Padsasonny adkazaŭ usim chiejtaram, jakija aburylisia jaho ruskamoŭnaj knihaj pra Dastajeŭskaha
«Ja nie mahu pisać pa-biełarusku pra aŭtara, jaki piša pa-rusku, znachodzicca ŭ ruskim kulturnym kodzie».
18.09.2024 / 00:11
Praces stvareńnia takoj knižki — ad pačatku da druku sta aŭtarskich asobnikaŭ — kaštavaŭ $13 tysiač. $11 tysiač ź ich Siarhiej atrymaŭ hrantam u Varšaŭskim univiersitecie, a reštu sumy dakładvaŭ z ułasnych aščadžeńniaŭ. «Voś tak vyhladaje finansavańnie. Nie z Maskvy, i nie ad ruskich libierałaŭ, jak niechta kazaŭ», — žartuje surazmoŭca. U volnym dostupie možna spampavać pdf-viersiju vydańnia. Papiarovyja asobniki płanujuć pradavać u budučyni, jak minimum na prezientacyjach. Fota: asabisty archiŭ hieroja.
Viadučy «Biełsata» Siarhiej Padsasonny padzialiŭsia navinoj pra vychad svajoj ruskamoŭnaj knihi — «Sučasny polski Dastajeŭski: recepcyja piśmieńnika ŭ štodziońniku Gazeta Wyborcza (1989—2019)». Hruntoŭnaja praca — 722 staronki navukovaha tekstu, — stała ščaściem dla aŭtara, adnačasova vyklikaŭšy nieparazumieńnie ŭ niekatorych ludziej: navošta biełarus u Polščy daśledavaŭ impierca, dy jašče i na ruskaj movie?
«Naša Niva» paprasiła aŭtara padrabiaźniej raspavieści, čym ža jaho tak začapiŭ mienavita Dastajeŭski, jak stvarałasia kniha i jakim čynam u joj papularyzujecca biełaruskaje.
Cikaŭnaść da Dastajeŭskaha — jašče sa škoły
«U dziasiatym kłasie my na ŭroku čytali ŭsłych raman «Idyjot», i jakraz paśla hetaha ŭ mianie abudziłasia dzikaja cikaŭnaść da Dastajeŭskaha, — raskazvaje Siarhiej. — Adrazu zachaciełasia pabiehčy ŭ biblijateku i pračytać jaho. Ja, praŭda, dumaŭ, što heta niešta małoje, i byŭ šakavanym tym, jaki heta taŭścienny tekst. I potym z Dastajeŭskim tak składvałasia, što ja zaŭsiody niejkim čynam da jaho viartaŭsia.
Spačatku padčas navučańnia na fiłałahičnym fakultecie ŭ Homielskim univiersitecie na kafiedry ruskaj suśvietnaj litaratury vykładčyca mianie ŭciahnuła ŭ temu znoŭ. Ja sprabavaŭ pisać pieršyja navukovyja artykuły. Pa Dastajeŭskim ža ja potym abaraniŭ dysiertacyju: płanavaŭ zrabić heta ŭ BDU, ale, na žal, musiŭ źjechać ź Biełarusi. Abaraniaŭ kandydackuju, PhD, užo ŭ Varšaŭskim univiersitecie. Heta byŭ «Matyŭ hrachu ŭ ramannaj prozie Dastajeŭskaha».
«Nichto, nijakim chiejtam nie zmusić mianie admovicca ad cikaŭnaści da hetaha aŭtara»
Praz dva hady Padsasonny sam pačaŭ vykładać u Varšaŭskim univiersitecie (ciapier jon źjaŭlajecca navukovym supracoŭnikam kafiedry litaraturnaj kamunikacyi Instytuta prykładnoj linhvistyki). Historyja z Dastajeŭskim tolki pačynałasia.
«Kali ŭ ciabie jość kandydackaja stupień, to paśla vaśmi hadoŭ pracy ty pavinien zrabić doktarskuju dysiertacyju. I tut ja taksama chacieŭ praciahvać temu vakoł Dastajeŭskaha. Dumaŭ, u jakim kirunku pajści, i praź niejki čas pryjšoŭ da polskaj Gazeta Wyborcza, u jakoj, jak akazałasia, Dastajeŭskaha vielmi šmat — bolš za 1200 artykułaŭ na praciahu 30 hadoŭ było pra jaho napisana».
Siarhiej sa svajoj knihaj. Fota: asabisty archiŭ hieroja.
Daśledavańnie abranaj temy zaniało kala vaśmi hadoŭ. Padychod byŭ skrupulozny. Tak, kali Siarhiej bačyŭ u adnym z numaroŭ haziety karotkuju recenziju na śpiektakl pa Dastajeŭskim, imknuŭsia pračytać i inšyja vodhuki na pastanoŭku. A kali źjaŭlałasia mahčymaść, išoŭ hladzieć śpiektakl sam. Ale kniha nie zaviaršyłasia b i za vosiem hod biez usich raniejšych artykułaŭ i pahružeńniaŭ u tvorčaść Dastajeŭskaha.
Čym ža litaraturaznaŭcu začapiŭ mienavita hety piśmieńnik? Padsasonny źviazvaje heta sa šmatviektarnaściu i ŭniviersalnaściu Dastajeŭskaha.
«Ja nie lublu, kali mnie kažuć: voś heta biełaje, a heta čornaje. Jak u Lva Tałstoha, jaki vielmi kankretna viadzie nas u adnym rečyščy maralnaści, naprava ci naleva nielha. Dastajeŭski ž havoryć i pra biełaje, i pra čornaje, i pra čyrvonaje, i pra zialonaje.
