Jak balšaviki raskryli niatlennyja moščy
U studzieni 1924 hoda, paśla śmierci balšavickaha pravadyra Uładzimira Lenina, paplečniki vyrašyli zabalzamavać jahonaje cieła i źmiaścić u maŭzalei na Krasnaj płoščy. Tam jano lažyć i dahetul. Ironija ŭ tym, što za niekalki hadoŭ da taho balšaviki sami apantana zmahalisia z relihijnym kultam «niatlennych moščaŭ», i mienavita Lenin byŭ hałoŭnym natchnialnikam toj kampanii. Piša Vasil Hierasimčyk.
Padčas uskryćcia moščaŭ śviatoha Alaksandra Nieŭskaha ŭ 1922 hodzie. Fota: oldstory.info.
Balšaviki i pravasłaŭje
Paśla padziej 1917 hoda nichto i ništo nie mahło žyć pa-staromu. Nie vyklučeńnie i Ruskaja pravasłaŭnaja carkva. U vieraśni 1918 hoda jana adnaviła patryjaršastva, jakoje skasavaŭ Piotr I, i hetym zaśviedčyła žadańnie stać niezaležnaj ad dziaržavy.
Adnak u balšavikoŭ byli inšyja płany. Usprymajučy Pravasłaŭnuju carkvu jak niebiaśpiečnaha idejnaha praciŭnika, jany imknulisia maksimalna jaje asłabić i dyskredytavać. Lenin naŭprost kazaŭ: «Treba ŭmieć zmahacca z relihijaj, a dla hetaha nieabchodna materyjalistyčna tłumačyć krynicu viery i relihii ŭ masach».
Akramia idejnaha, byŭ u balšavikoŭ i materyjalny raźlik. Dekret ad 20 studzienia (2 lutaha) 1918 hoda «Ab adździaleńni carkvy ad dziaržavy i škoły ad carkvy» abviaščaŭ usiu carkoŭnuju majomaść narodnym nabytkam. Paśla hetaha balšaviki ščylna zanialisia ŭlikam i kanfiskacyjaj carkoŭnych kaštoŭnaściaŭ.
Uskryćcio moščaŭ Simiaona Vierchaturskaha. 1920 hod. Fota: ahilla.ru.
U kastryčniku 1918 hoda, kali VČK aktyŭna pracavała ŭ hetym kirunku ŭ Śviata-Troickim Alaksandra-Śvirskim manastyry ŭ Ałanieckaj hubierni, uvahu čekistaŭ pryciahnuła litaja srebnaja raka z «niatlennymi moščami» śviatoha Alaksandra Śvirskaha, jakaja važyła bolš za 20 pudoŭ. Kali ra´ka była ŭskrytaja, to zamiest moščaŭ u joj znajšli vaskovuju lalku. Praź niekalki dzion nastajaciel Jaŭhienij byŭ rasstralany, manastyr začynieny i pieraŭtvorany ŭ vypraŭlenča-pracoŭny łahier. A historyja z vaskovaj lalkaj dała start prapahandysckaj kampanii, nazvanaj «moščavaj epapiejaj».
«Moščavaja epapieja»
Kampanija mieła maštabny charaktar. U druku źjavilisia listy «pracoŭnych i sialan», jakija byccam by rašuča patrabavali ahladu ŭsich carkoŭnych i manastyrskich kaštoŭnaściaŭ. Nibyta ŭ adkaz 16 lutaha 1919 hoda była vydadziena śpiecyjalnaja pastanova, jakaja vyznačała paradak uskryćcia moščaŭ kamisijami ź liku partyjnych i miedycynskich supracoŭnikaŭ. «Treba pakazać, jakija mienavita byli śviataści ŭ hetych bahatych rakach i da čaho tak šmat viakoŭ z pašanaju staviŭsia narod. Hetaha adnaho dastatkova, kab adšturchnuć ad relihii sotni tysiač ludziej», — akreśliŭ Lenin.
Kiraŭnictva Carkvy pasprabavała pierachapić inicyjatyvu. 17 lutaha patryjarch Cichan vydaŭ zahad ab adnaŭleńni prava śviataroŭ ahladać moščy. Adnak było pozna. Balšaviki nie źbiralisia addavać praciŭniku takuju mocnuju ideałahičnuju zbroju.
24 lutaha 1919 hoda ŭ Maskvie byŭ pakazany film «Uskryćcio moščaŭ Cichana Zavadskaha». Balšavickaja presa pisała pra vyniki ahladu źmieściva raki: «Čerap. Vysachłaja častka halonačnaj kostki, što pry dotyku pieratvarajecca ŭ parašok. Kardon, pafarbavany pad cialesny koler. Falsifikacyja ruk i noh pry dapamozie vaty i kardonu. U palčatcy prarez, u jaki ŭkładzieny kardon cialesnaha koleru, i da jaho prykładalisia vierniki. Damskija pančochi, čaraviki, palčatki. Zamiest hrudziej — žalezny karkas».
