Nie baču nijakich prykmietaŭ tranzitu ŭłady ad Łukašenki da kahości inšaha — palitołah Kazakievič
Doktar palityčnych navuk, dyrektar instytuta «Palityčnaja śfiera» Andrej Kazakievič u intervju Radyjo Svaboda razvažaje pra toje, ci rychtujecca ŭ Biełarusi «tranzit ułady», zajaŭlaje, što ciapier čynoŭnikam treba nie tolki całkam padparadkoŭvacca Alaksandru Łukašenku, ale jašče i pradbačyć jahonyja žadańni, i tłumačyć, jakija krytery mohuć stać hałoŭnymi pry peŭnych umovach dla vybaru asoby, jakaja moža stać «pierajemnikam».
11.01.2024 / 09:00
Fota: Sergei Guneyev, Sputnik, Kremlin Pool Photo via AP, File
— Apošnija tydni znoŭ ažyvilisia razmovy na temu, ci budzie vyłučacca Alaksandr Łukašenka na prezidenckich vybarach 2025 hodu. Choć, zdavałasia b, tut usio vidavočna, adnak niekatoryja ahladalniki miarkujuć, što hetaha moža nie adbycca — z roznych pryčynaŭ, u tym liku praz stan zdaroŭja Łukašenki. Jak vy staviciesia da takich viersij?
— Ja asabista nie baču nijakich prykmietaŭ tranzitu, to bok padrychtoŭki pieradačy ŭłady ad Łukašenki da kahości inšaha. Usio ž tranzit patrabuje peŭnaj instytucyjnaj padrychtoŭki, źmienaŭ u sensie kancentracyi ŭłady ŭ adnych rukach, inšych padrychtoŭčych dziejańniaŭ, jakija niemahčyma było b nie zaŭvažyć.
Ničoha takoha my nie bačym, rola samoha Łukašenki tolki ŭzrasła, jon navat jašče bolš skancentravaŭ pryniaćcie klučavych rašeńniaŭ u svaich rukach. Chutčej za ŭsio, jon uznačalić Usiebiełaruski narodny schod, i my pabačym jašče bolšuju kancentracyju ŭłady ŭ adnych rukach.
— Paśla padziejaŭ žniŭnia 2020 hodu sami ŭłady ŭ Biełarusi zahavaryli pra niepaźbiežnaść tranzitu (Łukašenka zajaŭlaŭ pra mahčymaść daterminovych vybaraŭ). Na hetym nibyta nastojvała i Maskva. U lutym 2022-ha była pryniataja novaja Kanstytucyja, jakaja mianiała struktury ŭłady. A ciapier akazvajecca, što heta ŭsio nie zaminaje praciahvać adnaasobnuju ŭładu Łukašenki. Heta adbyłosia tamu, što źmianiłasia situacyja ŭ vyniku vajny Rasiei suprać Ukrainy? Ci tak adpačatku było zadumana?
— Dumaju, tak i było zadumana. Kali Rasieja i sprabavała niejak pracisnuć źmienu kanfihuracyi ŭłady ŭ Biełarusi, to heta praciahvałasia da leta-vosieni 2021 hoda. Paśla hetaha Kreml, vidać, užo kančatkova vyrašyŭ, što budzie vajavać z Ukrainaj, tamu ŭžyvać niejkuju składanuju sistemu transfarmacyi ŭłady ŭ Biełarusi patreba adpała. Im treba, kab byŭ nadziejny partnior, ź jakim možna vyrašać pytańni ŭdziełu ŭ vajnie.
Ja nie dumaju, što paśla hetaha, z vosieni 2021 hodu, užo zastalisia niejkija źniešnija čyńniki, jakija mahli strymlivać Łukašenku. Treba nahadać, što pieršy varyjant Kanstytucyi, prapanavany kanstytucyjnaj kamisijaj, byŭ, umoŭna kažučy, dastatkova libieralny, praduhledžvaŭ bolšy padzieł ułady, źmianšeńnie roli prezidenta ŭ palityčnaj sistemie.
Ale ŭ peŭny momant trajektoryja pracy nad prajektam Kanstytucyi kateharyčna źmianiłasia, i była prydumana takaja — dastatkova ekzatyčnaja — madel, jakaja nieviadoma jak budzie pracavać, kali ź jaje vyniać Alaksandra Łukašenku. Jana napisanaja kankretna pad jaho i daje jamu dastatkova vialikaje pole dla manieŭru. Łukašenka moh zastacca prezidentam i kahości pryznačyć staršynioj Usiebiełaruskaha narodnaha schodu. Ale jon moža, zastajučysia prezidentam, adnačasova stać sam staršynioj UNS.
