«Разумныя людзі ў такіх момантах не пярэчаць». Як былым асуджаным чытаюць лекцыі ў міліцыі
Пасля вызвалення былыя зняволеныя павінны прыкладна раз на тыдзень хадзіць у РУУС. Акрамя таго, што трэба «адзначыцца», іх могуць прыцягнуць да лекцый, якія праводзяць запрошаныя спецыялісты ці самі міліцыянеры. «Медыязона» запыталася ў былых палітвязняў, як праходзяць такія мерапрыемствы і пра што на іх расказваюць.
13.06.2024 / 22:34
Ілюстрацыя: Никола Нидвора / Медыязона
«Чырвоная зала» і дошка гонару ў Пружанах
Асуджаны на 1 год і 7 месяцаў блогер Алег Кулеша вызваліўся з калоніі ў верасні 2022 года. Пасля яму загадалі штотыдзень хадзіць на адзнакі ў мясцовы Пружанскі РУУС.
Кожную нядзелю апоўдні былыя асуджаныя павінны былі прыходзіць у міліцыю на лекцыі. У «чырвонай зале» РУУС збіраліся каля 20-30 чалавек. Заля змяшчала да 100 чалавек і нагадвала былому палітвязню савецкія часы.
«Навокал іх твары на фота. Як ленінскі куток. Была палітінфармацыйная сцяна з лозунгамі прапагандысцкімі, там была іх дошка гонару. «Мы за процветающую Беларусь», «Мы единый народ». Усё па-руску, у такім савецкім стылі».
Перад крэсламі стаяў экран, на якім паказвалі фільмы, за ім — сцэна з дзяржаўным гербам, сцягам і колбай з аргшкла, у якой ляжала Канстытуцыя. Слухачы прасілі міліцыянераў пачытаць, што там напісана, і пазней Канстытуцыю з залі прыбралі.
На большасці лекцый былыя зняволеныя глядзелі фільмы. Напрыклад, пра асуджаных да смяротнага пакарання, пра ўмовы ўтрымання у казахстанскіх турмах і пакаранне за распаўсюд наркотыкаў.
«У Пружанах прапагандысцкіх ролікаў было не вельмі шмат. У РАУСа ёсць свая падборка гэтых фільмаў, — сцвярджае Кулеша. — І ім з Мінска спускаюць тое, што яны абавязкова павінны паказаць. Яны са свайго камп’ютара выводзілі іх на экран — там усе напісана: адкуль што, тэчкі ўсе падпісаныя».
Было і так, што міліцыянеры самі расказвалі нешта былым асуджаным. Тады, кажа былы палітвязень, супрацоўнікі стаялі за трыбунай і чыталі тэкст з паперкі.
«Яны вельмі шмат хваляцца працай сваёй сістэмы. Напрыклад, як у Віцебску ці Гомелі раскрылі нейкае злачынства. Людзі, у каго 328 [наркотыкі] ці 139 [забойства] артыкул, задаюць пытанні па сваіх праблемах — адказу ніхто не дае. Тупа выконваюць сваю працу і ўвесь час у вушы табе заліваюць і заліваюць. Усе, хто туды ходзіць [слухаць], разумеюць, што ім трэба прымусова гэта перацярпець».
Незадаволенасць і чэргі ў Мінску
«Ты прыходзіш да прызначанага часу, а перад табой ужо чарга з прыкладна 20 чалавек. Выходзіць супрацоўнік [крымінальна-выканаўчай] інспекцыі і кажа, што мы ўсе ідзем на лекцыю. Вы ідзеце, слухаеце. А пасля яшчэ гадзіну стаіце ў чарзе на адзнаку».
24-гадовая Вераніка вызвалілася з калоніі ў лістападзе 2022 года. Як і Алегу Кулешы, ей давялося рэгулярна наведваць РУУС. У Мінску, дзе жыла дзяўчына, лекцыі для людзей, якія стаяць на прафілактычным уліку ці ў якіх ёсці прэвентыўны нагляд, праводзіліся радзей.
Часам пра іх нават не папярэджвалі: напрыклад, калі былыя асуджаныя стаялі ў чарзе на адзнаку, ім знянацку пачыналі распавядаць, як пасля зняволення лепш рэсацыялізавацца ў грамадстве.
«Але гэта было максімальна сумна. Таму што супрацоўніца запрошанай сацыяльнай арганізацыі расказвае адно, а рэальнасць зусім іншая. У рэальнасці нічога з яе слоў не працуе».
Лекцыі праводзілі ў кабінеце, падобным да вучэбнага, з вялікімі драўлянымі сталамі і крэсламі.
