Chacieli jak lepš, a vyjšła jak zaŭsiody. Pra što śviedčać małdaŭskija vybary
U hetuju niadzielu prajšło hałasavańnie na prezidenckich vybarach u Małdovie, sumieščanych z refierendumam pa zamacavańni ŭ kanstytucyi kursu Małdovy ŭ Jeŭrapiejski sajuz. Heta pakazalnaja padzieja dla ŭsiaho našaha rehijona, u jakim idzie toje samaje «zmahańnie cyvilizacyj», i vyvady ź jaje treba zrabić i biełarusam, piša Aleś Santocki.
22.10.2024 / 00:11
Nie toje, čaho čakali. Prezidentka Małdovy Maja Sandu z premjer-ministram Dorynam Rečanam na druhi dzień paśla hałasavańnia. Fota: AP Photo/Vadim Ghirda
Pra što možna śćviardžać dakładna ŭžo ciapier — što ŭ nastrojach małdaŭskaha hramadstva, niahledziačy na padziei apošnich hadoŭ, nie adbyłosia pierałomu, jakoha mnohija čakali.
Małdova zdaŭna adznačajecca tym, što prajeŭrapiejskija i prarasijskija (va ŭsich ich adcieńniach) nastroi tut — kali nie brać Prydniastroŭje — išli ŭporavień, dzielačy hramadstva pryblizna napałovu. I heta zaśviedčvali lubyja vybary, jakija ŭ hetaj krainie pravodzilisia ciaham apošnich dziesiacihodździaŭ, faktyčna ŭvieś čas niezaležnaści. Adpaviedna i kožnaja elektaralnaja kampanija stvarała niemałuju intryhu — chto ž hetym razam?
Apahiejem hetaha elektaralnaha raskołu krainy stała situacyja, kali nacyjanalny parłamient z 5 krasavika 2009 pa 23 sakavika 2012 hoda, to-bok amal try hady, nie moh abrać prezidenta, pakolki nivodzin z bakoŭ nie mieŭ dla hetaha nieabchodnaj kolkaści hałasoŭ. I nie dapamahali navat daterminovyja parłamienckija vybary, pakolki jany tolki paŭtorna fiksavali status-kvo. Ułasna kažučy, z-za hetaha ŭ Małdovie ŭrešcie i pryniali rašeńnie pierajści ad abrańnia prezidenta parłamientam da jaho ŭsienarodnych vybaraŭ. Choć heta dapamahała paźbiehnuć palityčnaha kryzisu tolki častkova: jašče śviežaja pamiać pra toje, jak prarasijskija inicyjatyvy prezidenta Ihara Dadona błakavalisia i pieraadolvalisia parłamientam šlacham časovaha pazbaŭleńnia jaho paŭnamoctvaŭ.
U apošnija hady ŭźnikła iluzija, što heta ŭsio zastałosia ŭ minułym i ŭ Małdovie narešcie stvaryłasia prajeŭrapiejskaja bolšaść, što prazachodnija siły hetym razam pierakanaŭča pieramohuć. Prytym hetaja iluzija stvaryłasia, padobna, nie tolki ŭ naziralnikaŭ za miežami krainy, ale i ŭ samich uładnych kołaŭ, pra što śviedčyć pryznačeńnie z padačy Mai Sandu refierendumu ab jeŭraintehracyi.
Vystupajučy z takoj inicyjatyvaj, Sandu raźličvała na toje, što jaje padtrymaje prykmietnaja bolšaść hramadzian i heta hałasavańnie, tym bolš kali jahonyja vyniki buduć aformlenyja kanstytucyjna, stanie važkim arhumientam dla taho, kab kurs na jeŭraintehracyju Małdovy praciahvaŭsia biez zaležnaści ad źmienaŭ va ŭładzie. Choć sama patreba — unieści praŭki ŭ kanstytucyju — prapahandysckaja, efiemiernaja. Možna ŭnieści — i nie ŭstupić. A možna nie ŭnosić — i ŭstupić (i bolšaść krain rabili tak).
Atrymałasia ž fiksacyja staroha padziełu. Papiarednija vyniki hałasavańnia (50,5% «za» i 49,5% «suprać») śviedčać pra toje, što prychilniki jeŭraintehracyi sapraŭdy nibyta składajuć bolšaść u hramadstvie, ale hetaja bolšaść zusim mizernaja, jak kažuć, u miežach statystyčnaj pamyłki.
Čysta farmalna heta nibyta pieramoha prajeŭrapiejskich sił u cełym i Mai Sandu ŭ pryvatnaści, ale faktyčna heta paraza.
Pakolki zamiest taho, kab davieści, što bolšaść małdavan, niahledziačy na ich palityčnyja pohlady, u cełym za Jeŭrasajuz, refierendum pakazaŭ, što akurat nijakaha navat adnosnaha adzinstva niama, hramadstva raskołataje napałovu.
I heta vidavočna budzie ŭpłyvać nie tolki na ŭnutrany palityčny praces, ale i na staŭleńnie zamiežnych čyńnikaŭ.