To bok dyzajn Kanstytucyi praduhledžvaje roznyja scenary. Ale ŭsie scenary tak zvanaha «tranzitu» majuć peŭnyja ryzyki. I ja nie baču nijakich prykmietaŭ taho, što rychtujecca varyjant «tranzitu». Tut jašče jość i arhumient: usie nazirali (u tym liku Łukašenka) prykłady niaŭdałych tranzitaŭ u inšych krainach — Kazachstanie, Turkmienistanie. Plus vajna, kryzis. I, dumaju, na hetym fonie budzie skazana: pakolki kryzis, vajna, to ŭ takoj situacyi nie varta ničoha mianiać.
— Ahladalniki źviartajuć uvahu na publičnuju aktyŭnaść niekatorych čynoŭnikaŭ, takich jak Kačanava, Karpiankoŭ, jakuju niekatoryja schilnyja tłumačyć padrychtoŭkaj da realnaści paśla Łukašenki. Ci moža hetaja aktyŭnaść samim Łukašenkam usprymacca jak niełajalnaść, ci jana adbyvajecca ŭ ramkach dazvolenaha?
— Usie hetyja razvahi bazujucca na tym, što nam pakazvajuć aficyjnyja ŚMI. Ale my musim uličvać, što ŭ hetyja ŚMI traplaje daloka nie ŭsia aktyŭnaść namienkłatury i čynoŭnikaŭ. Treba razumieć, što realnaja palityčnaja vaha nie roŭnaja častacie zhadvańnia ŭ presie. Ja dumaju, z Karpiankovym, naprykład, mienavita takaja situacyja.
Tamu ja b prapanavaŭ źviartać uvahu na instytucyjnyja źmieny, źviazanyja ź pieraraźmierkavańniem paŭnamoctvaŭ, źjaŭleńniem novych funkcyjaŭ. I kali hladzieć na heta, to nie bačna prykmietaŭ padrychtoŭki da taho, kab niekamu addavalisia bolšyja paŭnamoctvy.
Tyja ludzi, jakija ciapier znachodziacca ŭ sistemie, abaviazanyja demanstravać absalutnuju łajalnaść. Kali jašče da 2020 hodu možna było adčuvać siabie bolš-mienš volna, to ciapier treba nie tolki całkam padparadkoŭvacca, ale jašče i ŭhadvać žadańni Alaksandra Łukašenki.
I kožny razumieje, što nie moža demanstravać palityčnyja ambicyi. Jon tearetyčna moža być abrany «pierajemnikam», ale nie moža publična pracavać na toje, kab stać pierajemnikam. Heta pryncypovy momant, jaki varta ŭličvać. Ludzi ŭ sistemie razumiejuć, što jany nie pavinny ŭ hetych pytańniach prajaŭlać nijakaj inicyjatyvy, nie pavinny demanstravać nijakich płanaŭ, ambicyjaŭ, a mohuć tolki pakazvać hatoŭnaść vykanać toje, što im budzie daručana.
— Ale niaŭžo va ŭładzie niama nijakaha scenaru na toj vypadak, kali Łukašenka nie zdoleje vykonvać svaje funkcyi — chacia b pavodle stanu zdaroŭja? Ci navat sama pastanoŭka takoha pytańnia budzie ŭsprymacca jak kramoła?
— Ja schilajusia da druhoha śćviardžeńnia. Va ŭładzie kramolna pra heta dumać, bo sama pastanoŭka hetaha pytańnia budzie naradžać zmročnyja dumki ŭ Łukašenki.
Kali surjozna — ja nie dumaju, što taki płan jość. Bo jaho nichto nie moža prapanavać ci raspracoŭvać, akramia samoha Łukašenki. A jon, jak vyhladaje, nie choča pra takoje dumać. U aŭtarytarnych režymach my dastatkova časta nazirali, jak praviciel kiruje, nie dumajučy pra toje, što budzie paśla jaho.
— Tym nie mienš, čysta abstraktna — jakija krytery mohuć być hałoŭnymi ŭ peŭnych umovach dla vybaru toj asoby, jakaja moža stać «pierajemnikam»?
— Pa-pieršaje, hety čałaviek pavinien być maksimalna blizki samomu Łukašenku i tamu razumieć usie realnyja palityčnyja raskłady, bo heta śfiera vielmi nieprazrystaja. I, viadoma, nie vyklikać nijakich padazreńniaŭ u samoha Łukašenki, što jon moža pravodzić niejkuju svaju liniju. Jon pavinien razumieć, na kaho možna nacisnuć, z kim možna damovicca — ale pry hetym nie vyklikać padazreńnia ŭ niełajalnaści.
Druhi najvažniejšy čyńnik — heta padtrymka Maskvy: jon pavinien być prymalny dla Kramla. Nie pavinien vyklikać u Rasiei nijakich sumnievaŭ u tym, što kali jaho padtrymać, to ŭ sensie staŭleńnia da Rasii ŭsio zastaniecca jak jość.
Čytajcie taksama:
Jak u Biełarusi mohuć adbycca pieramieny? Apazicyja razhladaje čatyry varyjanty