Першы раз Вераніка слухала пра «шкоду алкаголя, курэння або наркотыкаў» — тэкст міліцыянер чытаў з паперкі. Іншым разам прыйшла супрацоўніца сацыяльнай арганізацыі, якая займаецца нібыта адаптацыяй былых зняволеных.
У міліцэйскім ўчастку, куды Вераніка хадзіла адзначацца, яна сустракала былых асуджаных, якія знаходзіцца пад прэвентыўным наглядам.
«Як правіла, гэта дарослыя мужчыны, якія шмат пасядзелі ў турме па цяжкіх артыкулах. І вось іх ужо пяты год не бяруць на працу, яны ходзяць з гэтым наглядам і слухаюць, як нейкая арганізацыя дапамагае ім уладкаваць жыццё. Атмасфера незадаволенасці. Адзін з іх зрабіў заўвагу ёй [запытанай супрацоўніцы], што такія парады лепш даваць тым, хто яшчэ збіраецца выйсці на волю ці паўгода як выйшаў. Яму сказалі адзначыцца апошнім — гэта значыць чакаць прыкладна паўтары гадзіны пасля лекцыі».
Дзень для адзнакі Вераніка абірала сама — субота ці працоўны. З часам яна зразумела, што дадатковыя мерапрыемствы праходзяць па выходных, і таму, пакуль не ўладкавалася на працу, хадзіла па буднях.
Перад візітам у РУУС дзяўчына апранала адзенне, у якім «было б зручна сесці на суткі». Акрамя таго, яна збірала з сабой мінімальны набор рэчаў, тэлефон пакідала дома і рыхтавалася маральна.
«У чарзе кантынгент не той, з якім звычайна маеш зносіны. 90% — мужчыны з наглядам, з цяжкімі артыкуламі, частка з іх прыходзіла п'янымі трошкі. А так нельга — аднаго з іх так затрымалі. Цябе разглядаюць, таму што ты вылучаешся з натоўпу, у нас не было «палітычных» практычна. Неяк раз я стаяла і адзін хлопец пачаў усім расказваць, што я за мітынгі. І пачалося абмеркаванне. Пастаянна дыскамфортна сябе адчуваеш».
Публічнае прыніжэнне і «дармаедства» у Брэсце
Пасля вызвалення з калоніі блогер Сяргей Пятрухін таксама быў абавязаны хадзіць на адзнакі ў РУУС. Некаторых былых зняволеных, паводле яго слоў, маглі паклікаць на лекцыі і з працы. Самога Пятрухіна пасля працаўладкавання «не чапалі».
«Ты прыходзіш на адзнаку і табе даюць паперку, што ў пятніцу а 10-й раніцы трэба быць [на лекцыі]. Калі не прыходзіш, то на падвал [маецца на ўвазе затрыманне]. Усе прыходзілі».
Паводле Пятрухіна, на адным з такіх мерапрыемстваў супрацоўнікі адміністрацыі Ленінскага раёна Брэста пачалі «прыніжаць на вачах ва ўсіх» 25-гадовую дзяўчыну: за тое, што яна выпіла алкаголь падчас хатняй хіміі. Яе прымусілі ўсім «даць клятву», што гэта быў яе апошні раз: «Брыдкае відовішча. Чалавека бузуюць публічна», — кажа Пятрухін.
Іншым разам супрацоўнікі міліцыі, пра якіх блогер яшчэ да затрымання здымаў сюжэты, папрасілі яго выйсці з лекцыі. Яны планавалі расказаць слухачам пра тое, «як быць законапаслухмяным грамадзянінам».
«Сяргей Сяргеевіч, можаце ісці». Яны проста не маглі на мяне глядзець. Я не стаў настойваць і пайшоў».
Па словах Пятрухіна, на лекцыі часам прыходзілі і супрацоўнікі гарвыканкама. Яны расказвалі, як уладкавацца на працу і якая існуе дапамога для тых, хто вызваліўся з месцаў пазбаўлення волі. Ён дадае, што атрымаць такую дапамогу было складана, бо існавала шмат перашкод.
«Ты проста не будзеш гэтага рабіць. Я б такога не рабіў, не прыніжаўся б. Там узяць даведку, тут узяць даведку, укласціся ў нейкія тэрміны. І для іншых людзей, нават «не палітычных», гэта складаная працэдура».
Адна з лектарак казала былым асуджаным, што «хутка дармаедства будзе пераследавацца па крымінальным кодэксе», кажа блогер. «Яна на ўсіх наязджала, хто не працуе».
Актавая заля, дзе праходзілі лекцыі, запаўнялася амаль цалкам — прысутнічалі каля 30 чалавек. Большасць старалася не спрачацца з міліцыянерамі і тымі, хто прыходзіў праводзіць лекцыі.
«Разумныя людзі ў такіх момантах не пярэчаць. Усё гэта робіцца фармальна».