«Беларусь цяпер — гэта краіна надзеі вялікай». Гутарка з Лявонам Вольскім
«Толькі не думай і не кажы мне, што нешта было дарма», — спявае Лявон Вольскі ў новым альбоме. З рок-музыкам, які часова ў Вільні, гутарым пра яго адчуванне часу. Чым ратавацца ў цёмныя часы, ці атрымаецца ў беларусаў не перасварыцца, што цяпер з канцэртамі і ці можна схавацца ў вёсцы — у гэтым інтэрв'ю.
«Замаўляць трэба асцярожна: я бы хацеў у Менск, але іншы»
«Наша Ніва»: Як настрой у вас?
Лявон Вольскі: Настрой розны, як ва ўсіх людзей, то такі, то такі. Змяняецца ў залежнасці ад навін, проста так змяняецца. Гэта нармалёвая сітуацыя.
«НН»: У Вільні вас часта пазнаюць на вуліцах?
ЛВ: Мы ж не толькі ў Вільні, на адным месцы не сядзім. Пазнаюць — беларусаў цяпер шмат паўсюль: у Варшаве, Берліне. І раней пазнавалі, але не ў такой колькасці. Раней як у цэнтры Менску было, цяпер тое самае ў цэнтры Вільні ці Варшавы — ужо трэба добра выглядаць, калі выходзіш у горад.
«НН»: Вы раней казалі, што ў Менску можна заставацца ва ўнутранай эміграцыі. Цяпер гэта немагчыма?
ЛВ: Унутраная эміграцыя менская досыць эфемерная. Бо ўсё роўна, як казаў Ленін, нельга жыць у грамадстве і быць свабодным ад яго. Ты пастаянна сутыкаешся з рэчаіснасцю.
Ясна, што можна сысці — сям’я, дом, вёска, замежжа — і цыркуляваць у гэтым. Спрабаваць як найменей перакрыжоўвацца з рэчаіснасцю, дзе ёсць улада, сілавыя структуры. Але яна ўсё роўна так ці інакш да цябе дацягваецца.
«НН»: У вас не было думак з’ехаць у вёску, як падчас пандэміі?
ЛВ: Гэта сітуацыя, дарэчы, падобна да чэхаславацкай. Калі пасля 1968 года там пачаўся страшны ціск, то вельмі шмат інтэлігенцыі з’ехала ў вёску, на зямлю і там працавала. Проста схаваліся ад усяго, і іх ніхто не кранаў асабліва. Мы бачым, што і ў нас тыя, хто ў вёсцы, менш кранутыя міліцэйскай «пандэміяй».
У мяне так зрабіць праз розныя абставіны не атрымалася.
«НН»: У пандэмію як вам, дарэчы, жылося ў вясковай хаце?
ЛВ: Вой, класна. Там не такая і вясковая хата, усё ёсць для жыцця — і душ, і прыбіральня не на вуліцы. Адно што цяпліць дровамі, але ёсць свая асалода — сядзець каля каміна.
«НН»: А як мясцовыя жыхары на вас рэагуюць?
ЛВ: Я ж даўно там. Не толькі мая, але і ўсе навакольныя вёскі адразу ведалі, што прыедзе артыст (усміхаецца). Прызвычаіліся, ніхто не здзіўляецца.
«НН»: Не клічуць вас на вяселлі вясковыя?
ЛВ: Не, у нашай вёсцы людзі сталыя жывуць у асноўным — якія там вяселлі?
«НН»: Калі б зараз можна было апынуцца ў любым месцы, вы б куды хацелі?
ЛВ: Тут усё больш хочацца кудысьці ў Новую Зеландыю, падалей ад магчымага ўзброенага канфлікту сусвету. Можа быць, там не дастане. Я жартую.
