Znaki prypynku
* * *
«Samy mocny toj, chto staić adzinoka», — paŭtaraje Kołas słovy Ibsena, zapisvajučy ich u albom Alaksandry Zotavaj. Słovy hetyja nia mohuć być vypadkovymi, bo adrasavanyja žančynie nie starońniaj: joj padaravaŭ Kołas svoj fatazdymak, nadpisaŭšy: «Uładalnicy adzinaj dušy».
* * *
Pry pylnaj darozie šumiać pałyny,
Viasiołyja płačuć navoddal kaliny…
Naŭrad ci chto ŭhadaje, čyje heta vieršy. Bo heta proza Kuźmy Čornaha. Apošni skaz apaviadańnia «Na pylnaj darozie». Bliskučaja proza.
A voś jahonaja ž proza z pakazańniaŭ u HPU (28.10.1938).
«Ja ŭpaŭ by da noh majoj dačuški ź lamantam čałavieka, jaki z pahardaj da svajho minułaha vyrvaŭ usiu niečyść sa svajoj dušy: «Dočuchna maja, Iruśka, radaść maja da samaha apošniaha majho dnia, daruj mnie dziela taho, što ty z samaha dnia svajho naradžeńnia ŭžo saviecki čałaviek… Jak ja ŭ hetyja dni pierałomu ŭsiaho svajho žyćcia nienavidžu i praklinaju ŭsich hetych Janak Kupał, Jakubaŭ Kołasaŭ, Biadul, Dubovak i ŭsich inšych, jakija, jak čerci dušu, sustreli mianie kaliści ŭ čas majoj maładości i nakiravali mianie na pahibielnuju darohu…»
Kryj boža, kaniečnie, apynucca ŭ tym časie na jahonym miescy… I ŭsio ž nie padobna, što heta napisana tolki dla śledčaha. Zrešty, jak by tam ni było — vyklučny tekst. Stylova — heta Hohal pad finał «Miortvych duš». Manaloh Čyčykava ź jahonymi praklonami ŭsiamu i ŭsim.
Piśmieńnik va ŭsim i ŭsiudy — piśmieńnik.
Pa natury Čorny anijaki nie zmahar — i nia dziva, što za kratami jaho złamali. Vydatna viedajučy, darečy, kaho łamajuć. «Ramanoŭski, — piša hałoŭny tahačasny hebist Ł.Canava, — jak biełaruski piśmieńnik vielmi bujny i ŭjaŭlaje vialikuju kaštoŭnaść».
Dobra, i što?.. «Liču, — piša dalej «litaraturaznaviec» Ł.Canava, — što vyzvaleńnie Ramanoŭskaha z-pad aryštu i vykarystańnie jaho pa ŭskryvańni i vykryćci… nie paciahnie nijakaha padazreńnia».
Hebist va ŭsim i ŭsiudy — hebist.
