«Žonka ŭziała ŭ arendu na Zanzibary malusieńki hatel». Siarhiej Dubaviec raskazaŭ, čym zajmajecca ŭ svaje 65
Pieršy redaktar adnoŭlenaj «Našaj Nivy», vydaviec, prazaik i šmathadovy aŭtar «Radyjo Svaboda» 17 vieraśnia adznačaje 65-hodździe. Pahutaryli pra novyja knihi, dražnieńnie Łukašenki, biznes na Zanzibary i samy ščaślivy čas.
Hety hod vydaŭsia dla Dubaŭca ŭradžajnym adrazu na dźvie novyja knihi. Adna ź ich — «Zanzibar», jakuju, kali nie viedać, možna pryniać za pryśviačeńnie afrykanskamu vostravu, dzie Dubaviec ź siamjoj arandujuć maleńki hatel. Ale nasamreč heta zachaplalnaja vandroŭka pa Biełarusi — nazad u minuŭščynu, jakaja farmavała aŭtara i, urešcie, kožnaha z nas.
Pra viartańnie da siabie, jakoje mahčyma tolki na Radzimie, pra tajamničaje masonstva, złoha Paźniaka, rasijskich libierałaŭ, sapraŭdnaha biełaruskaha lidara i biełaruščynu, jakaja vyžyvie pad presam lubych režymaŭ — u našaj hutarcy.
«Dziacinstva i junactva — samyja ščaślivyja časy, bo heta byli časy paznańnia śvietu»
«NN»: Ci pryniata ŭ vas pierad dniom narodzinaŭ i asabliva kruhłymi datami, padsumoŭvać zroblenaje, refleksavać nad tym, što nie atrymałasia?
Siarhiej Dubaviec: Na maju dumku, usio idzie, jak idzie: hetym letam vyjšli dźvie knižki ŭ mianie (havorka idzie pra aŭtabijahrafičny «Zanzibar» i «Stahodździe NN» — NN). Ale ja asabliva takija daty nie adznačaju. Tym bolš, 65 — heta nie kłasičny jubilej, krokam u 25 hadoŭ.
Pamiataju, kali mnie spoŭniłasia 50 hadoŭ, «Radyjo Svaboda» ŭčyniła viečarynu ŭ minskaj fiłarmonii. Było, moža, lišnie pafasna, ale vystupali blizkija mnie ludzi, śpiavaŭ chor.
75 hod, spadziajusia, možna budzie adznačyć kali nie ŭ fiłarmonii, to chacia b u minskim cyrku.
«NN»: Jašče 10 hod tamu vy prezientavali ŭ kniharni «Łohvinaŭ» svaju knihu «Sini karabiel u błakitnym mory płyvie» — vydańnie mahło pisacca, drukavacca i prezientavacca ŭ Minsku, siońnia heta robicca z emihracyi. Zhadvajučy pra heta, vy pryviali charaktarystyku pracesaŭ ad Alesia Razanava — «advarotnaja evalucyja». Nakolki mocna vam usio heta balić?
SD: Nie skažu, što balić až vielmi mocna, bo jość šmat pracy i idej. Biezumoŭna, meta viarnucca ŭ Biełaruś nikudy nie dziavajecca. Ale ja ŭžo niejak kazaŭ, što prosta žyć nadziejaj u našaj situacyi — marnaja sprava, tamu što
ŭsie epachalnyja pieramieny, jakija ja pabačyŭ na svaim vieku — razvał SSSR, niezaležnaść Biełarusi, pachavańnie Kalinoŭskaha — adbylisia sami. Asabliva nichto nadziei na ich nie mieŭ. Tamu davajcie spadziavacca na razumnaść histaryčnaha pracesu — jon sam budzie tvarycca, i adnojčy ahałomšyć nas pazityŭnymi navinami.
Davodzicca bolš nie pieražyvać bol, a pracavać nad saboju. Značyć, niečaha ty nie praduhledzieŭ, kali tabie ciapier tak balić.
