Iran staŭ adnym z suśvietnych lidaraŭ pa źmienie poła. Jak tak stałasia ŭ hetaj musulmanskaj krainie?
Pakul u Biełarusi začyščajuć supolnaść transhiendaraŭ, a parłamient Rasii zabaraniaje žycharam krain, dzie dazvoleny apieracyi pa źmienie poła, usynaŭlać rasijskich dziaciej, hałoŭny sajuźnik Pucina i Łukašenki — Iran — źjaŭlajecca adzinaj dziaržavaj isłamskaha śvietu, dzie aktyŭna i aficyjna praktykujucca tranśpierachody. Raskazvajem, čamu ŭ tatalitarnym i ŭltrakansiervatyŭnym Iranie, dzie karajuć śmierciu za datyčnaść da ŁHBT, dazvalajuć mianiać poł.
29.09.2024 / 18:02
Ilustracyjnaja vyjava. Krynica: Getty Images
Fietva Ruchały Chamiejni
Pa infarmacyi Nacyjanalnaha centra bijatechnałahičnaj infarmacyi pry ŭradzie ZŠA, Iran — adzinaja dziaržava isłamskaha śvietu, dzie aktyŭna i aficyjna praktykujucca tranśpierachody. Adrazu varta adznačyć, što ŭ Iranie niama paŭnavartasnaha zakonu, jaki dazvalaje źmieny poła. Lehalizacyja padobnych apieracyj i samoha isnavańnia transhiendaraŭ u krainie hruntujecca tolki na adnym dakumiencie — fietvie pieršaha Viarchoŭnaha lidara paślarevalucyjnaha Irana vialikaha ajatały Ruchały Chamiejni, stvaralnika toj Isłamskaj Respubliki Iran, jakuju my viedajem siońnia.
Kanstytucyja Irana praduhledžvaje, što sudździ dla vyniasieńnia rašeńniaŭ pa pytańniach, sutnaść jakich zamoŭčvajuć aficyjnyja iranskija pravavyja dakumienty i knihi, pavinny prytrymlivacca fietvaŭ (ad arabckaha «aŭtarytetnych pastanovaŭ»).
Fietva pa isłamskich kanonach i zvyčajach moža vydavacca tolki vyšejšymi i pryznanymi duchoŭnymi asobami musulmanskaj krainy ci supolnaści. Hanarovy tytut «ajatała», jaki raspaŭsiudžany vyklučna ŭ šyickich dziaržavach (takich, jak Iran), jakraz samy vysoki duchoŭny ranh u šyitaŭ. Paśla isłamskaj revalucyi ŭ Iranie ŭ 1979 hodzie, jakaja zrynuła miascovuju manarchiju, iranski palityk Ruchała Chamiejni staŭ Viarchoŭnym lidaram krainy i atrymaŭ zvańnie «vialikaha ajatały» (kab być vyšejšym za zvyčajnych ajatał, bo jašče da revalucyi nasiŭ tytuł ajatały).
Ruchała Chamiejni. Fota: Wikimedia Commons
U apošnija hady isnavańnia manarchičanaha ładu ŭ Iranie Chamiejni, jak hałoŭny apazicyjanier krainy, znachodziŭsia ŭ vymušanaj emihracyi ŭ Paryžy (da hetaha žyŭ u Turcyi i Iraku), a ŭ samim Iranie, jaki na toj momant byŭ śvieckaj dziaržavaj, što pierajmaje Jeŭropu, choć i byli šyrokija pa mierkach Blizkaha ŭschodu hramadzianskija svabody, asabliva ŭ śfiery pravoŭ žančyn, ale nie było raźvitaha zakanadaŭstva pa pytańniach transhiendaraŭ i apieracyjach pa źmienie poła (pry hetym takija apieracyi ŭ manarchičnym Iranie choć i vielmi redka, ale pravodzilisia).
