Siarhiej Paŭłoŭski. Miežy Biełarusi (Tema numaru)
№ 09 (130) 1999 h.
Miežy Biełarusi
Tema numaru
Kolki ŭ Biełarusi susiedziaŭ? Jakuju praciahłaść maje miaža z kožnaj krainaj-susiedkaj? Ci treba heta viedać? Hramadztva, jakoje zusim niadaŭna atrymała niezaležnaść i jašče nie razabrałasia, być jamu samastojnym ci nia być, jakoje ŭvieś čas čuje to pra demarkacyju z delimitacyjaj, to pra znos pamiežnych słupoŭ, jakoje sutykajecca ź vizavymi j mytnymi režymami, — ci musić jano pačać myślić u katehoryjach abjomu svaje krainy i toj hieapalityčnaj sytuacyi, u jakoj kraina apynułasia? Narešcie, Biełaruś źbirajecca ŭstupić u sajuz ź Juhasłavijaj — ci značyć heta, što našyja dziaržavy majuć ahulnuju miažu? Mahčyma, takija pytańni ŭvachodziać u adukacyjny minimum dziciačaha sadka. Tym nia mienš, siońnia my zadali ich darosłym. Adkazy, za redkim vyniatkam, byli niasłušnyja, i što zusim dziŭna — akazałasia, na niekatoryja pytańni adkazaŭ uvohule nie isnuje.
Pry ŭsich źmienach u hramadzkaj śviadomaści pa-raniejšamu pieravažaje stereatyp nia domu, nia vulicy, a Savieckaha Sajuzu. U toj ahromnistaj krainie było nadzvyčaj ciažka ŭjaŭlać sabie ŭsich susiedziaŭ, ź jakimi miažuje šostaja častka sušy. Palityčnyja viatry pa linii ŭschod — zachad (heta značyć, čyrvonych i biełych, našych i niemcaŭ) całkam zahłušyli hieahrafičnuju pryrodnuju poviaź krainy z susiedziami «pa vertykali» — z bałtami na poŭnačy i ŭkraincami na poŭdni. Biełaruś, ź jakoj reki raściakajucca ŭvierch i ŭniz — u Batłyjskaje i Čornaje mora — užo mieła ŭ svajoj historyi prykład słušnaha palityčnaha sajuzu — Vialikaje Kniastva Litoŭskaje, jakoje praisnavała ŭ zhodzie ažno 500 hadoŭ. Z uschodu i zachadu Biełaruś viedała tolki zachopy i vojny — haračyja i chałodnyja. A taksama — nievierahodnyja prapahandysckija prystupy z metaj vycierci z nacyjanalnaj pamiaci tyja słaŭnyja 500 hadoŭ. Siońnia Biełaruś pa-raniejšamu pierad vybaram. Prynamsi tak musiła b być. Adnak paśla apytańnia na vulicach Miensku, jakoje pravioŭ Sieviaryn Kviatkoŭski, vybar padajecca hipatetyčnym. Ludziej nia nadta cikavić dziciačaje pytańnie pra toje, z kim miažuje ich kraina.
Pryčyny takoj niedaśviedčanaści mohuć być roznymi — tut i vyklučna spažyvieckaje staŭleńnie da žyćcia, pravincyjalizm i parynutaść u rasiejskim infarmacyjnym poli, kali ŭsie zamiežnyja televizijnyja prahramy viaščajuć z Maskvy i bolš niadkul, i pryhłušanaje patryjatyčnaje pačućcio. Prezydenty Łukašenka i Jelcyn užo damovilisia, što biełaruskija miežy buduć taksama i rasiejskimi i naadvarot. Adsiul biare pačatak taja absurdnaja sytuacyja, pra jakuju zhadaŭ S.Kviatkoŭski, kali litoviec nia moža razabracca, z kim usio ž miažuje jahonaja Litva na poŭdni — z Rasiejaj ci ź Biełarusiaj. Adsiul biare praciah saviecki stereatyp, kali dla paspalitaha biełarusa jahonaja kraina prosta fizyčna nie źmiaščałasia va ŭjaŭleńni, nie mahła ŭvabrać i Pamir, i Tajmyr, i kaśmičnuju stancyju Mir. Dla astatniaha śvietu ŭjaŭleńnia prosta nie zastavałasia.
Źmicier Bartosik paraŭnaŭ dziaržaŭnuju miažu ź dźviaryma, a pamiežnyja dziaržavy — z susiedziami na leśvičnaj kletcy. Prablema ŭ tym, što stalnyja eŭradźviery našyja susiedzi pastavili ad nas. Bo z našaha boku čakajuć vybuchaŭ i pažaraŭ. I kali Łukašenka havoryć, što Rasieja nadziejna prykrytaja žyvym biełaruskim ščytom, ja dumaju pra našmat bolš cyvilizavanuju Eŭropu, jakaja nie prykrytaja nami mienavita ad Rasiei ź jaje niebiaśpiekaju razvału i krachu jak apošniaj imperyi. Heta ŭžo nie hieahrafija, a palitalohija. Adnak mianie nie pakidaje adčuvańnie, što j jana pavodle lohiki — na ŭzroŭni dziciačaha sadu. Niešta złamałasia ŭ paspalitaj śviadomaści mienavita na hetym uzroŭni. Nia chočam viedać.