I paśla hetaha paniesłasia. Ciaham dvuch nastupnych hadoŭ balšaviki ŭskryli 65 rak. Zhodna sa źviestkami samich balšavikoŭ, u 29 vypadkach byli znojdzienyja satlełyja kostki, u 16 — častkova zhniłyja abo častkova mumifikavanyja cieły, u 18 — lalki z vosku, kardonu i vaty. U dźviuch rakach nie było ŭvohule ničoha.
Asabliva ŭ balšavickaj presie smakavali vypadak z uskryćciom moščaŭ Julijanii Navatoržskaj, u jakoj, zhodna z padańniem, byli adsiečanyja ruki. Pry ahladzie vyjavilisia nie tolki kostki ruk, ale i sustavy palcaŭ.
Asabista Lenina najbolš cikavili moščy Sierhija Radaniežskaha — najbolš šanavanaha śviatoha na terytoryi byłoj impieryi. Ich uskryćcio źniaŭ režysior Dziha Viertaŭ, i balšavicki pravadyr zapatrabavaŭ, kab film jak maha chutčej pakazali pa ŭsioj Maskvie. Presa pisała: «Takim čynam, niatlennych moščaŭ, jak i treba było čakać, u vyniku ŭskryćcia nie akazałasia. Paŭrazburany čerap i kostki, jakija raścirajucca ŭ parašok, vata, pasma vałasoŭ rusa-ryžaha koleru, staranna zahornutaja ŭ pravoščanuju papieru, jakaja apynułasia ŭ čerapie, masa moli, ličynak i matyloŭ, kavałki hrubaj viaskovaj paŭsparachniełaj materyi, — voś i ŭsia «zahadka» truny».
Siarod uskrytych balšavikami byli i moščy Jeŭfrasińni Połackaj. 26 krasavika 1920 hoda ŭ Rastovie-Vialikim, dzie jany ŭ toj čas zachoŭvalisia, śpiecyjalnaja kamisija zaśviedčyła, što ŭ racy vyjaŭlena: «Mumifikavany trup. Hrudnaja kletka razburana. Čerap adździaliŭsia ad šyi. Vałasoŭ nidzie nie znojdziena. Skura, jakaja pakryvaje tvar, schavanaja pad słojem niejkaj ščylnaj karyčnievaj masy».
30 lipienia 1920 hoda Saviet narodnych kamisaraŭ na čale ź Leninym vydaŭ pastanovu «Ab paradku likvidacyi moščaŭ va ŭsierasijskim maštabie», zhodna ź jakoj moščy pieradavalisia ŭ muziei abo pierachoŭvalisia. Pastanova patrabavała «całkam likvidavać varvarski pieražytak staryny, jakim źjaŭlajecca kult miortvych ciełaŭ».
Historyja paśmichajecca
Zdavałasia b, kampanija pa dyskredytacyi carkvy była praviedziena bliskuča, i praciŭnik paśla takoha musiŭ być demaralizavany i źniščany. Ale tysiačahadovyja tradycyi niemahčyma ŭvadnačas vykaranić, tym bolš takimi hrubymi mietadami.
1 krasavika 1921 hoda Narkamat justycyi RSFSR musiŭ pryznać, što efiekt ad praviedzienych mierapryjemstvaŭ nie apraŭdaŭ siabie. Hetyja hvałtoŭnyja akcyi aburali nasielnictva. U šerahu vypadkaŭ naziraŭsia efiekt advarotny: uskryćcio moščaŭ Sierhija Radaniežskaha, naprykład, vyklikała relihijny ŭzdym i tolki ŭzmacniła pałomnictva.
Šerah balšavickich dziejačaŭ vystupili suprać praciahu kampanii. Naprykład, arhanizatar miedycyny i adukacyi, budučy dyrektar Muzieja Revalucyi Siarhiej Mickievič pisaŭ Leninu: «Ničoha bolš niedarečnaha i škodnaha dla nas… nielha navat ujavić».
Zrešty, užo praź niekalki hadoŭ čałavieka, jaki zaklikaŭ zmahacca z mumifikavanymi moščami, samoha pieratvorać u mumiju. Pałomnictva da jakoj budzie nijak nie mienšaje, čym da śviatych. «Varvarski pieražytak staryny, jakim źjaŭlajecca kult miortvych ciełaŭ», viarnuŭsia bumieranham.
***
Moščy — pareštki chryścijanskich śviatych. Siarod viernikaŭ isnavała pierakananaść, što heta niatlennyja cieły, jakija zachavali vyhlad tolki što pamierłaha čałavieka i vałodajuć cudadziejnymi zdolnaściami.
Raka — kaŭčeh z moščami śviatych, zrobleny zvyčajna ŭ formie truny.
***
Kampanija pa likvidacyi «moščaŭ śviatych», jakaja staviła na mecie padarvać davier nasielnictva da carkvy, padrychtavała hlebu dla kampanii pa kanfiskacyi carkoŭnych kaštoŭnaściaŭ 1922 hoda. Jana ž stała prykryćciom dla likvidacyi manastyroŭ, 673 ź jakich byli začynienyja na kaniec 1920 hoda.