«NN»: Vy pieraličyli dosyć radasnyja staronki ŭ biełaruskaj historyi. A ŭ jakim pieryjadzie vy byli najbolš ščaślivym jak čałaviek prabiełaruski?
SD: Usio ž heta dziacinstva i junactva, pra što ja i napisaŭ knižku «Zanzibar». Heta byli ščaślivyja časy, bo heta byli časy paznańnia śvietu. A heta va ŭsich zaŭsiody adbyvajecca niepaŭtorna i ekskluziŭna. Ty jašče śviežańki, u adroźnieńnie ad ciortaha kałača ŭ stałym uzroście, jaki ŭsio pabačyŭ, pačuŭ, maje šmat skiepsisu.
«NN»: Rychtujecca ž i druhaja častka «Zanzibara», pra žyćcio paśla 1987 hoda, u tym liku vaš masonski pieryjad (Siarhiej Dubaviec — mason z 2001 hoda — NN)?
SD: Tak, ale ŭ kožnym razie heta sprava niachutkaja, i novaja kniha budzie zusim inšaj, jakraz tamu, što tam budzie vopyt čałavieka, jaki ŭžo paśpieŭ pažyć.
U tym liku tam budzie tema masonstva. Pra jaje ničoha refleksiŭnaha ci prazaičnaha ŭ nas nikoli nie pisałasia. A ŭ śviecie na hetuju temu cełyja biblijateki napisanyja — nastolki jana cikavaja.
Paralelna robicca mora ŭsiaho. Naprykład, u 2003 hodzie ŭ časopisie Arche była nadrukavanaja maja antałohija «Vilnia ŭ biełaruskaj paezii XX st.» I voś ciapier znajšlisia ludzi, jakija zajmajucca vydaviectvam i miecenactvam, i nastojliva paprasili mianie ŭsio heta ažyvić, kab vydać užo knihaj.
Paŭstała prablema, praŭda, jak usio heta prailustravać.
«NN»: Vy ŭsio žyćcio zajmajeciesia žurnalisckimi prajektami, a što možacie skazać pra sučasnuju žurnalistyku?
SD: Žurnalistyki siońnia ŭ Biełarusi jak prafiesii niama. Usie, kaho nie pasadzili, źjechali. Toje ž, što pišuć pra nadoi ŭ kałhasach, heta nie žurnalistyka. My ŭžo ŭ savieckija časy takoje cudoŭna razumieli. Ale tady pobač z hetymi nadojami možna było pisać štości krajaznaŭčaje, možna było pisać štości prabiełaruskaje. I samaje važnaje — u savieckaj presie była ezopava mova, toje, što pisałasia pamiž radkoŭ.
Budučy studentami, my niejak z maim siabram Vitalom Tarasam pryjšli da jaho dachaty, tam siadzieŭ jahony baćka Valancin Taras, čytaŭ hazietu «Praŭda». Nu, my paržali, ździvilisia trochi, tamu što my jaho viedali jak absalutnaha valnadumca. A jon rastłumačyŭ: «A tut miž radkoŭ napisana, i ja vas navuču čytać tak». I heta tak było cikava! Cełaja navuka, jakaja zastałasia sa mnoj na ŭsio žyćcio.
«Niechta ŭmiešvajecca ŭ moj los, biare mianie za škirku i vykidvaje»
«NN»: U vas niama niejkaha adčuvańnia dežaviu: znoŭ Vilnia, dzie vy ŭžo žyli, znoŭ «Naša Niva» pracuje z emihracyi…
SD: Kali ja musiŭ uciakać ź Biełarusi, u mianie byli vielmi dziŭnyja adčuvańni. Tady ŭžo prosta pasadzili Hruździłoviča (žurnalist «Radyjo Svaboda» Aleh Hruździłovič byŭ asudžany na paŭtara hoda źniavoleńnia, pa vychadzie na volu vydaŭ knihu «Maje turemnyja mury». U pačatku 2024 hoda stała viadoma, što suprać Siarhieja Dubaŭca zaviali šeść kryminalnych spraŭ — NN), i z «Radyjo Svaboda» ja byŭ nastupnym na čarzie.