Vyniki refierendumu, z adnaho boku, dadatkova natchniać Rasiju na aktyvizacyju svajoj palityki na małdaŭskim palityčnym poli, a z druhoha — vybjuć niekatoryja kazyry z ruk tych, chto łabiruje małdaŭskija intaresy ŭ Jeŭropie.
Nie sakret, što ŭ Jeŭrasajuzie taksama niama adzinstva adnosna metazhodnaści jaho pašyreńnia, i toje, što prynamsi pałova małdavan sami nie harać žadańniem jeŭraintehravacca, stanie surjoznym arhumientam dla jeŭrapiejskich praciŭnikaŭ hetaha pracesu.
Što da vynikaŭ vybaraŭ prezidenta, to ŭ pieršym ich tury pieramahła Sandu, ale śviatkavać pieramohu joj pakul vielmi rana. Tak, u jaje kala 42,4%, u hałoŭnaha supiernika Alaksandra Stajanohła kala 26%.
Razryŭ vialiki, dabirać da 50% zastałosia nibyta nie tak i šmat. Ale pytańnie, za košt čaho dabirać.
Siarod tych inšych pretendentaŭ na prezidenckaje kresła, jakija zaniali nastupnyja miescy za Sandu i Stajanohła, jaŭnych palityčnych sajuźnikaŭ Sandu niama. Renata Usaty nabraŭ kala 14%, Iryna Ułach — kala 5,5%, Viktoryja Furtune — kala 4,5%, Vasil Tarleŭ — kala 3%, Ion Kiku — kala 2%. Heta ŭsio ludzi, jakija palityčna kudy bolš blizkija da prarasijskich sacyjalistaŭ, ad jakich bałatujecca Stajanohła, čym da Sandu. I padčas pieršaha turu adbirali hałasy jany chutčej ad jaho, čym ad jaje. I ŭ druhim tury, kali pryjduć na vybary, to najchutčej buduć hałasavać za Stajanohła, asabliva kali palityčnyja favaryty ich da taho zakličuć.
Zrešty, papulist Renata Usaty, u rukach jakoha ciapier u značnaj stupieni budučynia krainy, nie adznačajecca palityčnaj pryncypovaściu i ŭ zaležnaści ad biahučaj kanjunktury moža zajmać roznuju pazicyju. Na minułych vybarach, dzie ŭ druhi tur vyjšli z adryvam usiaho ŭ 3,5% taja ž Maja Sandu i tahačasny prarasijski prezident Ihar Dadon, Usaty ŭ pieršym tury taksama byŭ trecim, nabraŭšy 16,90%. I tady jon u druhim tury padtrymaŭ Sandu, pa niejkich svaich raźlikach paličyŭšy jaje mienšym złom u paraŭnańni z Dadonam. U toj čas jak na vybarach 2016 hoda, dzie treciaje miesca paśla tych ža Dadona i Sandu zaniaŭ z 6,03% Dźmitryj Čubašenka, za plačyma jakoha stajaŭ Usaty, padtrymki ŭdastoiŭsia, naadvarot, Dadon.
Ale hetym razam padčas vybarčaj kampanii Usaty ahitavaŭ suprać Sandu i ŭžo kazaŭ, što ŭ druhim tury padtrymlivać jaje nie budzie. Ci strymaje słova — pakaža najbližejšy čas. U kožnym razie možna biez asablivaj ryzyki pamylicca śćviardžać, što vyrašać vyniki druhoha turu buduć u značnaj stupieni hałasy jahonaha elektaratu.
Jość taksama takaja dumka, što Sandu ŭ druhim tury moža dasiahnuć patrebnaha vyniku dziakujučy mabilizacyi svajho elektaratu, kali tyja, chto nie pryjšoŭ na vybarčyja ŭčastki ŭ pieršym tury, zrobiać heta ŭ druhim i padtrymajuć ciapierašniuju prezidentku, kab nie dapuścić da ŭłady prarasijskija siły. Niešta takoje adbyłosia na papiarednich vybarach, kali ŭ pieršym ich tury jaŭka była 42,76%, a ŭ druhim — 52,78%.
Adnak nie fakt, što hetym razam znoŭ udasca ŭvajści ŭ tuju ž raku, pakolki na ciapierašnich vybarach mabilizacyi (mahčyma, maksimalna mahčymaj dla Małdovy ź jaje śpiecyfikaj) dziakujučy refierendumu ŭdałosia dasiahnuć užo ŭ pieršym tury — 51,64%. I mahčyma, što akurat hetaha reziervu dla jaje ciapier nie isnuje. Darečy, na vybarach 2016 hoda, na jakich Sandu spaborničała ź Iharam Dadonam i prajhrała jamu, jaŭka była padobnaja, prytym amal adnolkavaja dla abodvuch turaŭ — 50,95% i 53,45% adpaviedna.