Дзе хочацца апынуцца? Свет настолькі змяніўся, што цяпер ужо страшнавата думаць. Думаеш пра Нью-Ёрк, але там таксама пандэмічныя абмежаванні. Адсюль дацягнуцца вельмі лёгка да ўсіх гарадоў. Калі ты за мяжой краін, якія ідуць сваім непаўторным шляхам, а знаходзішся ў краінах, якія ідуць прыкладна адзіным, тут нават марыць не трэба. Да Берліна даехаць з Варшавы — 4-5 гадзін на машыне. А адтуль можна кудысьці ў Італію, Францыю.
«НН»: Ну, цяпер тыя, хто вымушана за мяжой, мараць вярнуцца ў Мінск.
ЛВ: Мы не пазіцыянавалі, што з’ехалі раз і назаўсёды, і збіраемся вяртацца. Ясна, што хочацца дадому, але хочацца, каб там была ўжо іншая сітуацыя. Таму замаўляць трэба асцярожна: я бы хацеў у Менск, але іншы.
«Можа, сварыцца — гэта беларуская рыса, закладзеная гістарычна?»
«НН»: Вы неяк казалі, што вам незразумела, што робяць дэмакратычныя сілы за мяжой. Дагэтуль так?
ЛВ: А я такое казаў (усміхаецца)? Тое, што робіць офіс Ціханоўскай, абсалютна ясна. Яны ездзяць па свеце, распавядаюць пра сітуацыю, таму што шмат дзе не ведаюць, што ўвогуле адбываецца.
Еўразвяз звяртае ўвагу на Беларусь, калі саджаюць самалёт ці калі на мяжы адбываюцца такія дзікія сітуацыі, як з мігрантамі. «А, дык гэта ж той». А офіс ездзіць і тлумачыць, гэта таксама патрэбна, як бы там хто ні казаў.
«НН»: А да Латушкі, іншых прадстаўнікоў штабоў як ставіцеся?
ЛВ: Я асабліва не сачу. Але хай яны будуць, чаму не? Мне здаецца, было б горай, каб нічога не было, толькі чорная дзірка Беларусь, дзе ўжо няма ні журналістаў, ні актывістаў, нейкія плёткі даходзяць, а тут толькі гастарбайтары беларускія паўсюль.
«НН»: Проста ёсць крытыкі, якія кажуць: што за палітыкі за мяжой, трэба ўсім…
ЛВ: Вярнуцца і сесці? І што яны маглі б зрабіць? Ясна, што тыя, хто сядзіць, героі. Але тым не менш калі людзі маюць выбар вяртацца і сядзець ці дзейнічаць на іншай тэрыторыі, тут ён, падаецца, адназначны.
Як толькі Ціханоўская пераступіць мяжу, яна адразу паедзе ў турму. І адтуль што? Будзе час ад часу перадаваць допісы, якія будуць стымуляваць грамадства. А некаторыя між іншым скажуць: «Вой, яна сама ўсё выдатна ведала, што яна папёрлася туды».
«НН»: У прапаганды ёсць любімая рыторыка: «Вы хочаце, каб было, як ва Украіне?» А вы хацелі б, як дзе?
ЛВ: Я прыхільнікам заходняга ладу жыцця быў з самага ранняга юнацтва. Таму я хацеў бы, як у цывілізаваным свеце: нармальныя рэформы, развіццё праз шокавую тэрапію, нейкія інвестыцыі.
Можна крычаць, як у Літве ці ў Эстоніі кепска жыць, але ж усё ясна. Ва Украіне ўжо зарплаты і пенсіі такія самыя, як у Беларусі — а з чаго пачыналася. Свае праблемы паўсюль, безумоўна. У нас проста прапаганда толькі тым і займаецца, што гэтыя праблемы замежныя падымае.
Наогул нікому не раю глядзець беларускую прапаганду і аналізаваць нават. Дзеячы прапаганды, на жаль, працуюць на нас — на тых, хто глядзіць і абураецца.
«НН»: На нас — тых, хто па іншы ідэалагічны бок?
ЛВ: Натуральна. А якая ў іх аўдыторыя? Камбайнеры і трактарысты? Ды камбайнер не ведае тых людзей, пра якіх крычаць адтуль. У яго так размаўляе ягоны старшыня калгаса, а тут яшчэ па тэлевізары. Нейкія цёткі-прыхільніцы глядзяць, але іх мала. А асноўная аўдыторыя, я лічу, гэта мы, якія абурыліся і ў твітары распаўсюдзілі. Не варта гэтым упівацца.