Ja daŭno nie pracavaŭ u dziaržaŭnaj žurnalistycy, daŭno pryvyk usio vyrašać sam, a tut niechta ŭmiešvajecca ŭ moj los, biare mianie za škirku i vykidvaje — nazad tabie nielha.
Kali ŭ 1991 hodzie my pierajechali ŭ Vilniu, nie było, zdajecca, i tydnia, kab nie vyjazdžałasia ŭ Biełaruś — na dzień, na dva, nieabaviazkova ŭ Miensk. Heta mahli być Horadnia, Bieraście, Pinsk, Homiel, Babrujsk.
Jašče ŭ nas była takaja štohadovaja tradycyja vandravać pa rekach na bajdarkach vialikaj kampanijaj — z takimi ludźmi, jak Akudovič, Aniempadystaŭ. Kaho ni nazavi — prosta zornyja ludzi. My płavali i paralelna šmat čaho prydumlali ŭ padarožžach.
Ja pryzvyčaiŭsia da Vilni takoj, što ŭvieś čas źjazdžaju ź jaje i ŭvieś čas pryjazdžaju. Toje, što zaraz nie pa svajoj voli nie mahu viartacca — heta, kaniečnie, biantežyć.
U 2014 hodzie ja źjechaŭ nazad u Minsk u tym liku tamu, bo pryniaŭ rašeńnie viarnucca da siabie. Taja ž Vilnia moža być radzimaj intelektualnaj, ale Biełaruś — heta radzima serca, bazavy pačatak i vychad u bieły śviet.
«NN»: Što dumajecie pra lićvinizm i prastrelenyja vokny, hrafici z pahrozaj biełarusam u siońniašniaj Vilni?
SD: Lićvinizm — heta štučny termin, prydumany dla maskoŭskich štučak i pravakacyj. Jość terminy litvinstva i litviny — hramadzianie VKŁ, ale jany zastalisia ŭ historyi.
Za lićvinizmam ža niama ničoha, aproč hołaj pravakacyi. Maŭlaŭ, davajcie pryciahniem siudy Arłova, jaki piša pra VKŁ u biełaruskim kantekście, ci taho ž Paźniaka… Ale Paźniak i sam časam pravakuje, kab na jaho reahavali rezka, navat adnoj intanacyjaj.
Ja niejak hladzieŭ staryja biełaruskija pieradačy 90-ch hadoŭ, jakija rabilisia ŭ Vilni, tam było adno intervju z Paźniakom, dzie jon tłumačyŭ, što jon choć i piša vieršy, ale heta reč, niesumiaščalnaja z palitykaj. Čamu? Tamu što, cytuju dasłoŭna: «Palityk pavinien być zły». I voś hetuju stylistyku jon achajna i bieražliva zachoŭvaje. Ale heta nie majo, mianie takoje nie pryvablivaje. Złość — jana ŭ bai pavinna być.
A tam, dzie ad ciabie čakajuć parazumieńnia… Ale jon maje prava na takuju stylistyku.
«Rusifikacyja — heta nie mova. Heta adsutnaść pavahi da čałavieka»
«NN»: Siońnia niekatorym ułaściva ramantyzacyja 90-ch, maŭlaŭ, byŭ pieryjad svabody ŭ muzycy, biełaruskamoŭnaje telebačańnie… U vas jość padobnyja adčuvańni?
SD: Niama. Mahčyma tamu, što dla mianie heta ŭsio pryjšło raniej, u 80-yja (z pačatku 80-ch Siarhiej Dubaviec braŭ udzieł u niefarmalnaj moładzievaj arhanizacyi «Majstroŭnia» — NN). A ŭ 90-yja my ŭžo pieratvarylisia ŭ takich pracaŭnikoŭ razumovaha frontu. Treba ž było vydavać haziety, knihi — byŭ prosta supiernahružany čas. Treba pierakłaści ŭsiaho Borchiesa! A davajcie vydamo ŭsiaho Po pa-biełarusku! Paezija naradžałasia, muzyka, usio kipieła i burliła.
