Halfstrym spyniajecca? Poŭnač Jeŭropy, u tym liku i Biełaruś, moža pieratvarycca ŭ tundru
Sietka akijaničnych ciačeńniaŭ, jakija stabilizujuć klimat Ziamli, moža źmianicca. Navukoŭcy papiaredžvajuć pra ryzyku novaj ledavikovaj epochi. Voś jaki miechanizm hetaha zruchu i ci zdolejuć ludzi heta spynić.
24.10.2024 / 20:12
Atłantyčnaja mierydyjanalnaja cyrkulacyja. Fota: oceanservice.noaa.gov
Jak piša Daily Mail, hrupa 44 viadučych suśvietnych klimatołahaŭ u adkrytym liście zajaŭlajuć, što sistema akijaničnych ciačeńniaŭ, viadomaja jak Atłantyčnaja mierydyjanalnaja cyrkulacyja (Atlantic meridional overturning circulation — AMOC), jakaja ŭklučaje Halfstrym, na miažy źniknieńnia.
AMOC funkcyjanuje jak hihancki kanviejer, jaki pieranosić ciopłuju vadu z tropikaŭ na poŭnač, dzie jana achałodžvajecca i apuskajecca na dno akijana. Hety praces, jaki atrymaŭ nazvu «farmiravańnie hłybinnaj vady» (deep water formation), adyhryvaje klučavuju rolu ŭ padtrymańni stabilnaści klimatu.
Daśledavańni pakazvajuć, što ruchavik hłybakavodnaj cyrkulacyi AMOC pačaŭ zapavolvacca i demanstruje tryvožnyja prykmiety mahčymaha spynieńnia. Z-za pavyšeńnia hłabalnych tempieratur rastavańnie ldoŭ pryvodzić da pastupleńnia presnaj vady ŭ akijany, što raspuskaje bolš ščylnuju salonuju vadu i pieraškadžaje jaje apuskańniu. Kali praces całkam spynicca, to heta pryviadzie da pasłableńnia Halfstryma i parušeńnia hłabalnych umoŭ nadvorja.
Niahledziačy na abnadziejlivyja zajavy Mižuradavaj hrupy ekśpiertaŭ pa źmienie klimatu (IPCC) ab tym, što isnuje «siaredniaja ŭpeŭnienaść», što AMOC nie źniknie da 2100 hoda, aŭtary adkrytaha lista adznačajuć, što ryzyka mocna niedaacenienaja. Na ich dumku, imaviernaść kałapsu moža ŭzraści ŭžo ŭ najbližejšyja dziesiacihodździ. Tak, daśledavańni Kapienhahienskaha ŭniviersiteta pakazali, što krach moža adbycca ŭ luby čas pačynajučy z 2025 hoda, kali vykidy parnikovych hazaŭ praciahnuć raści.
Nastupstvy buduć šyrokamaštabnymi, razburalnymi i doŭhaterminovymi. Navukoŭcy ličać, što apošni raz heta adbyłosia kala 12 000 hadoŭ tamu, u kancy apošniaha lednikovaha pieryjadu. Tady źniknieńnie AMOS vyklikała rezkaje źnižeńnie tempieratury ŭ Zachodniaj Jeŭropie na 10°C.
U naš čas spynieńnie cyrkulacyi AMOC moža vyklikać ekstremalnyja źmieny klimatu, asabliva ŭ Vialikabrytanii i krainach Skandynavii. U hetych rehijonach zimovyja tempieratury mohuć abvalicca na 10-15° C, što pryviadzie da sapraŭdnaj «ledavikovaj epochi». Akramia hetaha, parušeńnie Halfstrymu i inšych ciačeńniaŭ vykliča anamalnyja źjavy nadvorja, uzmacniŭšy ŭžo najaŭnyja klimatyčnyja prablemy.
Daśledavańni pakazvajuć, što nastupstvy takoha kałapsu buduć hłabalnyja. U pryvatnaści, musonnyja rehijony i trapičny pojas apadkaŭ mohuć zrušycca na poŭdzień, što vykliča maštabnyja zasuchi i hoład u trapičnych rehijonach. U vyniku pavialičycca kolkaść klimatyčnych biežancaŭ, što abvostryć hieapalityčnuju napružanaść.
U ZŠA taki kałaps vyklikaŭ by dadatkovaje pavyšeńnie ŭzroŭniu mora, pahražajučy prybiarežnym haradam — takim, jak Ńju-Jork i Majami. Akramia taho, źmieny ŭmoŭ nadvorja mohuć vyklikać kryzis u marskich ekasistemach i rybnych promysłach.
Aŭtary adkrytaha lista zaklikajuć krainy Paŭnočnaj Jeŭropy i suśvietnych lidaraŭ źviarnuć uvahu na ryzyku razbureńnia AMOC i aktyvizavać namahańni pa baraćbie sa źmianieńniem klimatu. Jany nastojvajuć na nieabchodnaści prytrymlivacca metaŭ Paryžskaha pahadnieńnia i praduchileńnia dalejšych vykidaŭ parnikovych hazaŭ, jakija paskarajuć hłabalnaje paciapleńnie.
Adnak nie ŭsie ekśpierty zhodnyja z vysnovami ab tym, što AMOC moža spynić cyrkulacyju ŭ najbližejšyja dziesiacihodździ. Niekatoryja navukoŭcy śćviardžajuć, što dla kančatkovych vysnoŭ pra krach sistemy nie chapaje danych. Niahledziačy na prykmiety zapavolvańnia, jany ličać, što praces moža zaniać značna bolš času, čym pradkazvajuć aŭtary adkrytaha lista.
Tym nie mienš, navat pry «siaredniaj imaviernaści» kanca AMOC navukoŭcy nastojvajuć, što nieabchodna prajaŭlać aściarožnaść i pradprymać miery pa źnižeńni ryzyk. Niebiaśpiečnyja sihnały ŭžo prykmietnyja, i dalejšyja daśledavańni i manitorynh nieabchodnyja dla dakładnaj acenki pahrozy i praduchileńnia katastrafičnych nastupstvaŭ dla ŭsioj płaniety.
Z-za źmieny klimatu pačała zielanieć Antarktyda FOTY
Z-za źmieny klimatu ŭ Biełarusi zasychajuć sosny i jełki
Što adbyvajecca z klimatam? Takaja śpioka letam budzie zaŭsiody?