U 1970-ja hady adzin z prychilnikaŭ Chamiejni, jaki pracavaŭ na iranskim telebačańni i mieŭ prablemy z vyznačeńniem ułasnaj hiendarnaj identyčnaści, pačaŭ pisać ajatale z namieram raspaviaści jamu situacyju z transhiendarami ŭ Iranie. Mužčynu zvali Fierejdun Małkara, i jon byŭ natchniony tahačasnaj pazicyjaj Chamiejni, jaki vystupaŭ za relihijny dazvoł na tranśpierachody, bo dla viery, pavodle Chamiejni, bolš była važna duša, a nie cieła (niebinarnych asob, pry hetym, ajatała nikoli nie pryznavaŭ).
Fierejdun Małkara ź dziacinstva addavaŭ pieravahu dziavočym cackam, vopratcy i zaniatkam, sutykaŭsia ź ciskam baćkoŭ, a potym, nie atrymaŭšy naležnaj dapamohi i razumieńnia ad manarchičnych uładaŭ u namiery źmianić poł (bo takija apieracyi na toj momant jašče byli i vielmi darahija), vyrašyŭ źviarnucca da Ruchały Chamiejni, kab toj u vypadku prychodu da ŭłady całkam lehalizavaŭ tranśpierachody i pravy transhiendaraŭ u krainie.
Dla hetaha Małkara ŭ 1978 hodzie (za hod da pačatku revalucyi ŭ Iranie) navat pasprabavaŭ sustrecca z Chamiejni asabista ŭ Paryžy, ale achova ajatały nie prapuściła mužčynu, a revalucyja, nasupierak čakańniam Małkary, istotna pahoršyła stanovišča transhiendaraŭ u Iranie, bo na ich u pieršyja paślarevalucyjnyja hady raspačałosia sapraŭdnaje palavańnie.
Isłamskaja revalucyja ŭ Iranie, 1979 hod. Krynica: Michel Lipchitz / AP
Novaja relihijnaja ŭłada adpraŭlała trashiendaraŭ u turmy, źbivała i katavała, publična zabivała kamianiami, albo siłkom špihavała ich mužčynskimi harmonami i źmiaščała ŭ psichijatryčnyja lakarni. Z hetym pryjšłosia sutyknucca i Fierejdunu Małkary, jakoha zvolnili z telebačańnia, niekalki razoŭ aryštoŭvali i dapytvali, pahražali zabojstvam, prymušali nasić mužčynskuju vopratku, špihavali mužčynskimi harmonami, a potym źmiaścili ŭ psichlačebnicu.
Adnak, dziakujučy svaim suviaziam ź niekatorymi bačnymi lidarami revalucyi, siarod jakich byŭ budučy prezident Irana Ali Akbar Chašemi Rafsandžani, i miedyjnaj padtrymcy, jakuju Małkara akazvaŭ im padčas pracy na telebačańni, mužčynu vypuścili na svabodu i jon praciahnuŭ damahacca sutrečy z Ruchałaj Chamiejni, jaki staŭ Viarchoŭnym lidaram Irana, kab spynić pieraśled i zabojstvy transhiendaraŭ.
Jak piša vydańnie The Guardian, u 1987 hodzie Fierejdun Małkara, apranuŭšysia ŭ mužčynski kaścium i trymajučy ŭ rukach Karan, pryjšoŭ da asabniaka ajatały Chamiejni ŭ Paŭnočnym Tehieranie. Na šyi ŭ Małkary visieŭ abutak — stary iranski znak, jaki aznačaje, što čałavieku patrebny prytułak. Achoŭniki nie prapuścili Fierejduna i pačali jaho źbivać, ale na šum vyjšaŭ syn ajatały, Achmad Chamiejni. Jon advioŭ Małkaru ŭ svoj dom pa susiedstvie i vysłuchaŭ usiu historyju mužčyny, jaki pieryjadyčna vykrykvaŭ, što źjaŭlajecca žančynaj. Usia historyja žyćcia Małkary, pa jahonych uspaminach, «kranuła Achmada da śloz».