«NN»: Vy niejak pisali, što vychoŭvalisia ŭ realijach savieckaj Biełarusi, dzie było «šmat chłuśni i niepatrebščyny». Jak udałosia zachavać pry hetym ćviarozy rozum?
SD: Ja liču, što išoŭ u składzie pakaleńnia. Takich, jak ja, było vielmi šmat. Prysutničała taksama takoje, jak kažuć — u rožki sa starymi: było mocnaje admaŭleńnie sistemy, paradkaŭ, ideałohii.
I siońnia za maładoje pakaleńnie ja nie pieražyvaju. Usio ž samaja ciažkaja sprava, jak skazała b babka ŭ maim dziacinstvie na łaŭcy ŭ vioscy «Aby čałaviek byŭ dobry». Ci: «Čałaviek pavinien być ludziom». A biełaruščyna… Prychodzić čas, i jana sama prabivajecca.
Heta vielmi tonkija miechanizmy, ale abjektyŭna — kolki biełaruskaja ideja isnuje i kolki jaje nie źniščajuć, jana ŭžo nikoli nikudy nie źniknie. Jana moža, kaniečnie, pieražyć etap kałanizacyi ci jašče čaho, ale nie źniknie. Dastatkova pahladzieć, ź jakoj enierhijaj i impetam jana sabie najadaje vahu, jak tolki źjaŭlajecca mahčymaść. Ciapier mianie ŭvohule ŭražvaje, jak biełaruskaja kultura raspaŭsiudžvajecca pa Jeŭropie, zavajoŭvaje łondanskija teatry i ńju-jorkskija.
«NN»: U vašych prahnozach i navat kałonkach dosyć šmat aptymizmu. Tuju ž mahčymaść rusifikacyi krainy vy admaŭlajecie. Adkul hety aptymizm?
SD: Rusifikacyja — heta nie mova. Heta ŭ pieršuju čarhu adsutnaść pavahi da čałavieka. A heta ŭłaściva rasijskaj dziaržavie na praciahu ŭsiaho jaje isnavańnia. Dla jaje jość masa važniejšych rečaŭ — vajna, palityka, aŭtamat Kałašnikava, jadziernaja bomba. Čałaviek ža heta ŭvohule ništo.
Biełaruś u hetym sensie adroźnivajecca mientalna. Uvieś falkłor prasiaknuty pavahaj da čałavieka: aby jon byŭ dobry, usio astatniaje składziecca. I my viedali ŭ historyi peŭnyja roskvity, kali hetaja ideja pavahi da čałavieka hučała na dziaržaŭnym uzroŭni (i pa-biełarusku, darečy). Ja maju na ŭvazie Lva Sapiehu i statuty VKŁ — mabyć, najbolš jarki i simvaličny naš prykład.
Biełaruś žyła za žaleznaj zasłonaj u savieckija časy. Polšča taksama była savieckaja, Litva, Łatvija, Ukraina. Siońnia ž demakratyčnaja Jeŭropa padpaŭzła da nas z usich bakoŭ. Častka biełarusaŭ siudy paŭciakała i tut narmalna majecca. Užo pa hetym možna mierkavać, kudy adbyvajecca ruch i kudy my niepaźbiežna pryjdziem. Tamu nie toje što ja aptymist, prosta treba sačyć za ruchami, kudy chilicca śviet. I suadnosić z hetym los svajoj krainy.
«Pavodziny Łukašenki nahadvajuć čysta dražnieńnie — z-za roha vyskokvać, zad pakazać usim»
«NN»: Što dumajecie pra rasijskich libierałaŭ i abjadnańnie ź imi ŭ imia ahulnych metaŭ, taho ž vyzvaleńnia palitviaźniaŭ, naprykład?
