Ci mohuć biełaruskija sałdaty vajavać za miažoj?
Zakanadaŭstva nie zaminaje Biełarusi ŭdzielničać u vajskovych apieracyjach, jakija viaducca z dazvołu Rady Biaśpieki AAN. Piša Dzianis Mieljancoŭ.
Biełaruskaje zakanadaŭstva nie zaminaje Biełarusi ŭdzielničać u vajskovych apieracyjach, jakija viaducca z dazvołu Rady Biaśpieki AAN. I ŭdzieł u takich misijach byŭ by karysny. Piša Dzianis Mieljancoŭ.
Za apošni hod niekalki razoŭ padymałasia pytańnie ŭdziełu biełaruskich vajskoŭcaŭ u apieracyjach pa‑za miežami Biełarusi. Za čas dyskusijaŭ z nahody ŭdziełu ci niaŭdziełu Biełarusi ŭ Kalektyŭnych siłach apieratyŭnaha reahavańnia ADKB (KSAR ADKB) hramadskaść nibyta pryzvyčaiłasia da taho mierkavańnia, što ŭ adpaviednaści z zakanadaŭstvam biełaruskija vajskoŭcy nie mohuć udzielničać u bajavych dziejańniach. Hetak, adkazvajučy na pytańni žurnalistaŭ, presavaha sakratara MZS Andrej Papoŭ adznačyŭ: «Što datyčyć udziełu biełaruskich vajskoŭcaŭ u niejkich «haračych zonach», to, naturalna, heta zabaroniena biełaruskim zakanadaŭstvam. Hetaha nie było i nie budzie». Ci nasamreč heta tak?
Na siońnia ŭ biełaruskim zakanadaŭstvie adsutničaje naŭprostaja zabarona ŭdziełu biełaruskich uzbrojenych siłaŭ u bajavych dziejańniach za miežami Biełarusi.
Nasupierak raspaŭsiudžanamu mierkavańniu, biełaruskaja Kanstytucyja nie ŭtrymlivaje takoj zabarony; ŭzbrojenyja siły zhadvajucca ŭ joj usiaho dva razy zusim u inšych kantekstach, a pra vajskoŭcaŭ havorycca tolki adzin raz u kantekście zabarony ich udziełu ŭ palityčnych partyjach.
Takoha pałažeńnia niama i ŭ Zakonie «Pra Ŭzbrojenyja siły Respubliki Biełaruś», u im tolki adznačana, što «Nakiravańnie vajskoŭcaŭ za miežy Respubliki Biełaruś dla vykanańnia mižnarodnych abaviazacielstvaŭ dziaržavy, ŭdziełu ŭ bajavych dziejańniach i miratvorčych apieracyjach ździajśniajecca ŭ paradku, ŭstalavanym zakanadaŭčymi aktami Respubliki Biełaruś i mižnarodnymi damovami Respubliki Biełaruś».
Što datyčyć pahadnieńniaŭ u miežach ADKB, to niepasrednaj zabarony na ŭdzieł biełaruskich vajskoŭcaŭ u apieracyjach na terytoryi adkaznaści ADKB taksama nie isnuje. Adnak da Pahadnieńnia pra status farmavańniaŭ sił i srodkaŭ sistemy kalektyŭnaj biaśpieki ad 11 kastryčnika 2000 isnuje ahavorka biełaruskaha boku, jakaja padkreślivaje, što «Nakiravańnie Ŭzbrojenych Sił i inšych vojskaŭ Respubliki Biełaruś na terytoryju inšych dziaržaŭ — udzielnikaŭ Damovy pra kalektyŭnuju biaśpieku, hetaksama jak i raźmiaščeńnie i prymianieńnie ŭzbrojenych sił inšych dziaržaŭ na terytoryi Biełarusi, dapuskajecca tolki pavodle rašeńnia nacyjanalnaha schodu Respubliki Biełaruś». Pad hetaj ahavorkaj stajać podpisy namieśnika premjer‑ministra U. Łatypava, dziaržsakratara Rady biaśpieki V. Šejmana i tahačasnaha ministra abarony A. Čumakova.
U listapadzie 2003 hoda byŭ pryniaty zakon «Pra paradak nakiravańnia vajennasłužačych, asobaŭ kiroŭnaha i radavoha składu orhanaŭ unutranych spraŭ, orhanaŭ finansavych rasśledavańniaŭ Kamitetu dziaržaŭnaha kantrolu Respubliki Biełaruś, orhanaŭ i padraździaleńniaŭ pa nadzvyčajnych situacyjach, prakurorskich rabotnikaŭ, a taksama hramadzianskaha piersanału pa‑za miežy Respubliki Biełaruś dla ŭdziełu ŭ dziejnaści pa padtrymańni mižnarodnaha miru i biaśpieki (№ 254‑3)». Artykuł 2 hetaha zakonu ŭtrymlivaje vyznačeńnie dziejnaści pa padtrymańni mižnarodnaha miru i biaśpieki: «apieracyi pa padtrymańni mira i inšyja miery, jakija pradprymajucca Radaj Biaśpieki AAN u adpaviednaści sa Statutam AAN, rehijanalnymi mižnarodnymi arhanizacyjami, abo ŭ miežach rehijanalnych mižnarodnych arhanizacyjaŭ abo pahadnieńniaŭ Respubliki Biełaruś, abo na padstavie dvuchbakovych i šmatbakovych mižnarodnych damovaŭ Respubliki Biełaruś, i jakija nie źjaŭlajucca zhodna Statutu AAN prymusovymi dziejańniami», a taksama «mižnarodnyja prymusovyja dziejańni z vykarystańniem uzbrojenych siłaŭ, što ździajśniajucca pavodle rašeńnia Rady Biaśpieki AAN, pryniatamu ŭ adpaviednaści sa Statutam AAN, dla likvidacyi pahrozy miru, parušeńniaŭ miru abo akta ahresii». Inšymi słovami, ŭ adpaviednaści z hetym zakonam biełaruskija vajskoŭcy majuć prava ŭdzielničać u lubych apieracyjach pa padtrymańni miru i ŭ prymusovych dziejańniach (bajavych apieracyjach), jakija pradprymajucca zhodna z rašeńniem Rady Biaśpieki AAN.