Achmad advioŭ Fierejduna da svajho baćki Ruchały, toj paśla sklikaŭ naradu z troch svaich lekaraŭ i ŭ vyniku pastanaviŭ, što Fierejdunu nieabchodnaja apieracyja pa źmienie połu, i što heta nie supiarečyć isłamskim zakonam i zvyčajam. Ruchała Chamiejni adpraviŭ Małkaru da hałoŭnaha prakurora i načalnika adździeła miedycynskaj etyki ź listom, jaki davaŭ mužčyny relihijny dazvoł na chirurhičnaje ŭmiašańnie i źmienu svajho połu na žanočy. Hety list staŭ toj samaj fietvaj, na asnovie jakoj padobnyja apieracyi i nastupnaja lehalizacyja pravoŭ stanaviłasia dastupnaj i dla inšych hramadzian krainy.
Apieracyja Małkary praź biurakratyčnyja składanaści i supraciŭ z boku inšych prychilnikaŭ Chamiejni adbyłasia ŭ Tajłandzie i tolki praz 10 hadoŭ (pad kantrolem i z dazvołu iranskich uładaŭ). Paśla jaje Małkara atrymała imia Marjam, i žančyna stała pieršym aficyjnym transhiendaram u Iranie (z abaviazkam prytrymlivacca iranskaha zakanadaŭstva i abmiežavańniaŭ u dačynieńni da žančyn, ukłučajučy praviły dres-kodu).
Marjam Małkara praciahvała zmahacca za pravy transhiendaraŭ da samaj śmierci (u 2012 hodzie), łabijavała ŭ iranskim kiraŭnictvie pašyreńnie adpaviednych miedycynskich viedaŭ i pracedur, vybivała dziaržfinansavańnie, jurydyčna kansultavała i spansiravała apieracyi dla tych, chto mieŭ u hetym patrebu, a taksama zasnavała pieršuju ŭ Iranie supolnaść pa padtrymcy asob z razładam hiendarnaj identyčnaści.
Marjam Chatunpur Małkara (mužčynskaje imia pry naradžeńni — Fierejdun Małkara) — pieršy čałaviek u paślarevalucyjnym Iranie, jakomu aficyjna dazvolili pravieści apieracyju pa źmienie poła. Staŭšy žančynaj u 1997 hodzie, Marjam Chatunpur Małkara zhulała klučavuju rolu ŭ prasoŭvańni poŭnaj lehalizacyi tranśpierachodaŭ u Iranie i zasnavała Iranskuju supolnaść pa padtrymcy asob z razładam hiendarnaj identyčnaści. Na fatazdymku za 2010 hod pobač ź joj źleva znachodzicca jaje muž Mochamied, adzin z uradavych iranskich čynoŭnikaŭ. Krynica: Kaveh Kazemi / Getty Images
Ciapierašniaja situacyja sa źmienaj poła ŭ Iranie
Historyja z Małkaraj tak i nie pryviała da poŭnaj lehalizacyi apieracyj pa źmienie poła i pravoŭ transhiendaraŭ, a iranskaja relihijnaja ŭłada dahetul całkam nie prymiryła fietvu Chamiejni ź isnujučymi iranskimi zakonami i ideałohijaj.
Na dumku isłamskich pravaviedaŭ Irana, źmianić dušu niemahčyma, ale ŭ toj ža čas dasiahnieńnia miedycyny zrabili mahčymym źmianieńnie cieła, tamu źmiena poła dapuščalnaja, kali nielha vyznačyć dakładny poł čałavieka z ulikam najaŭnych pałavych prykmiet. Pry hetym u krainie dziejničaje niekalki ruchaŭ suprać transhiendaraŭ, ich lidary ŭpeŭnieny, što ajatała Chamiejni vydaŭ fietvu, znachodziačysia pad niehatyŭnym upłyvam asabistych daktaroŭ ci vorahaŭ.
Sam Ruchała Chamiejni padčas kiravańnia Iranam zajaŭlaŭ, što čałavieku patrebna vyraznaja seksualnaja identyčnaść, kab vykonvać svaje relihijnyja abaviazki, tamu ŭ niekatorych vypadkach źmiena połu stanovicca relihijnaj nieabchodnaściu.
