U čym fienomien futboła ŭ Saudaŭskaj Aravii, kudy za Ranałdu łamanulisia topavyja jeŭrapiejcy
Kali ŭ kancy minułaha hoda Ranałdu pierajazdžaŭ u Saudaŭskuju Araviju, niekatoryja krucili palcam la skroni: maŭlaŭ, zdureŭ? Prajšła para miesiacaŭ, i ŭ Aravijskuju pustyniu paciahnulisia topavyja hulcy z usioj płaniety. «Naša Niva» razabrałasia, u čym fienomien hetaj niečakana papularnaj uschodniaj lihi.
16.07.2023 / 11:58
Kryšcijanu Ranałdu padčas aficyjnaj prezientacyi ŭ jakaści hulca kłuba «Al-Nasr». Fota: AP Photo / Amr Nabil
Hrašovaje šalenstva
Čempijanat Saudaŭskaj Aravii duža małady. Paŭnavartasnuju nacyjanalnuju lihu ŭ hetaj krainie arhanizavali tolki ŭ 1975-m, praz šeść hadoŭ u čempijanacie źjaviŭsia druhi dyvizijon. Paŭprafiesijanalnaj novaja liha stała tolki ŭ 1990-m. Paraŭnajcie, naprykład, z Francyjaj — u hetaj krainie prafiesijanalny futboł źjaviŭsia ažno ŭ 1930-m.
Takim čynam, pra słavutuju historyju saudaŭskaha čempijanatu kazać nie davodzicca. U toj ža čas u krainie davoli mocnaja futbolnaja zbornaja: jana šeść razoŭ vychodziła ŭ finalnuju stadyju čempijanataŭ śvietu (z 1994 pa 2022 hady). Saudaŭskija kłuby nie nadta viadomyja šarahovamu jeŭrapiejskamu zaŭziataru, ale ŭ svaim rehijonie jany vystupleńniami ŭražvajuć. Voźmiem «Al-Chilal», kłub z Er-Ryjada, u jaho bahažy chapaje kubkaŭ azijackaj i aravijskaj Lih čempijonaŭ, a ŭ 2021-m «Al-Chilal» staŭ čaćviortym na kłubnym čempijanacie śvietu. «An-Nasr», jaki adchapiŭ sabie Ranałdu, braŭ kubki na azijackim i aravijskim uzroŭniach. Heta ž datyčyć «Al-Itychada», kudy pierabraŭsia z madrydskaha «Reała» finalist ČS—2022 Karym Bienziema.
Niahledziačy na ŭsie hetyja trafiei, jeŭrapiejskija futbolnyja zorki nikoli nie łamalisia ŭ saudaŭski čempijanat. Jon byŭ ekzotykaj nakštałt čempijanatu Japonii, kudy pajšoŭ niekalki hadoŭ tamu znakamity ispaniec Andres Ińjesta: maŭlaŭ, kali ŭsie mahčymyja trafiei ŭžo ŭ ciabie, možna zarabić hrošaj pierad tym, jak kančatkova paviesić bucy na ćvik.
Ale ciapier Saudaŭskaja liha — heta bolš nie čempijanat futbolnych piensijanieraŭ i miestačkovych talentaŭ. Naprykład, hetym letam u «Al-Chilal» z anhlijskaha «Vułvierchemptana» pierajšoŭ 26-hadovy partuhalski paŭabaronca Rubien Nevies. Inšy hihant, «Al-Achli», prydbaŭ sabie 31-hadovaha brazilca Rabierta Firmina, jakoha vy mahli bačyć u składzie «Livierpula». Abodva hulcy ŭ samym roskvicie sił, i heta tolki dva prykłady.