Karystajučysia ŭžo viadomym terminam Bachcina, Dastajeŭski — stvaralnik palifaničnaha ramana, kali ŭ adnym hieroi, charaktary hučyć šmat hałasoŭ, jość šmat kantekstaŭ i padtekstaŭ. Hetaja šmatviektarnaść Dastajeŭskaha — toje, što mnie cikava pieradusim. I heta toje, čym karystajecca siońniašniaja postmadernisckaja litaratura. Toj ža Alhierd Bacharevič — šmatuzroŭnievy aŭtar, składany, tamu jon cikavy dla zamiežnikaŭ, dla maładoha pakaleńnia.
Da śviataści Dastajeŭskamu vielmi daloka. Ale tyja humanistyčnyja vartaści, jakija jon adkryvaje ŭ čałavieku, ekzistencyjnyja vartaści — heta toje što, mnie blizka. I nichto, nijakim chiejtam nie zmusić mianie admovicca ad cikaŭnaści da hetaha aŭtara».
«U pobycie ad mianie vy nie pačujecie ruskaj movy, bo ja daŭnym-daŭno zrabiŭ vybar u nacyjanalnym pytańni»
Praciahvajučy temu z chiejtam, Siarhiej kaža, što čakaŭ takich reakcyj u peŭnym asiarodździ. «Ciešusia, što ŭ hetych ludziej atrymałasia saŭładać z 700 staronkami tak chutka i dać svaje acenki», — žartuje jon.
Dla tych, kamu balić za moŭnaje pytańnie vydańnia, jon padkreślivaje:
«U pobycie ad mianie vy nie pačujecie ruskaj movy, bo ja daŭnym-daŭno zrabiŭ svoj vybar u nacyjanalnym pytańni. Ja razmaŭlaju pa-biełarusku, niasu biełaruskaść paŭsiul, dzie tolki mahčyma.
Ale ja nie mahu pisać pra aŭtara, jaki sam piša pa-rusku, znachodzicca ŭ ruskim kulturnym kodzie, pa-biełarusku. Pa-pieršaje, jahonyja teksty ŭ bolšaści svajoj nie pierakładzienyja na biełaruskuju, anhielskuju ci polskuju movy.
A pa-druhoje, u samich navukovych vydaviectvach niama mahčymaściaŭ vydavać teksty na peŭnych movach, bo ŭ ich niama admysłovych śpiecyjalistaŭ, karektaraŭ. Heta ž Polšča. I heta ja ŭžo pra čysta techničnyja pytańni i składanaści».
Fota: asabisty archiŭ hieroja.
«Na zrazumiełaj ruskamu śvietu movie ŭ svajoj knizie ja rasstaŭlaju akcenty suprać hetaha samaha ruskaha śvietu»
Pry hetym navat u takim ruskamoŭnym vydańni jość miesca papularyzacyi biełaruskaha.
«Dastajeŭski — impierac, i ja hetaha absalutna nie admaŭlaju. Kali vy pračytajecie maju knihu, to pabačycie.
Kali razhladać peŭnuju publicystyku piśmieńnika, to jana antysiemickaja (u kantekście XIX stahodździa). Heta taksama šavinisckija teksty ŭ dačynieńni inšych narodaŭ, u tym liku biełarusaŭ. Dastajeŭski admaŭlaje nam u pravie na samabytnaść, i paŭstańnie Kastusia Kalinoŭskaha ŭ jaho, naprykład, heta štości drennaje, toje, što supiarečyć idejam ruskaha śvietu. I ja pra heta taksama kažu, a taksama pra toje, čamu dla nas toje paŭstańnie — nacyjanalna-vyzvalenčaje.
Na zrazumiełaj ruskamu śvietu movie ŭ svajoj knizie ja rasstaŭlaju akcenty suprać hetaha samaha ruskaha śvietu, suprać pucinskaj palityki. Padkreślivaju biełaruskaść peŭnych postaciaŭ, ich biełaruskija karani (zrešty, jak i ŭ samoha Dastajeŭskaha). Chtości pavinien kazać pra heta ludziam, u tym liku na zrazumiełaj im movie».
Akramia prysutnaści Dastajeŭskaha ŭ sučasnaj polskaj kultury, u knizie Padsasonnaha razhladajecca šmat inšych składnikaŭ piśmieńnika: naprykład, jaho idejny śviet, chrystacentryzm, staŭleńnie da žančyn. Asobnyja razvažańni adviedzienyja niebiaśpiecy ideałahizacyi litaratury.
«Usie palityčnyja siły ŭ Polščy karystalisia imieniem Dastajeŭskaha, jaho cytatami, kab upiknuć supiernika. Siońnia, naprykład, cytaty Dastajeŭskaha vykarystoŭvaje sučasny ruski aŭtar Zachar Prylepin, jaki vajavaŭ u Čačni i na Danbasie. I heta ŭsio vielmi niebiaśpiečna».
«Daŭno dumaju pra Śviatłanu Aleksijevič»
Vydańnie knižki — nie kaniec pracy z hetym materyjałam:
«Kali hetaja kniha vydadzienaja jak doktarskaja dysiertacyja, jaje jašče treba abaranić».
Ale ŭ aŭtara ŭžo jość novyja idei i napracoŭki.
«Ja daŭno dumaju pra Śviatłanu Aleksijevič, užo niamała artykułaŭ i materyjałaŭ naźbirałasia, tak što možna było b napisać manahrafiju. Kaniečnie, potym znoŭ pryčepiacca: jana ž piša pa-rusku!», — paśmichajecca Padsasonny.
Kali vy ŭsio jašče aścierahalisia čytać knihi pra 2020 hod, pačnicie z hetaj