Prajekt zachopu nieabmiežavanaj ułady
№ 27 (289), 19 lipienia 2002 h.
Prajekt zachopu nieabmiežavanaj ułady
Praciah. Pačatak u № 22, 24—26.
Aryjentacyja na “siaredniaha vybarca” dapamahała Łukašenku procistajać unutranaj apazycyi, kamfortna pačuvacca ŭ Biełarusi, viedučy, choć i z paŭzami, pieramovy z Kramlom. Zahannym efektam hetych paŭzaŭ było zapavoleńnie intehracyjnaha pracesu i źmianšeńnie cikavaści da jaho z boku hramadztva. Nievypadkova Łukašenka pieraścierahaŭ svaich prychilnikaŭ u Rasiei: “Maładoje pakaleńnie, jakoje siońnia ŭstupaje ŭ vialikuju palityku, nia maje ŭjaŭleńnia pra žyćcio ŭ Savieckim Sajuzie, pra toje, jak savieckija ludzi dasiahali svaich vysokich ideałaŭ. Idzie pieraacenka vartaściaŭ. Starejšaje pakaleńnie vyciaśniajecca prahmatyčnymi, žorstkimi “maładymi vaŭkami”. Voś čamu my nia možam, nia majem prava zaciahvać svaje vahańni na hady abo dziesiacihodździ”.
Utvareńnie palityčnaha sajuzu tarmaziłasia nia tolki z-za kankurencyi miž kanservatyŭnym Łukašenkam i jahonymi rasiejskimi kamunistyčnymi dy nacyjanalistyčnymi prychilnikami, ale i z pryčyny niesumiaščalnaści stratehijaŭ asnoŭnych palityčnych aktoraŭ u Rasiei j Biełarusi, a taksama ich metaŭ. Idealny efekt ad abjadnańnia dla adnaho z bakoŭ vyhladaŭ zusim niepryvabna dla druhoha. Jak vynik, praciahvaŭ tryvać status-kvo.
Mocny supraciŭ intehracyjnamu prajektu Łukašenki z boku častki rasiejskaj palityčnaj elity prymusiŭ biełaruskaha prezydenta publična abviarhać zajavy ab namiery vykarystać sajuz u jakaści placdarmu dla zavajovy Kramla: “Rasiejskim hramadzianam uvieś čas uvodziać u vušy, što Łukašenka razyhryvaje rasiejskuju kartu ŭ svaich palityčnych intaresach. Što jon mroić pra “šapku Manamacha” i tolki na heta jamu patrebnaja damova. Hetaja pravakacyja mianie abražaje. Ja jašče raz zajaŭlaju: sajuznaja dziaržava stvarajecca nia dziela zadavalnieńnia ambicyj palitykaŭ, a dziela palapšeńnia žyćcia i zadavalnieńnia intaresaŭ dziesiaci miljonaŭ prostych ludziej, našych ludziej”.
Łukašenka nastojvaŭ na svaich intehracyjnych prapanovach, až pakul nia stała jasna, što Rasieja, i pierš za ŭsio Jelcyn, nizavošta nia pojdzie na ŭtvareńnie kanfederacyi. Adradžeńniu nadziejaŭ biełaruskaha prezydenta paśla finansavaha krachu 1998 h. paspryjaŭ palityčny kryzys u Kramli, paśla jakoha premjer-ministram Rasiei zrabiŭsia veteran kampartyi j były kiraŭnik Słužby zamiežnaj vyviedki Jaŭhien Prymakoŭ. Apošni zdoleŭ chutka zdabyć hramadzkuju padtrymku j stvaryŭ sabie imidž samaha pradkazalnaha palityka ŭ krainie i kandydata ŭ pierajemniki Jelcyna. Mabyć, Łukašenka ličyŭ Prymakova patencyjnym palityčnym sajuźnikam dziakujučy prychilnaści novaha premjera da kamunistaŭ, a taksama z pryčyny jahonaha pavažnaha vieku. Apošniaja akaličnaść pradviaščała źjaŭleńnie čarhovaha “kramloŭskaha starca”, na fonie jakoha Łukašenka znoŭ moh pradstaŭlać siabie ŭ jakaści maładziejšaj i zdaraviejšaj alternatyvy. A pakolki rasiejski ekanamičny kryzys adhuknuŭsia ŭ Biełarusi rostam sacyjalnaj niezdavolenaści, Łukašenka mieŭ patrebu ŭ niejkaj palityčnaj akcyi, kab supakoić elektarat choć by abiacańniami pazytyŭnych źmienaŭ. Toje samaje tre było i rasiejskamu prezydentu, jakoha krytykavali za biaździejnaść pierad abliččam nataŭskaj vajennaj aperacyi ŭ Kosavie. Niazdolnaść rasiejskaj dyplamatyi praduchilić jaje pahražała čarhovy raz prademanstravać słabaść Jelcyna i ŭskładnić praces pieradačy ŭłady pierajemniku. Jak heta zdarałasia i raniej, supadzieńnie intaresaŭ abodvuch bakoŭ naradziła novuju intehracyjnuju kampaniju. 25 śniežnia 1998 h. Łukašenka i Jelcyn padpisali deklaracyju ab namiery stvaryć sajuznuju dziaržavu.