Siarhiej Chareŭski vyśviatlaŭ dakładny kilametraž biełaruskich miežaŭ. Hetaja sprava zaniała ŭ jaho ceły tydzień. Adnak nielha skazać, što vynik zadavoliŭ. Bo my nia tolki nia chočam viedać miežy svaje krainy, ale j nia možam ich viedać. A heta, u svaju čarhu, tojesnaje ich adsutnaści. Miežaŭ niama. Dakładniej, ich niama jak faktaru, ź jakim treba ličycca.
Miž inšym, nieabvieržnaje patrabavańnie nieparušnaści miežaŭ, jakoje padpisaŭ u Helsynki jašče Brežnieŭ i jakoje niedzie ŭ 80-ja hady paŭtarałasia na ŭsich uzroŭniach byccam niešta ledź nie sakralnaje, na našych vačach było praihnaravanaje i nia raz. Samym jaskravym prakładam stała abjadnańnie Niamieččyny. Słušna, vonkavyja miežy zastalisia niaźmiennymi. Hetaksama, jak i ŭ vypadku ź Juhasłavijaj. Ale. Ci zaŭvažyli vy, jak pry hetym pytańnie nieparušnaści niby «apuskałasia». Siońnia jano staić tolki ŭ dyplamatyčnych asiarodkach. Dziela šyrokaje hramadzkaści akcentavać jaho abo stamilisia, abo nia ličać patrebnym. Što budzie dalej? U kožnym razie, my majem spravu z evalucyjaj ujaŭleńniaŭ.
Kab zrazumieć pryrodu niaviedańnia, niedavieru i niežadańnia viedać, ja pryhadaŭ referendum, na jakim biełaruski narod admoviŭsia viedać biudžet krainy. Čamu? Pa-pieršaje, usio adno nia skažuć praŭdy, pa-druhoje — nie svajo. Miaža ŭ pryncypie j važnaja, kali jana paznačaje ŭłasnaść. Zhadajcie ŭsiu klasyčnuju biełaruskuju litaraturu, dzie słova miaža — heta jašče nie dziaržaŭnaja miaža, a hranica tvajho kavałku ziamli. Abo vaźmicie siońniašniaha dačnika, jaki b nia viedaŭ miežaŭ svaich šaści sotak. Nierealna, praŭda? Toje samaje adbyvajecca i z krainaj. Ludzi, jakija nibyta ŭziali na siabie adkaznaść za jaje — dziaržaŭny aparat — nie razhladajuć jaje jak svaju ŭłasnaść i tamu nia viedajuć jaje miežaŭ. Robicca zrazumiełym ichny intehracyjny ekstaz, u jakim jany imknucca dałučyć Biełaruś da Rasiei, kab užo tam myślić sabie terytoryju ad Buha da Kurył. A našaje prościeńkaje pytańnie tut jak lakmusavaja papierka. Zdajecca, tolki pašyr u krainie hetkaje viedańnie, i mienšaj stanie pahroza niezaležnaści.
A pakul adkaz na pytańnie dla biełaruskaha dziciačaha sadka vyhladaje niapeŭna. Roŭna nastolki, nakolki hetaja niapeŭnaść prymalnaja dla palitykaŭ i minakoŭ ź mienskich vulic, jana nieprymalnaja dla kulturnaha kantekstu. Kraina, volaju losu pasadžanaja na rostaniach eŭrapiejskich daroh, jakaja paznačaje saboju hlabalnyja miežy Eŭropy z Azijaj, paŭnočnaj i paŭdniovaj eŭrapiejskich kulturaŭ, musiła b čerpać i čerpać sa svajoj padłučanaści da takich roznych kulturaŭ jak ukrainskaja, litoŭskaja, polskaja, rasiejskaja. A hetaje spradviečnaje pieramaloŭvańnie biełaruskich miežaŭ, kali adrazali i pryrazali, kali razrazali Biełaruś na častki...
I tut varta da palityčnaha i kulturnaha dadać jašče adzin aspekt. Histaryčny. U adroźnieńnie ad usich svaich susiedziaŭ, Biełaruś na kožnaj miažy maje straty etničnaje terytoryi. Pierajedźcie ź Viciebščyny na Smalenščynu abo ŭ Łathaliju, z Astravieččyny na Vilenščynu, z Horadni ŭ Biełastok, z Homiela na Čarnihaŭščynu, vy nie zaŭvažycie roźnicy ŭ vyhladzie ludziej, ich tradycyjach i movie. U hetym sensie Biełaruś paŭsiul miažuje sama z saboj. I miaža ŭ kožnym vypadku praviedzienaja pa žyvym ciele adnaho narodu. Miaža — jak rana. Ci varta kazać, jakoje značeńnie nabyvaje kožny santymetar hetaha parezu, nia kažučy ŭžo pra kilametry i pieralik krainaŭ, ź jakimi miažuje Biełaruś.
Siarhiej Paŭłoŭski