Cikava adznačyć, što zakon spasyłajecca ŭ vyznačeńni prymusovych dziejańniaŭ na Statut AAN, adnak u samim Statucie adsutničaje dakładnaje vyznačeńnie terminu «prymusovaje dziejańnie». Taksama padkreślim, što ŭ adroźnieńni ad ahavorki da Pahadnieńnia pra status farmavańniaŭ sił i srodkaŭ sistemy kalektyŭnaj biaśpieki, jakaja zhadvałasia vyšej, zakon «Pra paradak nakiravańnia vajskoŭcaŭ…» nadzialaje prezidenta Respubliki Biełaruś (a nie nacyjanalny schod) pravam prymać rašeńnie pra nakiravańnie vajskoŭcaŭ za miežy krainy(Artykuł 5).
Adnak, Statut AAN, na jaki spasyłajecca zakon, nie zakranaje prava na indyvidualnuju i kalektyŭnuju samaabaronu. Takim čynam, Biełaruś u adpaviednaściu z artykułam 4 Damovy pra kalektyŭnuju abaronu (DKB) pavinna pradastavić abjektu zamiežnaj ahresii «nieabchodnuju dapamohu, uklučajučy vajskovuju». Ale toj ža zakon № 254‑3 u artykule 10 admianiaje pryniaty ŭ 1996 hodzie zakon «Pra nakiravańnie vajskoŭcaŭ, supracoŭnikaŭ orhanaŭ unutranych spraŭ i prakurorskich rabotnikaŭ za miežy Respubliki Biełaruś dla vykanańnia mižnarodnych abaviazacielstvaŭ dziaržavy, udziele ŭ bajavych dziejańniach i miratvorčych apieracyjach». Adpaviedna, z novaha zakonu źnikajuć paniaćci «bajavyja dziejańni» i «mižnarodnyja abaviazacielstvy». Asobnaha zakona, jaki b rehulavaŭ udzieł u bajavych dziejańniaŭ na čužoj terytoryi, tak i nie źjaviłasia.
Takim čynam, atrymlivajecca nastupnaja situacyja: naŭprostavaj zakanadaŭčaj zabarony na ŭdzieł biełaruskich vajskoŭcaŭ u bajavych dziejańniach pa‑za miežami Biełarusi nie isnuje (havorka viadziecca nie pra dziejańni ŭ adkaz na ŭzbrojeny napad na Respubliku Biełaruś — u hetym vypadku dziejničajuć inšyja normy), adnak niama i zakanadaŭstva, jakoje b vyčarpalna rehulavała ŭdzieł biełaruskich vajskoŭcaŭ u bajavych apieracyjach i vykanańnie mižnarodnych abaviazacielstvaŭ Biełarusi ŭ miežach abarončych sajuzaŭ.
Jak bačym, niedapracavanaja zakanadaŭčaja baza daje vialikuju svabodu palityčnaha manieŭru. Pry najaŭnaści dastatkovaj palityčnaj voli, prezident Biełarusi maje paŭnamoctvy pasłać vajskoŭcaŭ dla ŭdziełu ŭ apieracyjach pa «padtrymańni mižnarodnaha miru i biaśpieki». Pry hetym paniaćcie «padtrymańnie miru» moža razumieć vielmi šyroka. Tym bolš, što ŭ sučasnych mižnarodnych adnosinach isnuje proćma precedentaŭ volnaj traktoŭki terminaŭ «miratvorčaść» i «padtrymańnie mižnarodnaj biaśpieki» (da prykładu, apieracyja Rasii ŭ Paŭdniovaj Asiecii abo vajna kaalicyi na čale z ZŠA suprać Iraku). A pry adsutnaści palityčnaj voli abo niedastatkovaj padtrymcy z boku elektaratu zaŭsiody možna spasłacca na adsutnaść zakanadaŭčaj bazy, jak toje my nazirali pad čas minułahodniaha kryzisu z uvachodam Biełarusi ŭ KSAR ADKB.
Chaciełasia b padkreślić, što
taki stan rečaŭ adbivajecca pieradusim na rasijska‑biełaruskich adnosinach, bo patencyjna błakuje ŭdzieł biełaruskich uzbrojenych siłaŭ u prymusovych apieracyjach u miežach ADKB. Razam z tym, zakanadaŭstva nie zaminaje Biełarusi ŭdzielničać u vajskovych apieracyjach, jakija viaducca z dazvołu Rady Biaśpieki AAN, takich, naprykład, jak apieracyja ŭ Afhanistanie, abo apieracyi ES u Afrycy. Udzieł biełaruskich vajskoŭcaŭ u takich misijach varta pryznać karysnym jak dla padvyšeńnia ahulnaj padrychtavanaści i bajazdolnaści Ŭzbrojenych Siłaŭ Biełarusi, hetak i dla padvyšeńnia mižnarodnaha prestyžu krainy i palapšeńnia adnosinaŭ z ZŠA i ES.
* * *
Dzianis Mieljancoŭ — analityk Biełaruskaha instytutu stratehičnych daśledavańniaŭ (Vilnia).