«НН»: Як думаеце, беларусы змогуць не перасварыцца да таго, як улада зменіцца?
ЛВ: Не, яны ж ужо перасварыліся. На жаль, у дыяспарах мы назіраем, што яны падзяляюцца і варагуюць. Хаця пазітыўны момант, што дыяспары самаарганізаваліся ва ўсіх краінах, там дзе раней яны не высоўваліся і не казалі нават, што яны беларусы.
Чым болей супольнасць, тым болей сваркі і дзялёжкі незразумела чаго. Шкада. Ну можа, навучацца.
У гэтым была моц рэжыму ад пачатку — што беларуская апазіцыя пачала пачкавацца і сварыцца. «Гэта не сапраўдныя змагары, мы сапраўдныя змагары». А рэжым на гэта ўсё глядзіць: «Клас». І толькі падкідвае дроўцаў у полымя. А яны маналітна стаялі: хто там будзе сварыцца? Сельсавет з сельсаветам?
Можа, гэта беларуская рыса, закладзеная гістарычна? Бо ўсе нашы паразы грунтаваліся на тым, што людзі перасварыліся, не дамовіліся.
«Запамінаюцца дні народзінаў, калі граеш канцэрт»
«НН»: На свой дзень народзінаў вы гралі ў Варшаве. Як наогул узнікла традыцыя з канцэртамі на народзіны?
ЛВ: Не сказаць, што гэта традыцыі. Проста былі ў Варшаве, тут падыходзілі народзіны. І якраз Вайцюшкевіч запрасіў на канцэрт у беларускі бар. Мы падумалі, можна ж барны канцэрт зрабіць. Атрымаліся два запар. Запамінаюцца насамрэч народзіны, калі граеш канцэрт.
«НН»: З апошніх выступленняў што найбольш запомнілася?
ЛВ: Яны ўсе своеасаблівыя. Звычайна за мяжой не ведаеш кан’юнктуры і прамацваеш. Што там будзе — незразумела. Хаця ў Беларусі калі мы першы тур рабілі ў 2018-м, таксама страшнавата было.
Цяпер першы канцэрт быў у Варшаве, але гэта такі фестывальны. Потым гралі ў Сопаце на плошчы — было вельмі шмат людзей, там гарадская апаратура не давала рады. Потым паехалі па запрашэнні ва Уроцлаў і думалі, можа быць правал невялікі, але там таксама было дастаткова народу… Таму мы ў снежні вырашылі так легкадумна правесці тур у Польшчы, не ведаю, як пойдзе.
«НН»: Як вы сябе фінансава адчуваеце? Павел Аракелян вось музычныя інструменты нядаўна распрадаваў…
ЛВ: Я не бачу розніцы, што ў Менску, што тут. Дома можна было раз на паўгода зрабіць канцэрт вялікі, раз на год тур па Беларусі, але тур не прыносіў вялікіх грошай.
Гэта хутчэй іміджавая рэч, каб не страціць аўдыторыю на месцах, як любяць казаць. У туры вельмі шмат выдаткаў — пераезд, апаратура… Канцэртовае беларускае заканадаўства так зроблена, каб не атрымалася ў цябе шмат зарабляць.
«НН»: У напружаны час лепш пішацца?
ЛВ: Я неяк выйшаў з года 2014 на такую хвалю, што ў мяне няма праблем з натхненнем. Бо ў мяне быў час творчага крызісу, хоць і тады здараліся нейкія эксперыменты. Але цяпер не бачу праблем з тэмамі для песень.
«НН»: А што натхняе?
ЛВ: Гэтая сітуацыя вельмі натхняе, усе нюансы, тое, як яна развіваецца. Беларуская сітуацыя заўсёды натхняла. У нас жа ўвесь час было неспакойна. А калі неспакойна, яно і пішацца. Калі спакойна, таксама пішацца, толькі інакш, больш па-мастацку, можа.
