«Kali b muzykanty našyja viaskovyja zaśpieli stalovyja struny, to tradycyja nie pieraryvałasia b». Huślar raskazaŭ, jak spałučaje tradycyjny narodny instrumient i sučasnuju muzyku
Fredzi Mierkjury, Ozi Ozbarn, Viktar Coj i znakamityja «Pieśniary». Suśvietnyja i ajčynnyja chity pa-biełarusku dy jašče pad huśli prapanuje majstar-huślar Aleś Čumakoŭ. Supołka «Mova Homiel» daznałasia, jak jamu pryjšła ideja spałučyć tradycyjny narodny instrumient i sučasnuju muzyku, i ci lohka navučycca hrać na huślach.
17.05.2023 / 22:20
«Maja pryhoda z huślami pačałasia ŭ znakavym budynku Revalucyjnaja, 15 u Minsku. My pryjšli na sustreču, kab pajhrać u adnym viadomym hurcie. Tam prafiesijnyja muzyki sabralisia, hitaryst, flejtystka, barabanščyk, jakija skazali, što budziem na svaich instrumientach hrać.
A ŭ lidara hurta była vielizarnaja kalekcyja inšych instrumientaŭ: mandalina, kołavaja lira, huśli. Adpaviedna ŭsio heta dastałasia mnie, a mnie cikava było vučycca na hetym hrać.
Ja — muzyka-amatar, muzyčnaja adukacyja ŭ mianie nie skončana, ja zakinuŭ muzyčnuju škołu pa skrypcy ŭ svoj čas. Napeŭna, tamu ŭ mianie byli raźviazanyja ruki, ja nie byŭ prykavanym da adnaho typu instrumientaŭ, mnie ŭvohule cikava zasvojvać usio, što da mianie traplaje.
U mianie ciapier vielizarnaja kalekcyja instrumientaŭ doma, jany raźviešanyja pa ścienach, niama navat volnaha miesca. Bandžo, dudy roznych krain, strunnyja instrumienty. Ale tady ŭpieršyniu huśli dla mianie patrapili.
I heta byŭ u dobrym sensie šok: nakolki ŭ hetym nibyta prostym kavałku dreva ŭsio pradumana. U mianie inžyniernaja adukacyja, i ja prosta zvarjacieŭ, jak heta ŭsio razumna, jak heta hučyć «vykštałcona», i jak heta prosta. Huśli spadabalisia, i ja padumaŭ, što chaču hrać na hetym instrumiencie».
Heta byŭ 2002 hod. Raniej Aleś šmat pajeździŭ pa roznych fiestyvalach aŭtarskaj pieśni z hitaraj. Kaža, što vyciahnuŭ z hitary «ŭsio, što moh»:
«Ja jeździŭ i kožny raz sprabavaŭ pryvieźci na hetyja fiestyvali z hitaraj štości inšaje, niejkaje inšaje hučańnie. I ŭsio jak ni sprabuješ, usio roŭna «błatny» hety la-minor tyrčyć.
I bje hitara, ahresiŭnaja vielmi ŭ jaje ataka, kisłotnaja. Chočacca štości takoje miłahučnaje. I huśli byli adkazam na hetaje pytańnie: voś, ja heta šukaŭ».
Z taho času Aleś Čumakoŭ pačaŭ dumać, jak navučycca hrać na huślach, adpaviedna byŭ patrebny ŭłasny instrumient. A dzie jaho ŭziać? Adkaz prosty: zrabić samomu. Z 2002 hoda pa 2013 jon zrabiŭ moža kala paŭsotni huślaŭ, ale ŭsie pradavaŭ:
«Ja byŭ małady śpiecyjalist, u žyćci nie ŭładkavany, hrošaj nie było, mnie paśla kancerta prapanoŭvajuć nabyć, ja kažu, nu zabirajcie. U 2013 hodzie ja ŭžo «žalezna» adrazu zrabiŭ niekalki huślaŭ pra zapas i vyrašyŭ, što ŭsio, heta maje instrumienty, ich nie pradam».
Huśli, i ci lohka na ich navučycca hrać
Na siońnia Aleś Čumakoŭ praciahvaje zajmacca vyrabam huślaŭ i prymaje zamovy. Kaža, što navučycca hrać na huślach davoli lohka, tam 11 strun i 11 not, brać zaniatki možna taksama ŭ jaho. Darečy, u minułym hodzie ŭ Alesia byŭ pažar u domie pad Minskam, u vyniku zhareła ŭsia majsternia. Tamu ciapier vystupy, u tym liku kancertny tur pa haradach Polščy, heta sposab zarabić na dalejšy ramont.
Nabyvajuć ža huśli muzyki, tyja, chto cikavicca muzyčnymi instrumientami, tyja, chto cikavicca staradaŭniaj muzykaj, chto choča doma pamuzykavać.
Huśli majuć paŭtary tysiačy hadoŭ historyi!
«Uskosnyja zhadki pra huśli adnosiacca da VI stahodździa, a pieršyja archieałahičnyja znachodki — z kanca X stahodździa. Ja śmieła kažu, što heta adzin ź pieršych prafiesijnych instrumientaŭ na našych ziemlach, toje, na čym nie soramna było dla kniazia pajhrać.
