Ustojlivyja da raku žyvioły — nadzieja dla čałavieka
Žyvioły, jakija mała schilnyja da rakavych zachvorvańniaŭ, dajuć šaniec raspracavać novyja leki, jakija dapamohuć u lačeńni ciažkachvorych ludziej.
15.08.2023 / 20:14
3D-vizualizavany malunak rakavych kletak pry vielmi vialikim pavieličeńni. Fota: Getty Images
Adna staraja hipoteza śćviardžała, što čym bolš kletak u arhaniźmie, tym čaściej jany dzielacca i tym vyšejšaja imaviernaść kletkavaj pamyłki, jakaja pryvodzić da raku. Ale nasamreč heta nie tak. U čałavieka amal u tysiaču razoŭ bolš kletak, čym u myšy, i žyvie jon prykładna ŭ 30 razoŭ daŭžej. Adnak ryzyka ŭźniknieńnia złajakasnaj puchliny ŭ myšej i ludziej prykładna adnolkavaja.
Adsutnaść karelacyi pamiž pamierami arhanizma i schilnaściu da raku viadomaja jak paradoks Pieta. Brytanski epidemijołah Ryčard Pieta zaŭvažyŭ, što ankałohija čamuści paražaje roznyja vidy žyvioł vybaračna — niekatoryja amal nie schilnyja da jaje, u inšych ža taki imunitet adsutničaje.
U svajoj pracy, apublikavanaj u 1977 hodzie, jon vykazaŭ mierkavańnie, što ŭ chodzie evalucyi bujnyja mlekakormiačyja, jakija žyvuć davoli doŭha, mahli vypracavać śpiecyjalnyja miechanizmy dla źniščeńnia kletak, u jakich zaradžajecca puchlina. Ale ŭličvajučy, jak časta i niezaležna adno ad adnaho ŭ historyi płaniety ŭźnikali vialikija žyvioły, hetyja miechanizmy, mabyć, mocna adroźnivalisia.
U čałavieka ryzyka raźvićcia raku źviazanaja z hienam TR53, jaki zabiaśpiečvaje prafiłaktyku puchlinnaj transfarmacyi kletak. Kali paškodžvajecca DNK, vypracoŭvajecca białok, jaki aktyvuje reparacyju hienomu. Kali heta nie adbyvajecca, to zapuskajecca prahrama źniščeńnia paškodžanaj kletki (apaptoz).
Słany
Niekatorym žyviołam pašancavała: u adroźnieńnie ad ludziej, u ich nie adzin-dva takija hieny, a adrazu 20. Naprykład, stolki supraćrakavych hienaŭ u słana. Akramia taho, jak vyśvietlili navukoŭcy z Univiersiteta Juty (ZŠA), u słanoŭ inšy antyrakavy miechanizm.
Białok, jaki vypracoŭvajuć supraćrakavyja hieny słana, adrazu zapuskaje prahramu apaptozu. U toj čas jak białok, jaki vypracoŭvajecca hienam TP53 u arhaniźmie čałavieka, daje paškodžanym kletkam šaniec vypravicca. Z punktu hledžańnia raźvićcia ankałohii, heta značna bolš niebiaśpiečny padychod, bo kletki, jakija sprabujuć vylečyć siabie, ź vialikaj imaviernaściu mutujuć i stanoviacca złajakasnymi.
Jak pakazali ekśpierymienty, pry adnolkavym uzroŭni ianizavalnaha vypramieńvańnia limfacyty słana samaźniščalisia ŭ dva razy čaściej za čałaviečyja.
Kali navukoŭcy dadali słanovy cuda-białok u linii rakavych kletak čałavieka i myšy z defiektami ŭ hienie TP53, to ŭ abodvuch vypadkach apaptoz uzrastaŭ. Ciapier amierykanskija i izrailskija navukoŭcy raspracoŭvajuć preparat, jaki, jak miarkujecca, zmoža nie tolki lačyć, ale i praduchilać rak.
Hoły ziemlakop
Ale nie tolki słany pryciahnuli ŭvahu vučonych. Najbolš cikavaja žyvioła — hoły ziemlakop. Doŭhi čas ličyłasia, što jon naohuł nie chvareje na rak, pakul u lutym 2016 hoda amierykanskija navukoŭcy nie paviedamili pra dva zarehistravanyja ŭ hołych ziemlakopaŭ vypadkach raku.
Hoły ziemlakop moža dapamahčy znajści srodak nie tolki ad raku, ale i ad stareńnia. Fota: Getty Images.