Vyniki hałasavańnia na prezidenckich vybarach 2024 hoda. Žoŭtym paznačanyja rajony, dzie bolšaść atrymała Maja Sandu, čyrvonym — dzie ŭ asnoŭnym hałasavali za Alaksandra Stajanohła. Sinim paznačany Falešcki rajon — adziny, dzie pieramoh Renata Usaty. Hety rajon, darečy — radzima i jaho, i Mai Sandu
Vychad Małdovy z prarasijskaj palityčnaj arbity, jaki ŭ apošnija hady zdavaŭsia niepaźbiežnym choć by navat z-za samoha hieahrafičnaha stanovišča krainy i nibyta dyskredytacyi prarasijskaha viektara paśla raźviazvańnia Pucinym poŭnamaštabnaj vajny va Ukrainie, stavicca pad pytańnie.
Vidavočna, što aryjentacyja na Uschod, a nie na Zachad (ci prychilnaść da idei «niejtralitetu», što na praktycy hraje na karyść tolki Maskvie), maje ŭ hetaj krainie vielmi šmat prychilnikaŭ, i heta nie tolki žychary maleńkaj Hahauzii ci nasielenaha zbolšaha bałharami susiedniaha Taraklijskaha rajona na poŭdni, dzie padtrymka takich idej uvohule tatalnaja.
Vyniki hałasavańnia pa rehijonach Małdovy na prezidenckich vybarach 2016 hoda. Fota: Wikimedia Commons
Vyniki hałasavańnia pa rehijonach Małdovy na prezidenckich vybarach 2016 hoda. Fota: Wikimedia Commons
Zastajecca aktualnym i raniejšy rehijanalny elektaralny padzieł na ŭ asnoŭnym prarasijskuju poŭnač i ŭ asnoŭnym prajeŭrapiejski centr, a taksama poŭdzień, jaki vahajecca (za vyklučeńniem tatalna prarasijskich Hahauzii i Taraklijskaha rajona). Niesumnienna, što prarasijskija i antyzachodnija siły padtrymlivajuć nie tolki pradstaŭniki nacyjanalnych mienšaściaŭ, ale šmat chto i z ułasna małdavan. Tym bolš što i ŭ tych rajonach, dzie prajeŭrapiejskija siły nibyta pieramahajuć, ich pieravaha, jak praviła, nie tatalnaja.
U Taraklijskim rajonie za Sandu hetym razam prahałasavała ŭsiaho 4,4% vybarščykaŭ, a ŭ Hahauzii — uvohule tolki 2,3% (padobnyja ličby i pa refierendumie).
U Kišyniovie ž, stalicy Małdovy, u cełym, jak i zaŭsiody, pieramahła Sandu, ale i tam jość rajon Batanika, jaki hałasavaŭ suprać jeŭraintehracyi (choć Sandu ŭsio ž i tam nabrała tam bolš za Stajanohła). I navat niemałdaŭskaje pachodžańnie kankurenta ciapierašniaj prezidentki (Stajanohła hahauz), dla prarasijskich vybarcaŭ kali i maje značeńnie, to nie asabliva vialikaje.
U cełym vyhladaje na toje, što navat kali Mai Sandu ŭdasca zachavać svaje paŭnamoctvy na druhi termin, to jaje pieravaha budzie, jak i na refierendumie, zusim minimalnaja. I heta, jak i chutčej niaŭdały refierendum, budzie mieć upłyŭ na mahčymaść efiektyŭnaha praviadzieńnia joj svajoj palityki.
Praŭda, u Małdovie prezident nie maje vyrašalnaha ŭpłyvu na palityku, heta ŭsio ž parłamienckaja respublika, a ŭ parłamiencie paśla vybaraŭ 2021 hoda partyja Sandu «Dziejańnie i salidarnaść» pakul što maje bolšaść. Ale novyja vybary ŭžo nie za harami, i tamu prazachodnim siłam treba ŭžo ciapier bracca za pracu nad pamyłkami. Dumajučy ŭ tym liku nie tolki pra toje, jak pavialičyć ci ŭtrymać svaju ŭłasnuju papularnaść, ale i pra toje, jak niejtralizavać pramy ci ŭskosny ŭpłyŭ na vyniki vybaraŭ z boku Rasii. Apošni vyrašaje, viadoma, nie ŭsio, ale Kreml układaje ŭ zatrymańnie Małdovy ŭ svajoj arbicie vializnyja srodki i dziejničaje praź sietku svaich ahientaŭ upłyvu.
I toje samaje adnosicca i da Biełarusi, u jakuju Maskva ŭkładaje našmat bolš, čym u Małdovu. Praŭda, u joj pakul što mahčymaści realna hałasavać niama zusim. Ale tak budzie nie zaŭsiody.
Sandu zajaviła ab biesprecedentnych falsifikacyjach i paabiacała zrabić vysnovy
Intryha zachoŭvajecca na vybarach i refierendumie ŭ Małdovie
Azaronak pierastaraŭsia, pieražyvajučy za małdavan Rasii
U Małdovie vybary i refierendum pa kursie na Jeŭrasajuz. Rasija pajšła va-bank
Chto takija hahauzy i čamu vystupajuć u padtrymku Rasii