Na siońniašni momant, dziakujučy fietvie Chamiejni, u Iranie možna nie tolki zrabić apieracyju (z častkovaj kampiensacyjaj koštu z boku ŭładaŭ), ale i aficyjna pamianiać usie svaje dakumienty — ad paśviedčańnia ab naradžeńni da ŭniviersiteckaha dypłoma. Transhiendary taksama majuć prava ŭstupać u šlub, pracavać razam z pradstaŭnikami svajho novaha połu i vieści adpaviednaje im sacyjalnaje žyćcio (ale adnoj z umovaŭ źmieny poła dla iranskich hramadzian źjaŭlajecca abaviazkovaja sterylizacyja).
Pry hetym žadańnie być transhiendaram u Iranie ŭsio jašče aficyjna ličycca psichičnym razładam i adchileńniem ad normy, nie kažučy pra zababony i ahresiju da takich asob z boku iranskaha hramadstva. Ad transhiendaraŭ časta admaŭlajucca baćki, jany pazbaŭlenyja vajskovaj słužby, časta hublajuć pracu i sutykajucca ź biednaściu i dyskryminacyjaj na ŭsich uzroŭniach. Ich cieły časta seksualna ekspłuatujuć padpolnyja biznesy. Tamu mnohija vymušanyja chavać svaju pryrodu albo vyrašajucca na samahubstva.
Akramia taho, košt apieracyj pa źmienie poła, niahledziačy na častkovaje, ale nie harantavanaje dziaržpakryćcio vydatkaŭ, zanadta vysoki dla mnohich iranskich žycharoŭ, a dostup da miedycynskaj dapamohi dla ździajśnieńnia tranśpierachodu ŭ Iranie abmiežavany, bo niekatoryja lekary admaŭlajucca pracavać z transhiendarami. Śpiecyjalizavanyja kliniki jość tolki ŭ bujnych haradach, pry hetym jakaść apieracyj pa-raniejšamu zastajecca na nizkim uzroŭni, što stvaraje pahrozu dla zdaroŭja pacyjentaŭ.
Dy i vieś praces źmieny poła, pačynajučy ź pieršaha naviedvańnia miedycynskaha centra i zakančvajučy zamienaj dakumientaŭ, zajmaje ŭ Iranie ŭ siarednim 1-2 hady. U asobnych vypadkach pracedura moža doŭžycca mienš za šeść miesiacaŭ ci, naadvarot, bolš za try hady.
Kolkaść apieracyj pa źmienie poła ŭ Iranie z momantu padpisańnia fietvy Chamiejni, niahledziačy na ciažkaści i dyskryminacyju, raście (danyja ad Nacyjanalnaha centra bijatechnałahičnaj infarmacyi pry ŭradzie ZŠA). Tak, u pieryjad z 1987 pa 2000-yja hady byli zafiksavanyja 270 apieracyj, a z 2001-ha pa 2004-y — jašče 200. Samyja śviežyja źviestki datujucca 2012-2017 hadami: za hety pieryjad było zafiksavana 839 apieracyj.
U dadatak da hetaha Iran, jak adzinuju krainu isłamskaha śvietu, dzie dazvolenyja apieracyi pa źmienie poła, časta dla tranśpierachodaŭ naviedvajuć inšaziemcy, asabliva ź inšych musulmanskich krain, jakija mohuć sabie heta dazvolić finansava. Hetym tłumačycca i status Irana jak adnaho z suśvietnych lidaraŭ pa tranśpierachodach, ale dola transhiendaraŭ u Iranie značna mienšaja za pakazčyki zachodnich krain.
Tranśpierachod u Iranie taksama ličycca «efiektyŭnym srodkam ad homaseksualnaści». Za apošniaje, pavodle iranskich zakonaŭ, čałavieka moža čakać turma i navat śmierć, tamu daktary i svajaki homaseksuałaŭ nastojliva rajać tym źmianić poł, kab narmalizavać seksualnuju aryjentacyju i paźbiehnuć represij. U hetym vypadku tranśpierachod dla hiejaŭ i leśbijanak u Iranie časta stanovicca prymusovym.