U saudaŭski čempijanat jeduć navat pierśpiektyŭnyja hulcy nakštałt Siarhieja Milinkaviča-Saviča. 28-hadovy sierb — adzin z najlepšych paŭabaroncaŭ Jeŭropy, jaho klikali da siabie «Čełsi», «Juvientus», «Miłan», «Inter». Z kłubami takoha kalibru možna było b zmahacca za trafiej, naprykład, u Lizie čempijonaŭ, a praz paru hadoŭ, kali jašče budzieš cikavy arabam, irvanuć da ich pa zarobak. Ale Milinkavič-Savič vybraŭ druhi šlach i padpisaŭsia hulać za «Al-Chilal» za 20 miljonaŭ jeŭra za siezon.
Što tak vabić ich usich u Saudaŭskaj Aravii? Dakładny adkaz u kožnaha, viadoma, svoj, ale sumy kantraktaŭ, na jakija pahadžajucca ŭ Aravii zorki jeŭrapiejskich lih, dajuć hlebu dla razvah.
Toj ža Firmina budzie zarablać na Aravijskim paŭvostravie pa 20 miljonaŭ jeŭra za hod, sieniehalec Kulibali pryjechaŭ u «Al-Chilal» na zarobak 30 miljonaŭ. Eduar Miendzi, zorny sieniehalec z anhlijskaj Premjer-lihi, jedzie ŭ «Al-Achli» pa 25 miljonaŭ za hod, Karymu Bienziema abiacajuć u Aravii 27,5 miljona za siezon.
Ale im usim daloka da paŭabaroncy N'Hało Kante, byłoha hulca «Čełsi», — toj pajechaŭ u «Al-Itychad» pa sumu 100 miljonaŭ jeŭra za hod. Dla paraŭnańnia: u «Reale» Bienziema atrymlivaŭ hadavy zarobak pamieram 8,5 miljona jeŭra.
Trenieram saudaŭcy taksama abiacajuć bujnyja zarobki. Naprykład, u zbornuju Saudaŭskaj Aravii paklikali pracavać partuhalca Žorže Žezusa, jaki da hetaha kiravaŭ stambulskim «Fienierbachče», a raniej pracavaŭ z «Brahaj», «Sportynham» i «Bienfikaj». 10 miljonaŭ jeŭra za hod, jakija budzie atrymlivać Žezus, zrobiać jaho samym vysokaapłatnym trenieram nacyjanałki ŭ śviecie.
Niekatoryja zorki, adnak, nie jeduć da saudaŭcaŭ navat pa pryvablivyja hrošy. Bielhijski forvard Romiełu Łukaku nie spakusiŭsia kantraktam 50 miljonaŭ jeŭra za hod, jaki jamu paabiacali ŭ «Al-Chilali». A Dženara Hatuza, eks-koŭč «Miłana» i «Napali», navat atrymaŭ zvanok ad premjera Saudaŭskaj Aravii Muchamieda bin Sałmana z prapanovaj pierajści ŭ čempijanat krainy — «Al-Achli» biespaśpiachova prapanoŭvaŭ jamu dzieviać miljonaŭ jeŭra za hod.
Romiełu Łukaku. Fota: AP Photo / Pavel Golovkin
Jak usio pačałosia
Padmurak da ŭsioj hetaj fiejeryi byŭ zakładzieny ŭ 2016 hodzie, kali saudaŭcy pryniali prahramu Vision 2030. Jaje hałoŭny pryncyp — dyviersifikacyja miascovaj ekanomiki, jakaja zanadta mocna zaležyć ad naftavaha prybytku. Sport i inviestycyi ŭ jaho — adzin ź instrumientaŭ takoj dyviersifikacyi. Fond dziaržaŭnych inviestycyj Saudaŭskaj Aravii (PIF) nabyŭ 75% čatyroch kłubaŭ miascovaj lihi, jamu ž naležyć anhlijski «Ńjukasł». Taksama dziaržava zapuściła prajekt pa pryvatyzacyi dziaržaŭnych spartovych kłubaŭ. Ale nie futbołam adzinym: PIF, naprykład, jašče i źjaŭlajecca najvialikšym źniešnim akcyjanieram japonskaj hulniavoj kampanii Nintendo.