Pryčyna, pa jakoj hołych ziemlakopaŭ nie kranaje rak, da hetaha času zastajecca zahadkaj. Za minułyja hady było vyłučana mnostva hipotez, i navukoŭcy z usich sił sprabavali dać nadziejnaje tłumačeńnie.
Apošnija daśledavańni skancentravanyja na ŭnikalnych umovach u ich ciełach, jakija spyniajuć razmnažeńnie rakavych kletak. Ekśpierty z Kiembrydžskaha ŭniviersiteta praanalizavali 79 roznych linij kletak, vyraščanych z tkanak kišečnika, nyrak, padstraŭnikavaj załozy, lohkich i skury 11-ci asobin hołaha ziemlakopa. Navukoŭcy zarazili kletki madyfikavanymi virusami, kab uvieści hieny, što vyklikajuć rak. Zaražanyja kletki hołaha ziemlakopa pačali chutka razmnažacca i farmavać kałonii, pieraŭtvaryŭšysia ŭ rakavyja.
Daśledčyki taksama ŭviali hetyja kletki myšam. Praź niekalki tydniaŭ u ich utvarylisia złajakasnyja puchliny, a z hołymi ziemlakopami ničoha takoha nie adbyłosia.
Zychodziačy z hetaha fakta, navukoŭcy miarkujuć, što ŭstojlivaść da raku zabiaśpiečvajecca mikraasiarodździem — składanaj sistemaj kletak i rečyvaŭ, jakija kantaktujuć z kletkaj, uklučajučy i imunnuju sistemu.
Praŭda, jak heta adbyvajecca, pakul niezrazumieła. Kali navukoŭcy zmohuć zrazumieć, što asablivaha ŭ imunnaj sistemie hetych žyvioł i jak jana abaraniaje ich, to zmohuć raspracavać miery, jakija praduchilajuć hetaje zachvorvańnie ŭ ludziej.
Hołyja ziemlakopy cikavyja nie tolki svajoj rezistencyjaj raku. Jany žyvuć da 30-ci hadoŭ, što ŭ 10 razoŭ daŭžej za žyćcio myšej. Pry hetym jany demanstrujuć abmiežavanyja prykmiety stareńnia. U hetych žyvioł nie adbyvajecca značnych źmien sardečnaj funkcyi, składu cieła, jakaści kostak ci mietabalizmu. Jany nie bajacca termičnych i chimičnych apiokaŭ, vyžyvajuć pry vielmi nizkim uzroŭni kisłarodu.
Ślepyšy
Taksama nie chvarejuć na rak svajaki hołych ziemlakopaŭ — ślepyšy. Pavodle daśledavańnia navukoŭcaŭ Instytuta bijaarhaničnaj chimii RAN, vyniki jakoha byli apublikavanyja ŭ 2021 hodzie, ślepyšy nie chvarejuć na rak praz asablivaści imunnaj sistemy.
Ślepyšy nie chvarejuć na rak. Fota: Wikimedia Commons
U ich nie źnižajecca z uzrostam kolkaść imunnych cielcaŭ. Taksama ŭ ich nie vypracoŭvajucca sihnalnyja malekuły, jakija adkazvajuć za pieraŭtvareńnie cielcaŭ u kletki, jakija vyrablajuć antycieły. Heta dazvalaje paźbiehnuć nazapašvańnia imunnych kletak, u jakich z uzrostam nazapašvajucca pamyłki.
A navukoŭcy Univiersiteta horada Ročester (ZŠA) vyjavili asablivuju rolu ŭ rezistencyi arhanizma ślepyšoŭ da raku białku beta-interfieronu (IFN-β). Pry transfarmacyi zvyčajnych kletak u rakavyja jon uklučaje ŭ ich prahramu samaźniščeńnia.
Navukoŭcy z ZŠA, abapirajučysia na hetyja danyja, pačali raspracoŭvać preparat, jaki moža lačyć rak, a taksama praduchilać jaho raźvićcio.
Akramia nazvanych žyvioł, navukoŭcam treba jašče šmat daviedacca pra miechanizmy, jakija praduchilajuć rak u takich marskich biespazvanočnych, jak marskija zorki ci hałaturyi (marskija ahurki).
Čytajcie jašče:
Padsałodžvalnik aspartam spryjaje raźvićciu raku — Reuters
Chimiki adkryli malekułu, jakaja źniščaje «niepieramožny» rak