Palityčnaja sytuacyja ŭ Rasiei, adnak, chutka źmianiałasia. Jelcyn urešcie zdoleŭ pazbavicca ad Prymakova ŭ traŭni 1999-ha. Novy premjer-ministar Siarhiej Ściapašyn — pierakanany liberał, niahledziačy na kolišnija suviazi z KDB, — nie vykazvaŭ zachapleńnia sajuzam. Prajekt novaj sajuznaj damovy, padrychtavany pad nahladam Ściapašyna i vyniesieny na sud hramadzkaści ŭ červieni, Łukašenka sustreŭ z abureńniem, bo dakument nie praduhledžvaŭ samaj važnaj dla jaho pasady — pasady prezydenta. Zamiest hetaha prapanoŭvałasia, kab usie sajuznyja pastanovy zaćviardžalisia kiraŭnikami abiedźviuch dziaržavaŭ, jakija pavinny byli padpisvać dakumenty, pryniatyja sajuznym parlamentam i ŭradam. Hetym samym prajekt abmiažoŭvaŭ mahčymaści instytutaŭ, jakimi moh by manipulavać biełaruski prezydent (h.zn. parlamentu i Najvyšejšaj Rady, dzie padtrymka rasiejskich kamunistaŭ zabiaśpiečvała b jamu balšyniu hałasoŭ, a značyć, i liderstva ŭ sajuzie). Dyj sfera paŭnamoctvaŭ nadnacyjanalnych orhanaŭ ułady była mocna zvužanaja ŭ paraŭnańni z tym, što prapanoŭvaŭ Łukašenka. Usie razam uziatyja, jany nie pakidali jamu mahčymaści choć niejak upłyvać na rasiejskuju ŭnutranuju palityku. Łukašenka abviaściŭ prajekt damovy “pustym”, źvinavaciŭ Ściapašyna ŭ padryvie intehracyi j navat pryhraziŭ pieraaryjentavać svaju zamiežnuju palityku dy “narmalizavać adnosiny z Zachadam”, kali Rasieja admovicca pryniać jahonyja inicyjatyvy. Apošniuju pahrozu Ściapašyn uspryniaŭ ź ironijaj. Jon vitaŭ mierkavany pavarot u biełaruskaj zamiežnaj palitycy, adznačyŭšy pry hetym, što “sajuz Biełarusi j Rasiei nikoli nia źjavicca pieraškodaj dla intehracyi ŭ Eŭropu”.
Łukašenka i rasijskija ŚMI
Niahledziačy na ŭsiu sprečnaść palityčnych dasiahnieńniaŭ Rasiei časoŭ Jelcyna, adzin absiah, u jakim palityka apošniaha vyrazna kantrastavała z Łukašenkavaj, usio ž byŭ. Majucca na ŭvazie srodki masavaj infarmacyi. Amal poŭnaja svaboda presy i palityčnych dyskusijaŭ u Rasiei — dasiahnieńnie, jakoje pryznajuć navat samyja zaciatyja krytyki Jelcyna, — nie mahła nie paŭpłyvać na jaje mienš liberalnaha susieda. Biełaruś zastavałasia z adzinym ahulnanacyjanalnym telekanałam, jaki znachodziŭsia pad poŭnym kantrolem režymu. Niedastatkovaja prafesijnaść BT prymušała hledačoŭ pieraklučacca na adzin z dastupnych rasiejskich kanałaŭ. Zdavałasia b, u śviatle abjadnańnia dźviuch krainaŭ heta nie było zahanaj, naadvarot — śviedčyła pra vialiki pośpiech intehracyi. Adnak Łukašenka byŭ nie ŭ zachapleńni. Rasiejskija telekanały parušali manapoliju dziaržaŭnych ŚMI na aśviatleńnie padziejaŭ i pakidali apanentam prezydenta mahčymaść danieści svaje pohlady da hramadztva.
Pieršy kanflikt biełaruskaha lidera z rasiejskimi telekanałami adbyŭsia, kali tyja pakazali sceny razhonu mienskich mitynhaŭ uviesnu 1996 h. Darma što rasiejskija žurnalisty byli pradstaŭnikami “bratniaj krainy”, padčas razhonu demanstracyjaŭ pa ich nia raz prajšlisia humavyja dručki. Alaksandar Stupnikaŭ, kiraŭnik pradstaŭnictva NTV u Biełarusi, byŭ vypraŭleny z krainy, što, niesumnienna, išło ŭrazrez z Łukašenkavym intehracyjnym impetam.