Sport moža pryvodzić u krainu turystaŭ, i tamu saudaŭcy aktyŭna sprabujuć siabie ŭ praviadzieńni vialikich turniraŭ. Naprykład, jany prymali adzin z etapaŭ «Formuły-1», u 2027 hodzie arhanizoŭvajuć futbolny Kubak Azii. Što paradaksalna, u hetaj krainie prachodzili i statusnyja Supierkubki Ispanii i Italii — chacia, zdavałasia b, jaki sens ładzić ich tak daloka ad amatarskaj bazy?
Naziralniki źviartajuć uvahu jašče i na toje, chto kiruje fondam PIF kronprync i premjer krainy Muchamied bin Sałman, asoba niaprostaja. Pavodle ekśpiertaŭ, jon adkazny za šmatlikija parušeńni pravoŭ čałavieka ŭ krainie. Tak, padčas kiravańnia bin Sałmana ŭ Saudaŭskaj Aravii amal padvoiłasia kolkaść śmiarotnych pakarańniaŭ. Kronprync vyvieŭ na novy ŭzrovień teror u krainie: jaho palityčnych i dziełavych sapiernikaŭ masava aryštoŭvali, katavali, vykradali i hvałtoŭna viartali ŭ krainu.
Ale čaściej za ŭsio zhadvajuć pra mahčymuju datyčnaść bin Sałmana da śmierci saudaŭskaha žurnalista Džamala Chašohi. Jaho zabili ŭ saudaŭskim konsulstvie ŭ Stambule 2 kastryčnika 2018 hoda. Pavodle krynic The New York Times u amierykanskaj raźviedcy, bin Sałman addaŭ zahad zamanić žurnalista ŭ Saudaŭskuju Araviju i zabić jaho.
U takoj situacyi zachapleńnie kronprynca sportam vyhladaje sposabam adbialić svaju reputacyju. Historyja bačyła bahata padobnych prykładaŭ — zhadajem chacia b Alimpijadu-1936 u hitleraŭskim Bierlinie ci zimnija Alimpijskija hulni — 2014 u Sočy, paśla jakich Rasija akupavała ŭkrainski Krym.
Nie ŭsie z hetym zhodnyja. Džejmi Karahier, były abaronca «Livierpula», vykazvaŭsia pra dziejańni saudaŭskaj dziaržavy tak: «Saudaŭskaja Aravija zachapiła holf, vialikija baksiorskija bai, a ciapier jany chočuć zachapić futboł! Treba skončyć z takimi sprobami adbielvać reputacyju praz sport!»
Jašče adna mahčymaja meta saudaŭcaŭ — damahčysia praviadzieńnia ŭ krainie futbolnaha ČS—2030, i zorki, jakija pryjazdžajuć siudy hulać, źjaŭlajuca ambasadarami krainy ŭ baraćbie za turnir. Navat Lea Miesi, jaki nie pajechaŭ hulać u miascovuju lihu, udzielničaje ŭ hetym: arhienciniec atrymlivaje 30 miljonaŭ za hod za adpačynak u Saudaŭskaj Aravii i rekłamu krainy ŭ sacsietkach.
Futbolny raj pa-za Jeŭropaj
Zastajecca tolki skazać, što heta nie pieršaja sproba zrabić futbolnuju Miekku za miežami Jeŭropy. Naprykład, u 2016—2017 hadach kitajskaja Supierliha abhaniała pa tranśfiernych tratach navat anhlijskuju Premjer-lihu. Kitajski kiraŭnik Si Czińpin niekali maryŭ da 2050 hoda zrabić z Padniabiesnaj futbolnuju zvyšdziaržavu, pravieści ŭ Kitai čempijanat śvietu i zrabić mužčynskuju nacyjanałku najlepšaj na kantyniencie, a žanočuju — najlepšaj u śviecie. Ale kitajcam hałoŭnaja hulnia na płaniecie nie zajšła: jany nie ładzili na stadyjonach anšłahi, kitajskija kłuby nie stali hulać lepš za ŭmoŭnuju «Barsiełonu», i navat u samim Kitai prajaŭlali bolš cikavaści da tranślacyj jeŭrapiejskich matčaŭ.