Struny byli na huślach załatyja, i heta nie epitet, sapraŭdy sa spłavu ź vialikim pracentam zołata. Heta archieołahami znojdziena, i dakazana, što struny z zołata hučać taksama, a navat i lepiej, za siońniašnija stalovyja, ź nieržaviejučaj stali.
Rabili zvyčajna z klonu, volchi, jełki, dubu, lipy — heta tradycyjnyja vidy drevaŭ dla huślaŭ. Tamu kali ŭ falkłory zhadvajecca niešta klanovaje, javaravaje, to heta sto pracentaŭ pra huśli».
Što cikava: huśli ŭźnikli ŭ rańnim Siaredniavieččy, i było heta źviazana z roskvitam «juvielirki». Huśli rabili tam, dzie mahli vyciahnuć mietaličnyja struny. Roznyja konskija vałasy, kiški, miednyja struny źjaŭlajucca paźniej i źviazanyja z zaniapadam instrumienta. Bližej da XX stahodździa, kali źjaviŭsia dostup da stalovych strun, huśli ŭžo nie zaśpieli hetaha i zaniepadajuć.
«U nas u Pinsku, Turavie, Mazyry da spaleńnia, Homieli, Viciebsku, Hrodnie, Połacku možna šukać huśli, jany tam pavinny być, taksama ŭ Starym Minsku.
Apošnija dvoje huślaŭ našych — na ich miednyja struny, muzykanty na ich nie paśpieli pastavić stalovyja. Kali b muzykanty našyja viaskovyja zaśpieli stalovyja struny, to tradycyja nie pieraryvałasia b».
Albom «Letucieńnik»
Tolki ŭ krasaviku ŭ Minsku Aleś Čumakoŭ pradstaviŭ svoj novy albom pad nazvaj «Letucieńnik», ź jakim ciapier vypraviŭsia ŭ hastrolny tur. Heta dva dziasiatki piesień u pierakładach siabroŭ-paetaŭ Sieržuka Sokałava-Vojuša i Maksa Ščura.
«Repiertuar kala vohnišča biełaruskamoŭny zakančvaŭsia na pieśni dziasiataj, śpiavać chaciełasia, a niama čaho. I kali Siaržuk Sokałaŭ-Vojuš zrabiŭ pierakład «Pieśniaroŭ» pieršy, u mianie prosta adlahło. Heta ž sotni piesień, jakija ja mahu ŭziać i zaśpiavać pa-biełarusku, kali jość takija siabry-pierakładčyki.
Źjaviŭsia Siaržuk, Maks, i paniesłasia. Jany zrabili šmat-šmat cudoŭnych pierakładaŭ. Ja nie paśpiavaju śpiavać usio, što jany dasyłajuć. Užo možna asobnuju prahramu pa Coju zrabić.
Całkam sabrałasia prahrama piesień paślavajennych, ale jany čakajuć lepšych časoŭ, i hetyja pieśni varta budzie pakazać. Tvorčych płanaŭ bahata. Bułata Akudžavy, Uładzimira Vysockaha šmat pierakładaŭ, heta taksama vyraście ŭ kancertnyja prahramy. U mianie ciapier jość čas zajmacca zapisami. U hod budzie pa dźvie, try, čatyry vychodzić prahramy».
Jak praz uvieś śviet nasić u sercy Homiel
U albomie «Letucieńnik» znajšłosia miesca i dla pierakładu Sieržuka Sokałava-Vojuša z polskaj movy pieśni «Moj luby Homiel».
U 1927 hodzie ŭ Paryžy padčas emihracyi Ilja Erenburh piša knihu «Burlivaje žyćcio Łazika Rojtšvanca». Niezadoŭha da adjezdu piśmieńnik naviedvaŭ Homiel, vynikam čaho i staŭ raman pra burlivaje žyćcio Rojtšvanca, kraŭca z Homiela, jaki ŭvieś čas traplaje ŭ absurdnyja situacyi i, znachodziačysia ŭ roznych krainach, pryznajecca ŭ lubovi da svajho rodnaha horada. Dziakujučy Łaziku Jeŭropa daviedałasia pra Homiel, a samoha Łazika časta nazyvali «jaŭrejskim Šviejkam».
Aleś Čumakoŭ zaprašaje ŭsich, chto cikavicca jaho tvorčaściu, a taksama huślami, naviedvać jaho staronku na youtube — gusliby. Darečy, tam źjaŭlajucca i poŭnyja zapisy z vystupaŭ muzykanta.
«Jak tolki vy trošački pasprabujecie pajhrać na huślach, to ŭžo pačniacie zadumvacca pra svaju muzyčnuju karjeru huślara», — abiacaje Aleś.
Čytajcie taksama:
Anatol Jarmolenka praśpiavaŭ z rasijskim prapahandystam pieśniu biełaruskaha nacyjanalista VIDEA
«Adčajnyja časy patrabujuć adčajnych krokaŭ». Jak biełaruska z Babrujska stała śpiavačkaj u Ispanii