёсьць агульнапрызнаныя органы — Вярхоўны Савет і тыя органы, якія ён паводле Канстытуцыі можа ствараць, трэба з гэтага сыходзіць. Можна і трэба па-рознаму, крытычна ставіцца да таго, што рабіў, робіць і будзе рабіць Вярхоўны Савет, але дадаваць да Рады БНР на выгнаньні (а можа ў выгнаньні аказацца і Шарэцкі, і яшчэ адзін урад зьявіцца) нейкую трэцюю структуру не зусім прадумана проста з гледзішча пэрспэктываў міжнароднага прызнаньня. Акрамя таго, у гэтай ідэі закладзена міна запаволенага дзеяньня, якая не спрыяе кансалідацыі незалежніцкай, прадэмакратычнай часткі нашага грамадзтва. І без таго дзеля праблемаў у дачыненьнях між арганізацыямі і між асобамі пад час выбараў мы зь цяжкасьцю аднаўляем давер, магчымасьць сумесных дзеяньняў і пастаноўкі сумесных задачаў. Грамадзянскі парлямэнт вымагае якасна вышэйшага даверу розных сілаў, інакш ён можа аказацца цалкам маргінальным.
Адбываецца нармальны неўнікнёны працэс пераходу людзей на незалежніцкія пазыцыі. Людзі, якія шчэ тры гады таму вагаліся або былі на іншым баку барыкад, цяпер пераходзяць на выразна незалежніцкія пазыцыі. Жыцьцё вучыць, Лукашэнка вучыць, Расея вучыць...
«НН»: Лукашэнка шантажуе Маскву, імкнучыся рэалізаваць свае пляны да 20 ліпеня. Захад маўчыць і чакае рэакцыі апазыцыі. Якія дзеяньні можа прадпрыняць беларуская апазыцыя?
В.В.: Захад вельмі насьцярожаны пэрспэктывамі разьвіцьця сытуацыі ў нашай краіне. Са мной сустракаліся дыпляматы амаль усіх заходніх краінаў, яны хочуць адчуць, як будзе разьвівацца сытуацыя. Спэкгард вяртаецца ў Беларусь. Мы, Беларускі Народны Фронт, заплянавалі найперш шэраг вулічных акцыяў у супрацоўніцтве зь іншымі палітычнымі сіламі. Мы падалі заяўкі на штодзённыя пікеты перад 20-м — каб забясьпечыць сабе законную магчымасьць выйсьці на вуліцу ў разе чаго. На 21 ліпеня, ключавы дзень, таксама будзе заплянавана масавая агульнанацыянальная акцыя. Магчыма, дэлегітымізацыю Лукашэнкі трэба будзе праводзіць паэтапна, працягваць яе ўвосень. Гістэрыка Лукашэнкі пад час выступу ў Опэрным тэатры з антырасейскай рыторыкай была з аднаго боку правакацыяй, а з другога — сапраўды гістэрыкай.
«НН»: Калі акцыю 21 ліпеня не дазволяць, якой будзе рэакцыя Беларускага Народнага Фронту?
В.В.: Яна ўсё адно мусіць адбыцца, бо яе хочуць людзі.
«НН»: Давайце адыдзем ад сёньняшняга дня. Распавядзіце, пра якую Беларусь Вы марыце? Якой будзе Беларусь заўтрашняя?
В.В.: Апошнія гады так часта вымушалі нас фармуляваць ідэі і ідэалы нэгатыўна, што мы нават адвыклі ад пазытыўнага... Беларусь будзе спакойнай краінай, у якой галоўным будзе ня крах геапалітычных спадзяваньняў, жаданьняў збудаваць новую канфэдэрацыю ад Адрыятыкі да Сахаліну, а ваганьні курсу беларускага талера на адну сотую. У добрым сэнсе абывацельскай, у якой кожны знаходзіць сваю нішу.
«НН»: А беларуская і расейская мовы?
В.В.: Беларуская мова будзе дзяржаўнай, і сфэра яе ўжытку будзе параўнальнай з сфэрай ужытку ўкраінскай мовы сяньня. Бадай, нашы пэрспэктывы нават сьвятлейшыя — цяперашняя беларуская культура падаецца мне шчырэйшай за ўкраінскую, і гэтая шчырасьць застанецца ў незалежнай грамадзкай ініцыятыве. Шчырэйшая — значыць не мэркантыльна-папсовая. Украіна цяпер церпіць ад наступу папсы. Беларусь застанецца дзяржаваю адкрытаю і шматмоўнаю, бо яна такою была гістарычна. Наша шматканфэсійнасьць і рынкавыя задачы — Расея разваліцца, але ўсё адно застанецца вялікім і важным для нас рынкам — не дадуць зусім зьнікнуць попыту на расейскую мову.
«НН»: Што будзе з калгасамі і вёскай?