U druhoj pałovie 2010-ch jeŭrapiejskija top-hulcy ciahnulisia ŭ inšuju azijackuju krainu — Japoniju. Akramia vyšej adznačanaha Ińjesta, tam apynulisia, naprykład, ispancy Fiernanda Tores i David Vilja, a taksama čempijon śvietu 2014 hoda niemiec Łukaš Padolski. Ale pandemija kavidu padkasiła japonskuju ekanomiku i prymusiła kłuby źnizić apietyty da zornych zamiežnikaŭ, tak i japonskaja futbolnaja ŭtopija pakul zastałasia tolki maraj.
Andres Ińjesta raźvitvajecca sa svaim japonskim kłubam. Fota: AP Photo / Hiro Komae
Ź inšaha boku, japoncy i nie raźličvali na imhnienny pośpiech. Ich mety — stać čempijonami śvietu ŭ 2092 hodzie i pa stanie na 2030-y być adnymi z hałoŭnych pastaŭščykoŭ futbolnych talentaŭ dla topavych jeŭrapiejskich kamand. I kali nakont pieršaha paramietra jašče ranavata rabić vysnovy, to z druhim namiačajecca prahres: naprykład, u bielhijskim «Ajntrachcie» vystupaje paŭabaronca Daici Kamada, a ŭ łondanskim «Arsienale» — abaronca Takechira Tamijasu.
Jość jašče adzin vialiki futbolny aazis za miežami Jeŭropy, i heta ZŠA. Pieršy siezon miascovaj futbolnaj lihi, MŁS, byŭ praviedzieny tolki ŭ 1996 hodzie. Ciapier jana bje rekordy pa naviedvalnaści — naprykład, u sakaviku 2022 hoda na sustrečy pamiž «Šarłat» i «Łos-Andželes Hełaksi» prysutničała 74 479 hledačoŭ. Tranślacyi MŁS niabłaha razahnalisia pa košcie: vosieńniu 2011 hoda trochsiezonny kantrakt na pakaz lihi kaštavaŭ kanału NBC 30 miljonaŭ dalaraŭ, a ciapier havorka idzie pra 90 miljonaŭ dalaraŭ za siezon — i, chutčej za ŭsio, heta daloka nie apošnija ličby.
Amierykancy nie traciać šalonych hrošaj na toje, kab pryvozić u MŁS pačkami jeŭrapiejskich zorak (chacia tyja ž Ibrahimavič i Švajnštajhier tam usio ž taki zaśviacilisia, a Devid Bekchem uvohule maje ŭ ZŠA svoj kłub — «Inter Majami»). Zamiest hetaha jany aktyŭna pracujuć na pierśpiektyvu: stvarajuć futbolnyja akademii, padtrymlivajuć hrantami maładych talentaŭ. Ničoha asabistaha, tolki biznes, kulminacyjaj jakoha musić stać ČS—2026, jaki ZŠA praviaduć sumiesna z Kanadaj i Mieksikaj.
Tym časam saudaŭcy traciać miljony jeŭra na toje, kab pabudavać lihu mary tut i ciapier — i čym by heta nie skončyłasia, jany ŭžo stali trendsietarami. Z razumieńniem hetaha i skandalny pierachod Ranałdu ŭ saudaŭski čempijanat vyhladaje inakš. Spartovy žurnalist Uładzisłaŭ Tatur vykazaŭsia pra heta tak: «Jon sapraŭdy vizijanier. Čałaviek usio bačyŭ napierad, trendy adčuŭ, złaviŭ. Mahčyma, jon niešta viedaŭ — voś heta maja viersija».
U Saudaŭskaj Aravii chočuć damahčysia departacyi Kryšcijanu Ranałdu