Nieliniejnaja łohika katastrof 4

31 žniŭnia 1986 hoda patanuŭ pasažyrski ciepłachod «Admirał Nachimaŭ». U Čornym mory blizu Navarasijska zahinuli 423 čałavieki z 1234. Bolšaść zahinułych pasažyraŭ byli z Ukrainy — 267 čałaviek i RSFSR — 72, troje — ź Biełarusi… Sudna ździajśniała turystyčny kruiz pa linii Krym-Kaŭkaz. Dla «Admirała Nachimava», jaki vyjšaŭ u toj dzień ź Jałty, rejs u lubym vypadku pavinien byŭ stać apošnim. Paśla hetaha sudna źbiralisia adpravić na złom.

Saviecki «Tytanik»

Trahiedyja adbyłasia ŭ Cemieskaj buchcie — toj samaj, na bierazie jakoj savieckija vojski ŭvosieni 1943 utrymlivali płacdarm, viadomy pad nazvaj «Małaja ziamla». (Miž inšym, kapitan «Admirała Nachimava» vadziŭ pierad tym roznyja karabli — adzin ź ich nasiŭ imia «Leanid Brežnieŭ»).

Heta zdaryłasia ŭ rajonie mysa Daob, a 23.15. Načnoje pavietra było kryštalna čystym. Va ŭmovach amal poŭnaha štylu nie zaŭvažyć ahromnisty ciepłachod, jaki nahadvaŭ dobra iluminavany chmaračos, było niemahčyma. Biezumoŭna, jaho bačyli na borcie suchahruza «Piotr Vasioŭ», jaki apynuŭsia zusim pobač. Zaŭvažyli i «Piatra Vasiova» na borcie «Admirała Nachimava». Ale jaho kapitan pajšoŭ spać, daručyŭšy kiravańnie svajmu namieśniku. Da apošniaha momantu abodva sudny jšli kožnaje svaim kursam, choć heta jaŭna pahražała sutyknieńniem. Spačatku nichto nie chacieŭ sastupać, a potym było pozna… «Piotr Vasioŭ» prataraniŭ bort pasažyrskaha karabla.

«Admirał Nachimaŭ» patanuŭ za siem chvilin. U tahačasnaj presie jaho potym nazavuć «savieckim «Tytanikam». Čymści krušeńnie ŭ Čornym mory, peŭna, nahadvała kadry ź filma, źniataha Džejmsam Kemieranam prykancy 90-ch. (Realny «Tytanik», jak viadoma, patanuŭ pry sutyknieńni z ajśbierham u Atłantycy ŭ 1912.) Tolki realnaść kudy bolš žorstkaja i nieestetyčnaja, čym kino. Pavodle ŭspaminaŭ adnaho ź vidavočcaŭ trahiedyi 86-ha, «…ludzi trymalisia za lejery i ŭsio, za što možna było začapicca… Z adčynienych iluminataraŭ ciahnulisia ruki niaščasnych ludziej, jakija nie zmahli vybracca z svaich kajut u čas». (Cyt. pavodle rasijskaj Vikipiedyi.) U chałodnaj vadzie apynulisia kala tysiačy čałaviek, jakija barachtalisia siarod šmatlikich pradmietaŭ dy askabałkaŭ, pierapeckanyja farbaj z suchahruza i mazutaj. Adzinym srodkam ratavańnia spačatku byli nadzimanyja płociki z «Admirała Nachimava». Potym padyšoŭ katar… Usiaho ŭdałosia vyratavać 836 čałaviek.

Hetaja ličba aficyjna była ahučana 4 vieraśnia ŭ Maskvie. Kolkaść achviar nie nazyvałasia. Paviedamlałasia tolki, što na toj dzień było padniata 116 ciełaŭ. Pošuki astatnich byli spynieny 10 vieraśnia, paśla taho, jak pry ahladzie patanułaha karabla zahinuŭ adzin z vadałazaŭ. Hłybinia na miescy krušeńnia — 47 mietraŭ.

Admirał i dva kapitany

Uradavuju kamisiju, jakaja zajmałasia katastrofaj pad Navarasijskam, uznačalvaŭ člen Palitbiuro CK KPSS Hiejdar Alijeŭ. Pierad tym jon uznačalvaŭ kamisiju, jakaja zajmałasia rasśledavańniem katastrofy na Vołzie — pasažyrskaje sudna na poŭnaj chadzie ŭrezałasia ŭ most, u vyniku čaho źniesła ŭsiu vierchniuju pałubu razam z kapitanskim mościkam.

Jak u viadomaj rasijskaj pieśni: «na pałubu vyšieł — pałuby niet».

Historyja «Admirała Nachimava» zasłuhoŭvaje asobnaha ramana.

Jon byŭ pabudavany ŭ 1925 hodzie ŭ Hiermanii pad nazvaj «Bierlin». Da 1938 hoda parachod ažyćciaŭlaŭ rehularnyja rejsy pamiž portam Bremierchafien i Ńju-Jorkam.

Padčas Druhoj suśvietnaj vajny sudna vykarystoŭvałasia ŭ jakaści płyvučaha špitala.

U studzieni 1945 «Bierlin» padyšoŭ da Libavy dla evakuacyi niamieckaj kurlandskaj hrupoŭki. Sudna było padbita savieckaj tarpiedaj, ale praciahvała ruchacca. La porta Śvinemiunde jano padarvałasia na niamieckim minnym poli i lahło na hłybini 18 mietraŭ. Častka karabla zastavałasia ŭ navodnym stanoviščy.

U 1947-m hodzie sudna z druhoj sproby padniali i pieraviali ŭ Kranštadt pad novaj nazvaj — «Admirał Nachimaŭ». Z 1957 karabiel naležaŭ Čarnamorskamu marskomu parachodstvu. (Port prypiski — Adesa.) U 1962 hodzie, padčas Karybskaha kryzisu, na im pieravozili savieckich sałdat na Kubu pad vyhladam sielskahaspadarčych rabočych.

Amal usie karabli, jakija nasili imia Nachimava, ciarpieli krušeńni. U 1897 hodzie hruzavy parachod «Nachimaŭ» patanuŭ la bierahoŭ Turcyi. Saviecki krejsier «Čyrvona Ukraina» (raniejšaja nazva — «Admirał Nachimaŭ») byŭ patopleny ŭ 1941 hodzie.

Rasijski admirał Nachimaŭ, nahadajma, zahinuŭ pry abaronie Sievastopala padčas Krymskaj vajny 145 hadoŭ tamu — u červieni 1855 hoda.

Paśla trahiedyi pad Navarasijskam abodvuch kapitanaŭ sudzili. Kapitan «Admirała Nachimava» Vadzim Markaŭ atrymaŭ čatyry hady za chałatnaść.

Kapitan «Vasiova» Viktar Tkačenka — dziesiać. Abodvuch vypuścili na svabodu daterminova ŭ 1992-m.

Tkačenka źjechaŭ u Izrail. U 2003 hodzie jon patanuŭ na svajoj jachcie ŭ Atłantycy, u rajonie Ńjufaŭndlenda. (U tym samym rajonie niekali paciarpieŭ krušeńnie «Tytanik».) Markaŭ pamior u Adesie ŭ 2007-m paśla praciahłaj chvaroby.