В.В.: Мы вернемся да нармальнай шматукладнасьці, дзякуючы ўвядзеньню паўнавартаснай прыватнай уласнасьці на зямлю. Як і ва ўсіх краінах нашага кліматычнага поясу, буйныя гаспадаркі будуць суседзіць з дробнымі. Праўда, нашы падняпроўскія вёскі душыць спадчына грамадовага землекарыстаньня, але іншыя часткі Беларусі праз гэта не прайшлі. У вёску трэба сьмялей пускаць замежны капітал.
«НН»: Ці можа вызваленая зь ярма гаспадарчага нераўнапраўя вёска стаць базай нацыянальнага адраджэньня, як гэта было ў Прыбалтыцы?
В.В.: Не, ня думаю. У Прыбалтыцы хутар быў грунтам для фармаваньня нацыянальнай эліты напрыканцы ХІХ — на пачатку ХХ ст. Але гэта было так даўно! Сяньня ў нас апірышчам нацыянальнага адраджэньня будзе гарадзкая моладзь.
«НН»: А дзе, па-Вашаму, больш Беларусі: у вёсцы ці ў горадзе?
В.В.: Аднолькава. Беларусь усюды.
«НН»: Вы ня толькі палітык, але й мовазнавец. Калі мы дачакаемся новай беларускай граматыкі?
В.В.: Калі мы зробім Беларусь нармальнаю, я змагу сысьці з гэтай чортавай палітыкі і займацца мовазнаўствам (сьмяецца) — у гэтым жарце ёсьць доля жарту. Паабяцаю чытачом «Нашай Нівы», бо яны, ведаю, чакаюць таго прадукту, над якім мы доўга працавалі і дзеля якога зьбіралі Праскую канфэрэнцыю, што пасьля зьезду будзе пара спакойных тыдняў, і да верасьня будзе тэкст.
«НН»: Чалавек, якога зваць Вінцуком, можа, па-Вашаму, стаць прэм’ер-міністрам Беларусі?
В.В.: Вы маеце на ўвазе імя?
«НН»: Так.
В.В.: А ці можа чалавек, якога завуць Івонка Сурвіла, быць прэзыдэнтам Рады БНР? Звычка да нацыянальных формаў імёнаў — пытаньне аднаго пакаленьня.
«НН»: Хто для Вас аўтарытэт? Ці інакш, хто былі Вашы духоўныя бацькі, калі Вы расьлі?
В.В.: Тады ім быў Вацлаў Ластоўскі. Гэта была легенда. Я ня ўсё пра яго ведаў, але тое, што ведаў, было для мяне ўзорам — цяпер я, можа, па-іншаму на яго глядзеў бы. Уражвала якраз яго гатовасьць спалучаць грамадзкую і навуковую актыўнасьць. І быў жывым увасабленьнем «тае беларушчыны» Лявон Луцкевіч, якога я меў шчасьце асабіста ведаць. А цяпер... Цяпер няма такіх аўтарытэтаў. Цяпер хутчэй пералікі якасьцяў, а не пэрсаніфікацыя.
«НН»: Ці берасьцейскае паходжаньне нешта для Вас значыць?
В.В.: Я ўразумеў адрозьненьне паміж заходнебеларускім і ўсходнебеларускім — нягледзячы на ўзмоцненую русіфікацыю, напампоўваньне Берасьця афіцэрствам — пераехаўшы ў Менск. Я й цяпер найбольш люблю вандраваць на Століншчыне, скуль мае карані. Хаця люблю падарожнічаць і па лясной, дзікай, не забруджанай Чарнобылем верхняй Дзьвіне. А найбольш прыходзіцца цягацца па эўрапейскіх сталіцах — не туды, дзе хочаш, а туды, дзе мусіш.
«НН»: Вашы дзеці гадуюцца менчукамі ці сталінчукамі?
В.В.: Менчукамі. Гэта непазьбежна.
«НН»: Дзеці многіх дзеячоў беларушчыны цураліся беларускага. Не баіцеся, што й Вашы будуць наракаць на Вас за беларускае выхаваньне?
В.В.: Дзеці для мяне значаць вельмі шмат ужо таму, што іх шмат — трое. Яны — пэрсаніфікацыя той Беларусі, якая будзе. Мае дзеці беларусамі ёсьць і беларусамі будуць. Старэйшай ужо 16, і відаць, што яна будзе і чым яна будзе. Ёсьць нейкія пераходныя складанасьці — двор, комплексы, моўны бар’ер з раўналеткамі, але тут найважнейшае — мова бацькоў і іх пастава. Мова ідэнтыфікуе чалавека як беларуса ў менскім катле. Калі ты, захоўваючы роўныя стасункі з асяродзьдзем ва ўсіх магчымых кантактах, разам з тым застаесься пасьлядоўна беларускамоўным, гэта лёгка пераймаюць дзеці.
Гутарыў Андрэй Дынько