SD: Na maju dumku, našy palitviaźni pavinny być u adnoj abojmie z ukrainskimi vajennapałonnymi. Bo papiaredniaja začystka biełaruskaj terytoryi dała mahčymaści rasijskamu vojsku nastupać na Kijeŭ. Heta adzin praces, adna vajna — usio rabiłasia z Kramla.
U biełarusaŭ i rasijskich demakrataŭ hłybinna supraćlehłyja mety. Apošnija nie demakratyzujuć Rasiju ŭ takim vyhladzie, jakim jana jość, i ŭsie heta cudoŭna razumiejuć. Bo heta nie kraina, heta biaźmiežža.
Nie moža rasijski patryjot myślić maštabam svajoj krainy, bo ŭ hałavu hetaje biaźmiežža zapchnuć niemahčyma. Z kučaj paniavolenych, zabitych narodaŭ, kultur. I jany ich dabivajuć. Ci vystupaje rasijskaja demakratyja ŭ abaronu jakich-niebudź burataŭ? Dyk a biełarusy siońnia ŭ stanie hetych burataŭ. Z kim tut abjadnoŭvacca?
«NN»: Jość razumieńnie, z čym źviazany pracesy tak zvanaha pamiłavańnia Łukašenkam častki palitviaźniaŭ ciapier?
SD: Ja viedaju tolki toje, što Łukašenka vielmi šmat čaho robić dla taho, kab zapleści ludziam mazhi. I chodziać potym analityki, repu češuć. A nie treba dumać, što jon kirujecca łohikaj. Jość takoje słova — dražnicca. Jon skolki vypuściŭ ludziej z turmaŭ, stolki pasadziŭ. Heta nahadvaje čysta dražnieńnie — z-za vuhła vyskokvać, zad pakazać usim i nazad zaskočyć.
«NN»: Častka Kaardynacyjnaj rady płanuje ŭ 2025 hodzie pravieści novyja vybary nacyjanalnaha lidara — jak vy hladzicie na heta?
SD: Nacyjanalnym lidaram siońnia nie moža być Vasia ci Piecia, navat kali jaho abiaruć. Asnova nacyjanalnaha lidarstva lažyć na asabistych charaktarystykach čałavieka.
I ja dumaju, što takoha čałavieka, jaki moh by ŭziać na siabie takuju misiju, jak uziała Cichanoŭskaja, zrabić toje, što jana zrabiła, bolš niama. U emihracyi prynamsi. U turmach u Biełarusi takija ludzi jość.
Što tyčycca Kaardynacyjnaj rady. Jana sama, pa-mojmu, časam nie razumieje, što jana i dla čaho stvoranaja. Kali vy ŭžo stvarylisia, pavinien być absalutna jasny prapisany šlach: voś my vychodzim z takoha stanovišča i praz taki šlach pryjazdžajem u Miensk jak tranzitnaja ŭłada. Ale treba ž stać hetaj fihuraj ułady, satkanaj z kirpičykaŭ, arnamientaŭ i ŭsiaho na śviecie. Inakš dzie potym uziać novych, adekvatnych ministraŭ? U Biełarusi adzin tupiejšy za inšaha: ni havaryć nie mohuć, ni dumać, nie ŭjaŭlajuć, čym jany kirujuć. Ich zadača — prosta addavać čeść i vykonvać zahady.
«NN»: U vas, napeŭna, zastajucca kantakty z tvorcami ŭnutry krainy, nakolki składana tam siońnia pišacca?
SD: Viedaju, što jano pišacca, i nie tolki ŭ stoł. Zrazumieła, usio heta padkreślena pa-za palitykaj. I heta vialikaja sprava, kali niešta časam robicca publična. Peŭnaje litaraturnaje słova, vykazanaje niedzie na schodzie ludziej, abvysakarodžvaje atmaśfieru, jakaja ciapier apuščanaja nižej plintusa i ŭ płanie marali, i ŭ płanie intelektu.