«Былі сур’ёзныя ахвяры, і яны не проста так»
«НН»: Як наогул вам жывецца ў гэты пераломны час? Страшна, цікава?
ЛВ: І цікава, і страшна, і цяжка, як усім. Я ж таксама частка беларускага народу. Бываюць прыступы роспачы. У адрозненне ад масы народу, якая паўстала, я ведаў, да чаго здатныя гэтыя ўлады, што так можа быць і што ахвяры іх не спыняць. У мяне не было ілюзій ніякіх. Але як ты ні рыхтуйся, калі гэта ўсё ўвачавідкі адбываецца, то, канечне, цяжка пераносіць.
«НН»: Раней у песнях вы называлі Беларусь краінай разбураных замкаў, краінай крывавых дажджоў. Беларусь цяпер — гэта што?
ЛВ: Краіна надзеі вялікай. Раней народ быў дэзынтэграваны, і кожны дбаў пра сваю ячэйку. Кожны быў зацікаўлены, каб пабудаваць кватэру, дом за горадам, машыну купіць. І пакуль яны гэтым займаліся, зусім не звярталі ўвагі на тое, што адбывалася ў грамадстве.
Трымаўся такі негалосны парытэт: улады сабе прымаюць законы, а людзі, пакуль ёсць магчымасць зарабляць, не цікавяцца палітыкай. Мне гэта было дзіўна, а потым я зразумеў, што людзі сабой займаюцца. А потым вочы расплюшчылі: ух ты! Цяпер за тое, за што раней можна было атрымаць у горшым выпадку суткі, сядзеш на тры гады.
Людзям майго колу, якія даўно гэтую сітуацыю бачылі, было прасцей. А большасці здавалася, што яны проста выйдуць на вуліцы і сістэма адразу абрынецца. Наіўнасць святая.
«НН»: У вашай песні ёсць такі радок: «Але толькі не думай і не кажы мне, што нешта было дарма». Цяпер шмат хто так піша…
ЛВ: Гэта ідыятызм так пісаць. Былі сур’ёзныя ахвяры, і яны не проста так. Народ асэнсаваў і працягвае асэнсоўваць тое, што адбываецца.
Ясна, што ён пакараны жыццём за тое, што столькі часу не заўважаў гэтага працэсу. Але ўсё да лепшага, бо як казаў персанаж «Залатога цяляці» Ільфа і Пятрова, «можа быць, гэта выкупленне, і я выйду з яго ачышчаным».
«НН»: Кажуць, пасля цёмных часоў заўсёды наступаюць светлыя. Але як перажыць цёмныя?
ЛВ: Я вас расчарую: не заўсёды надыходзяць светлыя. Але тут, мне здаецца, гэта немінуча. Нельга на такім узроўні тыраніі доўгі час трымаць краіну. Гэтая самапастка звужаецца. Гэтай уладай зроблены незваротныя памылкі.
Можна было ў любы момант крыху адкруціць нешта і ўлагодзіць. Але праз асаблівасці характару гэта не было зроблена, і ідзе ўсё далей і далей. І я не разумею, як можна кіраваць мільёнамі людзей, якія не толькі не вераць, але яшчэ і ненавідзяць.
Трымацца на адным тэроры — нават некалькі гадоў малаверагодна. Я працую з нейкай тонкай энергіяй, і мне падаецца так.
Для некаторых, канечне, гэта не рэцэпт, але трэба спрабаваць на рэчы, якія не фатальныя, глядзець іранічна.
«НН»: Каханне ратуе?
ЛВ: Канечне. Гэта заўсёды час для рамантыкі, калі адбываюцца пературбацыі. Мяне здзіўляе, чаму мала пра гэта напісана — можна стварыць шмат драматургічных п’ес, прозы. Тут столькі нюансаў.
«Нават яго прыхільнікі зразумелі, што жыць як раней ужо не атрымаецца». Беларусы расказалі пра атмасферу ў краіне напярэдадні выбараў8
Каментары