Udava Anatola Anikiejčyka raskazvaje pra znakamitaha skulptara.
— Tolki što Biełaruś adznačyła 125-hodździe Janki Kupały. Mienavita kupałaŭskaja tema — adna sa znakavych u tvorčasci Anatola Anikiejčyka...
— Pomnik na mahile na Vajskovych mohiłkach — tam adlustravany adzin stan paeta. Kupała ŭ skviery — zusim inšy, uračysty. Kupała ŭ Laŭkach (heta samaja lubimaja maja rabota): smutak, tryvoha za Biełaruś napiaredadni vajny... Kupała ŭ Araŭ-parku ŭ Ńju-Jorku: tuha pa Radzimie navat u vačach pračytvajecca...
U kožnaj rabocie — zusim inšy stan paeta, nibyta žyćcio Kupały ŭvasobiłasia ŭ rabotach Anatola Anikiejčyka. Jon lubiŭ i cudoŭna viedaŭ tvorčaść Janki Kupały. Jaho raboty — heta nie prosta pošuk źniešniaha padabienstva, a sproba pieradać unutrany stan paeta ŭ roznyja pieryjady žyćcia.
— A jakim byŭ Anatol Alaksandravič sam — pa natury, pa charaktaru?
— Čałaviek nadzvyčaj ekspansiŭny, ščyry, jaki davoli lohka paddavaŭsia svajmu nastroju. Ale razam z tym vielmi spraviadlivy i vielmi dobry. Takoje voś spałučeńnie... Časam niekatoryja ludzi i kryŭdzilisia za, mahčyma, nadta rezkaje, emacyjanalnaje jaho vystupleńnie, ale ŭsio roŭna nie było adčuvańnia zła. Taki jon čałaviek... Jaho dakładnaja kopija — naša dačka Volha. Jana padobnaja na baćku i źniešnie, i ŭnutrana. Jon braŭ jaje zaŭsiody z saboj — na demanstracyi, na ahulnyja śviaty kafiedry.
— Dačka pajšła pa baćkavym šlachu?
— Volha skončyła teatralna-mastacki instytut, adździaleńnie kieramiki.
Łarysa Isakaŭna pakazvaje raboty Volhi — jany susiedničajuć z baćkavymi.
— Anatol — manumientalist, a Volha zajmajecca małoj płastykaj.
— A vy, Łarysa Isakaŭna, taksama majecie dačynieńnie da mastactva?
— Ja «čysty technar». Skončyła politechničny instytut (pramysłovaje i hramadzianskaje budaŭnictva). 13 hadoŭ adpracavała ŭ prajektnym instytucie, kudy mianie nakiravali pa raźmierkavańniu. A potym pierajšła ŭ enierhakaledž na budaŭničaje adździaleńnie, vykładała tam 32 hady, tolki letaś pakinuła rabotu.
— Dzie ž mahli paznajomicca skulptar i inžynier?
— Paznajomilisia ŭ majoj siabroŭki. U jaje ŭ haściach byli Tola Anikiejčyk i skulptar Bora Markaŭ (jon daŭno ŭžo ŭ Maskvie). Była Maślenica, 22 lutaha. Z taho času my zaŭsiody adznačali nie dzień viasiella (byvała, i zabyvalisia pra jaho), a mienavita dzień znajomstva. Sustrakalisia my kala hoda, pierš čym pažanicca... Mabyć, dziakujučy tamu, što ja čałaviek bolš racyjanalny («technar!»), a Tola ŭzryŭny i ekspansiŭny, i atrymałasia harmaničnaje spałučeńnie — toj «kacioł, u jakim i možna varycca». Mnie tak zdajecca...
— Jon raskazvaŭ ab svaich tvorčych płanach, raiŭsia?
— My pastajanna razmaŭlali, štodzień ja prychodziła ŭ majsterniu. Jon prysłuchoŭvaŭsia da majho mierkavańnia. I navat kali ŭ pieršy momant kateharyčna nie pahadžaŭsia, potym, astyŭšy: «Łorka, ty maješ racyju...».
— Ź jakoj jon siam'i?
— Naradziŭsia ŭ Barysavie ŭ 1932-m. Baćka — urač, terapieŭt. U 1937 hodzie jaho zabrali, tady ŭ adzin dzień aryštavali šmat uračoŭ. U 1938 hodzie Alaksandra Anikiejčyka rasstralali — tam ža, u Barysavie. Vielmi mnoha jaho losam zajmaŭsia Toleŭ dziadula Fiodar Niłavič. Pryčym jon nie rodny dzied: babula vyjšła za jaho zamuž, užo majučy čaćviarych dziaciej. Uziaŭ žančynu z čatyrma (!) dziećmi i ŭsich vyhadavaŭ... Było šmat listoŭ napisana, u tym liku Stalinu, u abaronu Alaksandra Anikiejčyka, ale heta nie mieła nijakaha značeńnia — čałaviek užo byŭ rasstralany.
Maci Toli — nastaŭnica, vykładała ruskuju i biełaruskuju movu i litaraturu. Siastra Lusia (jana žyvie ŭ Słucku) — urač, jak i baćka.
— Anatol Alaksandravič adzin ź siam'i pajšoŭ u mastactva?
— Tak. I nieviadoma, adkul heta ŭ jaho: nichto siarod rodnych nie vyznačaŭsia takimi zdolnaściami. Praŭda, havorać, što dziadźka Kola niešta ŭmieŭ... Zdajecca, Tola na jaho navat źniešnie padobny — taksama «cyhanisty», ciomnavałosy, z błakitnymi vačyma (choć u siam'i pieravažna ŭsie śvietłavałosyja)...
Lapić Tola pačaŭ zusim maleńkim, u dziciačych vystaŭkach udzielničaŭ. Kuryravaŭ jaho Zair Azhur. A maci, kab padtrymać syna, adviała jamu śpiecyjalnaje miesca, dzie jon i lapiŭ z hliny.
Paśla škoły pastupiŭ u Vajenna-transpartnuju akademiju ŭ Leninhradzie. Vučyŭsia — i ŭvieś čas zajmaŭsia skulpturaj. Adzin z vykładčykaŭ, ubačyŭšy raboty, skazaŭ: «Ty vučyšsia nie pa pryzvańniu, heta nie tvajo. Tabie treba zajmacca mastactvam...». Anatol pajechaŭ u Minsk pastupać u teatralna-mastacki instytut. Skulpturu zdaŭ na «piać», a malunak pravaliŭ, atrymaŭ dvojku. Ale Zair Isakavič Azhur nastajaŭ, kab Anikiejčyka ŭziali kandydatam u studenty. Nie pamyliŭsia metr. Praz hod pa malunku ŭ Anikiejčyka ŭžo była piaciorka... Instytut skončyŭ z adznakaj, vučyŭsia ŭ A. Biembiela, A. Hlebava... Vykładaŭ, a ŭ 1978 hodzie staŭ zahadčykam kafiedry skulptury. U jaho pracoŭnaj knižcy zapisana tolki adno miesca pracy — Biełaruski teatralna-mastacki instytut: vykładčyk, staršy vykładčyk, potym prafiesar...
— ... i narodny mastak Biełarusi.
— Tak. Pryčym zvańnie narodnaha mastaka jon atrymaŭ, nie budučy zasłužanym dziejačam mastactvaŭ. A ijerarchija prysvajeńnia zvańniaŭ zachoŭvajecca dakładna...
— Jak ža Anikiejčyku ŭdałosia «skoknuć praz prystupku»?
— Da jaho vielmi ciopła staviŭsia Piotr Mironavič Mašeraