listy ŭ redakcyju
Roŭnyja i raŭniejšyja
pry pastupleńni ŭ VNU
Nadyšła čarhovaja reforma adukacyjnaj systemy. Skaračeńnie hadzinaŭ matematyki dy rodnaj litaratury j movy padajecca jak kłopat pra zdaroŭje školnikaŭ. Pra duchoŭny patencyjał i budučyniu nacyi niama movy. Adzin kłopat pra siońnia. Pra nas zaŭsiody kłapacilisia: raniej — partyja, ciapier — heta prerahatyva adnaho čałavieka. Tamu j panastvarali ad jaho imia roznych kamisij pa ździajśnieńni kłopatu pra narod. Prykładam, kamisii pa kantroli za chodam ustupnych ispytaŭ u VNU. Važnaja, viadoma, reč — roŭnyja ŭmovy dla abituryjentaŭ. Ale što vychodzić na samaj spravie?
Usio pačałosia z testavańnia pa matematycy ŭviesnu. Pa-pieršaje, abituryjent, prykładam, z Hłybokaha, jaki musić jechać načnym ciahnikom u Viciebsk na testavańnie, adrazu ž traplaje ŭ niaroŭnyja ŭmovy ź viciebskim škalarom. Ale chaj sabie, pryjechaŭ. Zachodzić niavyspany ŭ aŭdytoryju i atrymlivaje test na movie, što panuje ŭ Viciebsku. A jon navučany toj matematycy pa-biełarusku ź pieršaj klasy. Dobra jašče, kali nastaŭnik davaŭ pierakłady admietnych biełaruskich terminaŭ na rasiejskuju. A kali nie?.. Voś vam i roŭnyja mahčymaści. Dalej – bolej. Umovy testu byli nadrukavanyja z dvuch bakoŭ arkušu: z adnaho – zadańni, składzienyja ŭ Rasiei, z druhoha – biełaruskija. Niekatoryja vučni ŭ stanie stresu j nie pieraharnuli staronki.
Na ŭstupnych ispytach u VNU historyja z “roŭnymi” ŭmovami znajšła praciah. Inšaharodnija dy viaskovyja abituryjenty musili zahadzia zasialicca ŭ internat. Mo ŭpieršyniu ŭ žyćci jany paznajomilisia z prusakami dy prysmakami “hramadzkaha charčavańnia”. Za hetki pobyt treba, darečy, płacić – jašče adzin prykład “roŭnych” mahčymaściaŭ. Na ispycie zadańni vydajucca znoŭ-taki na adnoj movie – heta stałasia ŭžo aksijomaj i abmierkavańniu nie padlahaje. Kankuravać naš abituryjent musić z roznymi lhotnikami. Kali, skažam, invalidy, dyk usio zrazumieła, ale čamu majuć ilhoty vypuskniki licejaŭ pry toj VNU?
Padčas ispytu vam moža trapicca varyjant, ciažejšy za astatnija. Voś heta fokus! Nia budziem užo zvažać na takuju prajavu “roŭnaści”, kali padčas ispytu asobnyja siabry ekzamienacyjnaj kamisii dazvalajuć sabie davać kansultacyi niekatorym abituryjentam. Tut treba mieć fotaaparat, kab zafiksavać hetkaje dziva. Ale ž vučni pryjaždžajuć dachaty i ŭsio raspaviadajuć baćkam i svaim nastaŭnikam. Cikava, dzie ŭ hety čas znachodziacca siabry kantrolnaj kamisii?
Paśla ispytaŭ turboty abituryjenta nie skančajucca. Treba ž svoječasova daviedacca pra vyniki, kab, kali što jakoje, paśpieć zavieźci dakumenty ŭ inšy ŭniversytet. Ale jak heta zrabić, kali telefon pryjomnaj kamisii ŭvieś čas zaniaty? Znoŭku daviadziecca jechać va ŭniversytet – znoŭ davaj, tatka z matulaj, hrošy. Tym časam kamputaraŭ tam nie brakuje, i prynamsi adzin ź ich pavinien pracavać na abituryjenta ŭ režymie on-line, praź Internet chutka vydavać usiu patrebnuju infarmacyju. Ale nie pracujuć jašče kamputary na “roŭnyja ŭmovy”.
Dyk jak ža nam realizavać śvietłuju ideju pra sapraŭdy roŭnyja ŭmovy dla abituryjentaŭ? Varta adkinuć staryja savieckija padychody i pychu dy pieraniać dobra raspracavanuju technalohiju naboru ŭ VNU, kali kožny zdaje ispyt u rodnaj škole. Zdaje kamisii, składzienaj sa specyjalistaŭ ź inšych škołaŭ. Albo ispyty ŭvohule kasujucca dobra naładžanaj systemaj školnaj adukacyi.
Janka Škalar, Hłybokaje
Nia staŭcie kryž na Fiedarenku j Šnipu
Jašče ŭ pačatku hetaha hodu dziaržava finansavała litaraturnyja časopisy, nie zvažajučy na ichny źmiest. Dakaciłasia da taho, što apošni niepadcenzurny numar “Krynicy” źmiaściŭ “parnahrafiju” Adama Hlobusa. Dalej spravy tak praciahvacca nie mahli, tre było ratavać stanovišča. Hałoŭnym vyratavalnikam časopisaŭ i čytačoŭ pastavili Siarhieja Kaściana, viadomaha słavianina-patryjota, stvaryŭšy z vydańniaŭ chołdynh “LiM”.
Chto dumaŭ tady, što Viktar Šnip, aŭtar “Sabačych historyjaŭ”, zastaniecca pracavać u chołdynhu? U interviju radyjo “Svaboda” Šnip sprabavaŭ niejak apraŭdać svoj učynak, havoračy, što ni ab jakaj cenzury ŭ chołdynhu havorki być nia moža. Ale ŭ toj samy dzień Eduard Skobieleŭ “achryściŭ” Bykava, Baradulina j Zakońnikava “političieski otstałymi” litaratarami, a Nina Čajka admoviłasia drukavać vyšejzhadanych piśmieńnikaŭ na staronkach “Niomanu”. Paśla ŭsich hetych zajavaŭ rejtynh Šnipa ŭ vačoch mnohich jahonych čytačoŭ, što dahetul z radaściu čakali “Sabačych historyjaŭ” i novych vieršaŭ, upaŭ na supernizki ŭzrovień, ź jakoha vielmi ciažka budzie padniacca ŭ budučyni.
I voś z taho času minuła ŭžo try miesiacy. Šnip pa-raniejšamu zajmaje pasadu namieśnika hałoŭnaha redaktara “LiMu”. Tym časam chołdynh vypuściŭ pieršuju porcyju svaich časopisaŭ. Biełaruskija ŚMI analizavali tyja vydańni. Źjaviŭsia artykuł i na staronkach “NN” pad aŭtarstvam M.Buhaja.
Aŭtar, pieraličvajučy redakcyjny saviet “Połymia”, spyniajecca na proźviščy Fiedarenki, a paśla piša: “Zdajecca, što litaratary-aŭtsajdery sieli ŭ mašynu času…” Pahadžusia z pravatoju hetaha vykazvańnia ŭ bok Praŭdzina, Sałamachi, Koŭtun, Badaka, ale chiba Andrej Fiedarenka – litaratar-aŭtsajder?! Jahonuju apovieść “Historyja chvaroby” Siarhiej Dubaviec paraŭnaŭ z najlepšym tvoram Džeroma Selindžera “Łaŭcy ŭ žycie”. A Fiedarenkaŭ “Ščarbaty taler” dla dziaciej chiba taksama ničoha nia varty? Asabista ja ciešu siabie nadziejaj, što ŭ chutkim časie dzieci buduć vychoŭvacca mienavita na im, a nie na “paznajkach” i “barankinych”.
A jość ža jašče ŭ Fiedarenki apovieść, napisanaja zusim niadaŭna, ale ŭžo słavutaja. Maju na ŭvazie “Ničyich”. Da jaje niama adnaznačnaha staŭleńnia. Z adnaho boku – najvydatny tvor pra słuckija padziei 1920 h., a z druhoha – napisanaje ŭ apovieści zusim nie adpaviadaje našym ujaŭleńniam pra hetuju padzieju, što skłalisia pad uździejańniem historykaŭ-nacyjanalistaŭ.
Adam Hlobus u svaich kantaminacyjach zaznačaje, što pra dobry tvor havorać mała ludziej, ale doŭha. A chiba ŭ našaj ajčynnaj litaratury apošnich hadoŭ jość inšy pravakacyjny tvor (kali nie ličyć “Turemnaha dziońnika” Słavamira Adamoviča), jaki b vyklikaŭ stolki palemiki, dyskusijaŭ i razmovaŭ, jak “Ničyje”?
Ludzi, jakim darahaja biełaruskaja litaratura, razumiejuć, što Fiedarenka nijaki nie “litaratar-aŭtsajder”, a adzin z najlepšych našych piśmieńnikaŭ. I, peŭna, niedalokaja ŭžo taja para, kali ŭ školnaj prahramie pa biełaruskaj litaratury Broŭku zamieniać na Sysa, Pančanku – na Słavamira Adamoviča, Navumienku – na Mudrova, a Šamiakina – na Fiedarenku. I tady ŭžo mała chto zhadaje, što Fiedarenka pracavaŭ u chołdynhu Kaściana.
Bo pisaŭ ža ody Stalinu Maksim Tank, a jahonyja vieršy pa-raniejšamu čytajuć nacyjanalisty, nie prynižajučy ich litaraturnych vartaściaŭ. Spadziajusia, što ŭ Fiedarenki sprava tak daloka nia zojdzie: odaŭ nia budzie. Dyk nia staŭcie na im kryž.
Toje samaje datyčyć i Viktara Šnipa.
Źmicier Pankaviec, Kastryca