Ale žyvuć ludzi tam u atmaśfiery, pra jakuju my cudoŭna viedajem. I kali pryjazdžajuć za miažu, to raskazvajuć, što ŭ hetym sensie ničoha nie mianiajecca — raničkaj čakajem busik, ci nie zabrachaŭ sabaka…
«Žonka ŭziała ŭ arendu na Zanzibary malusieńki hatel»
«NN»: Jak pažyvaje vaš biznes na Zanzibary?
SD: Biznes — heta hučna skazana. Žonka tam uziała ŭ arendu malusieńki hatel, litaralna na čatyry numary. Nu i pacichu pracuje, choć heta vymahaje šmat vysiłkaŭ. Tam jość ludzi, jakija zajmajucca absłuhoŭvańniem usiaho. Adčuvalnaha dachodu, pakul prynamsi, heta nie prynosić.
My tam tolki pieryjadyčna znachodzimsia. Kali-niebudź, moža, i zusim tudy pierabiaremsia, ale nie ciapier dakładna.
«NN»: A jakija vašy abaviazki z hatelem?
SD: Ja tut chalaŭščyk. U mianie abaviazki muža, nie bolš za heta (paśmichajecca).
«NN»: Kali vy pierabieraciesia na Zanzibar, to jak płanujecie vybudoŭvać tam adukacyju małodšaj dački? Ci jość u vas zvyšzadača vychavać jaje trušnaj biełaruskaj?
SD: Ja dumaju, što škołu jana ŭsio ž budzie skančać u Vilni, u biełaruskaj himnazii — kali nie ŭ Miensku, dzie jana i pačynała chadzić u škołku.
Ale ŭ mianie niama zadačy metanakiravana rabić jaje biełaruskaj. Ja zrazumieŭ, što čałavieka treba vychoŭvać čałaviekam. A stanie jon pramoŭtaram biełaruščyny ci nie — heta nie tak važna. Kali, viadoma, jon nie abiare misiju być litarataram ci jakim mastakom, kampazitaram.
Biełaruščynu nie treba ŭmacoŭvać ci padhaniać. Jana sama pa sabie mocnaja. Joj treba chacia b nie zaminać. A kali budzie, jak u Litvie ci Polščy, mahutnaja dziaržaŭnaja padtrymka, to budzie zusim dobra.
Ale toje, što biełaruščyna vyžyvie navat pad presam režymaŭ — ja absalutna pierakanany. U nas «op!» — i Nobieleŭski łaŭreat, «op!» — i druhi.
Chto prahramuje takija rečy? Samyja zaŭziatyja zmahary nie mahli takoha sprahnazavać.
«NN»: Pa čym vy najbolš sumujecie, nastalhujecie?
SD: Svajakoŭ strašna chočacca pabačyć. I prosta pajeździć pa Biełarusi, pa rodnaj Mazyrščynie, choć i mianiajecca tam usio ŭ drenny bok.
Ale čakać viartańnia, znoŭ ža, nikomu nie raju, bo heta vielmi niepraduktyŭny stan rozumu, dušy, nastroju. Zdarycca toje — šampanskaje adkryjem. Nie? Nu, što rabić. Davajcie znachodzić adchłańnie i ščaście ŭ tym, što my robim, u tym što robiać našy siabry. Heta ž naša žyćcio.
«Maja hienijalnaja siabroŭka». Pra što raman, nazvany najlepšym u XXI stahodździ?
Aŭtar «Śvińniaŭ» Čarnucha vydaje novuju knihu — daviedalisia detali
Stali viadomyja pieršyja piać proźviščaŭ palitviaźniaŭ, vyzvalenych pa novym pamiłavańni
Dzianis Mieljancoŭ i jaho reałpalityk: jon sapraŭdy pamianiaŭ pohlady ci prosta raniej maskiravaŭsia?
U Minsku zatrymali partnioraŭ Maziepina pa «Urałkalii», adnych z samych bahatych biełarusaŭ Rasii9
Kamientary
a 100 hod dzie tady?)
doŭhich plonnych hod pieršamu redaktaru adnoŭlenaj