Apraŭdvajučy represii suprać niezaležnych žurnalistaŭ, aficyjny Miensk časta spasyłaŭsia na suverenitet krainy i pratestavaŭ suprać umiašańnia Rasiei ŭ toje, što jon ličyŭ svaimi ŭnutranymi spravami.
U červieni 1997 h. Pavał Šaramiet sa svajoj zdymačnaj hrupaj zrabiŭ repartaž pra adsutnaść naležnaha pahraničnaha kantrolu na biełaruska-litoŭskaj miažy. Praz kolki dzion Šaramiet sa svaim pamočnikam, aperataram Źmitrom Zavadzkim, byŭ aryštavany j źvinavačany ŭ niezakonnym pierachodzie dziaržaŭnaj miažy. U žniŭni jašče adna zdymačnaja hrupa ORT była zatrymanaja z toj samaj pryčyny. Aryšty vyklikali buru krytyki ŭ rasiejskich ŚMI, a taksama, što było niečakana dla Łukašenki, razdražnieńnie ŭ Kramli. Jelcyn vystupiŭ z žorstkaj zajavaj, zapatrabavaŭšy rastłumačyć fakt aryštu i nieadkładna vyzvalić žurnalistaŭ. Łukašenka byŭ abvinavačany ŭ niepryjaznych dziejańniach, jakich nielha było b čakać navat ad lutych vorahaŭ Rasiei. Biełaruski prezydent chutka adkazaŭ na abvinavačańni, rastłumačyŭšy rezkaść Jelcyna intryhami liberałaŭ u jahonym atačeńni. Jak zajaviŭ Łukašenka, Jelcyn padpaŭ pad upłyŭ “lalkavodaŭ” Čubajsa, Hajdara i inšych, jakija “nienavidziać usio rasiejskaje” i chacieli b skarystać spravu reparcioraŭ ORT dla razbureńnia sajuzu Biełarusi j Rasiei. Supraćstajańnie narastała. Paśla nacisku z Kramla apalnyja reparciory narešcie byli vyzvalenyja, atrymaŭšy, adpaviedna, dva i paŭtara hodu pazbaŭleńnia voli ŭmoŭna.
Adnosiny pamiž Łukašenkam i Jelcynym nia vielmi sapsavalisia, pakolki jany nikoli nie byli duža dobryja. Darma što incydent z žurnalistami ORT byŭ vyčarpany, Łukašenka praciahvaŭ “stavić na miesca” rasiejskija ŚMI, jak tolki jamu nadarałasia takaja mahčymaść. Jon, adnak, byŭ vymušany ciarpieć prysutnaść niepryjaznych žurnalistaŭ, bo adklučeńnie rasiejskich kanałaŭ z toj pary, jak jany zrabilisia klučavymi pastaŭnikami infarmacyi j zabaŭlalnych prahramaŭ dla biełaruskich hledačoŭ, nie abyšłosia b biez skandału. Taki krok byŭ by ź vialikaj niezadavolenaściu sustrety ŭ Maskvie i daŭ by apanentam Łukašenki zručnuju mahčymaść źvinavacić jaho ŭ procidziejańni intehracyi. Adzinaj realnaj umovaj, pry jakoj staŭleńnie rasiejskich ŚMI da Łukašenkavych metadaŭ kiravańnia mahło b pamianiacca, było adnaŭleńnie ŭcisku niezaležnaj presy ŭ samoj Rasiei. Častkova hetak stałasia z prychodam Pucina, čyjo abychodžańnie z apazycyjnymi srodkami masavaj infarmacyi dapamahło jamu razam z Łukašenkam trapić u śpis dziesiaci samych zaŭziatych praciŭnikaŭ svabodnaj presy, jaki štohod składajecca amerykanskim niezaležnym “Kamitetam achovy žurnalistaŭ”. Imknieńnie rasiejskaha prezydenta ŭzmacnić palityčny kantrol nad niezaležnymi ŚMI było na ruku Łukašenku ŭ časie vybarčaj kampanii 2001 h. Pavodle niekatorych źviestak, prahrama “Adzin dzień z Alaksandram Łukašenkam”, pakazanaja pa RTR za niekalki dzion da vybaraŭ, padvysiła jahony rejtynh na 11%. Adnak vyhladała na toje, što za adnaŭleńnie kramloŭskaj padtrymki daviadziecca zapłacić canu, jakaja nadoŭha laža ciažaram na jahony palityčny režym.
Vital Silicki
Praciah budzie.
Hety artykuł — uryvak z daśledavańnia “Palityčnaja ekanomija biełaruska-rasijskaj intehracyi”, całkam nadrukavanaha ŭ knizie “Biełaruska-rasijskaja intehracyja”, što vyjšła z druku ŭ vydaviectvie časopisu “Arche”. Drukujecca ŭ hazetnym varyjancie.