Usiu sistemu treba mianiać

Ale vierniemsia ŭ vierasień 1986-ha. Što kazać pra niežadańnie uładaŭ nazyvać ličby zahinułych u Cemieskaj buchcie… Praź niekalki tydniaŭ paśla trahiedyi pad Navarasijskam u Maskvie adbyłasia pres-kanfierencyja na inšuju, jašče bolš važnuju temu: Čarnobyl. (U pres-kanfierencyi ŭdzielničaŭ, siarod inšych, pieršy sakratar Homielskaha abkama KPB Kamaj.) Ale jana nahadvała, chutčej, rapart pra savieckija dasiahnieńni. «Kłopat pra čałavieka ŭ našaj krainie zaŭsiody byŭ hałoŭnym… (heta cytata z paviedamleńnia TASS) ...i kali zdaryłasia biada, na pieršym miescy staviłasia zadača, jak dapamahčy ludziam, jak ablehčyć ich los. Savieckaja dziaržava całkam kampiensavała materyjalnyja straty hramadzian, paciarpiełych pry avaryi na AES». Dalej paviedamlałasia, što pramianiovuju chvarobu atrymali ŭsiaho 208 čałaviek, ź ich 29 pamiorli, što novych vypadkaŭ zachvorvańnia niama i što zahinuli tolki tyja, chto atrymaŭ zvyšciažkija dozy apramieńvańnia. I — ni słova pra radyjacyjnaje zabrudžvańnie, niebiaśpieku radyjenuklidaŭ. Navat samoha słova «radyjacyja» TASS paźbiahaŭ!

Hibiel «Admirała Nachimava» zdaryłasia ŭsiaho praz čatyry miesiacy paśla Čarnobyla. I tamu va ŭspaminach sučaśnikaŭ zastajecca jak by ŭ cieniu toj hihanckaj katastrofy.

Ale jana była daloka nie adzinaj i nie apošniaj.

Praź miesiac paśla krušeńnia «Nachimava» u Atłantycy, u rajonie Biermudskich astravoŭ, uspychnuŭ pažar na savieckaj atamnaj padłodcy K-219. Čatyry maraki zahinuli adrazu, jašče čaćviora pamiorli paśla viartańnia.

U śniežni 86-ha — hibiel ludziej na šachcie «Jasinaŭskaja-Hłybokaja» u Danbasie. Uradavaja kamisija tady tak i nie paviedamiła, kolki ludziej zahinuła. Ich było 25.

U červieni 1988 ŭ vyniku vybuchu na čyhunačnaj stancyi ŭ Arzamasie zahinuŭ, zhodna z aficyjnymi źviestkami, 91 čałaviek.

Śpis možna praciahvać. Ale važniej adkazać na pytańnie —

nakolki jany (a taksama i ŭsie nastupnyja katastrofy) byli vypadkovymi? Vyjavić niejkuju ahulnuju zakanamiernaść u technahiennych avaryjach albo avaryjach, vyklikanych «čałaviečym faktaram», ciažka.

Praŭda, u vypadku z katastrofami pieryjadu harbačoŭskaj «pierabudovy» usio vyhladaje bolš-mienš jasnym. Dyscyplina pry Harbačovie ŭpała, pry Andropavu ci pry Stalinu takoha nie było b — upeŭniena skažuć adny. Vypracavaŭsia materyjalny resurs, savieckaje abstalavańnie sastareła, a zamianić jaho adrazu pa ŭsioj krainie nie vypadała, dy j hrošaj u kaźnie stała mienš praz padzieńnie cenaŭ na naftu — skažuć inšyja.

I ŭsio ž, ciažka pazbavicca adčuvańnia, što toje było prykmietaj času. I nie tolki ŭ tym sensie, što termin ekspłuatacyi starych mašyn i technałohij skončyŭsia i treba było mianiać, jak u aniekdocie pra santechnika, usiu sistemu. Prosta čas sapraŭdy pryjšoŭ… My, sami taho nie ŭśviedamlajučy, pieratvarylisia tady nie tolki ŭ zakładnikaŭ stalinskaha savieckaha minułaha, ale i adsutnaści budučyni, alternatyvy. Dakładniej skazać — adsutnaści ŭjaŭleńnia pra budučyniu. Staryja ideały dy iluzii (a bieź ich nie moža isnavać nijakaje hramadstva) pieratvarylisia ŭ ništo, zžyli siabie. A novyja jašče nie naradzilisia…

Nieliniejny śvietahlad ci ruka Providu?

Sioleta ŭ žnivieńskim numary rasijskaha časopisa «Znanije — siła» apublikavany ŭspaminy pra akademika RAN Siarhieja Kurdziumava, jaki pamior dva hady tamu. Imia jaho ničoha nie havoryć šyrokaj publicy. Ale jon byŭ vydatnym matematykam i fizikam-tearetykam, paśladoŭnikam znakamitaha bielhijskaha fizika, fiłosafa Ilji Pryhožyna ŭ halinie tak zvanaj sinierhietyki. U asnovie jaje lažyć toje, što nazyvajuć «nieliniejnym śvietapohladam»… Voś adno z vykazvańniaŭ Kurdziumava: «Treba viedać pavodziny składanych sistem, viedać ich unutranuju patencyju raźvićcia, rabić ich adpaviednymi hetamu śvietu, a nie ŭrodavać jaho, nie stvarać toje, što nieŭstojliva, raspadajecca, viadzie da katastrofaŭ…» Adna z najbolš paradaksalnych dumak navukoŭca palahaje ŭ tym, što budučynia jak by pryciahvaje da siabie pracesy ŭ ciapierašnim. To bok, jany vyznačajucca budučyniej, budujucca z budyčyni.

Heta z navukovaha hledzišča. A z hledzišča chryścijanskaj relihii heta možna nazvać «rukoj Providu».

Katastrofy kanca 80-ch — pačatku 90-ch, u tym liku i tak zvanaja najvialikšaja katastrofa XX stahodździa, byli pradvyznačany budučyniaj. Złom isnujučaha paradku prosta nie moh nie adbycca, bo ruch u raniejšym kirunku vioŭ u tupik.

Apošnim časam padobnyja avaryi i katastrofy znoŭ pačaścilisia. Z apošnich paviedamleńniaŭ — piać členaŭ ekipaža buksira, jaki paciarpieŭ avaryju ŭ Mory Łapcievych, znojdzieny miortvymi, jašče šeść źnikli bieź viestak. Pierad tym byli «Kulhavy koń» (na dyskatecy zhareli 156 čałaviek), Sajana-Šušenskaja HES (zahinuli 75 čałaviek), sioleta ŭ mai — katastrofa na šachcie «Raspadskaj», dzie ŭ vyniku sieryi vybuchaŭ zahinuli 66 čałaviek. Apošni vypadak padajecca asabliva pakazalnym. Niekalki dziasiatkaŭ harniakoŭ mahli zastavacca žyvymi ŭ šachcie, ale sproby ich vyratavać byli spynieny načalstvam praz «bieznadziejnaść situacyi». 24 čałavieki ličacca źnikłymi bieź viestak.

Naprošvajecca paraŭnańnie z tym, što adbyvajecca ciapier u Čyli. Tam znajšli harniakoŭ miednaj šachty na siamnaccaty dzień paśla avaryi, kali ŭžo, zdavałasia, nie było niaikaj nadziei. Da ich prabili vuzieńki tuniel. Kab vyvieści šachcioraŭ z-pad ziamli, treba prabić jašče adzin tuniel, značna bolšy, a na heta spatrebicca nie adzin miesiac. Usie čylijcy žyvuć nadziejaj na ŭratavańnie šachcioraŭ. Im pieradajuć pad ziamlu pradukty, mabilnyja telefony, listy svajakoŭ, presu. Pieradali navat minijaturnuju kamieru i adzin z harniakoŭ źniaŭ viderapartaž, jaki hladzieła ŭsia kraina. Salidarnaść źjadnała nacyju.

Rasija, mahčyma, zastajecca takoj, jak i była. Ludzi nie chočuć pieramien. Ale čas mianiajecca.

A što ž Biełaruś? Ad katastrofaŭ nas Boh pakul abierahaje. Choć nastupstvaŭ Čarnobyla chopić na stahodździ.

Jak doŭha budzie praciahvacca naš ubohi dabrabyt, upartaje niežadańnie źmien? I nakolki vialiki pierad nami viejer mahčymych šlachoŭ evalucyi? Adkaz na hetaje pytańnie — nie ŭ minułych katastrofach, ale ŭ tych, što nas čakaćmie napieradzie. Budučynia buduje sama siabie.

Ale nie biez našaha ŭdziełu, i hałoŭnaje — nie biez našaha vybaru.

Vital Taras

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH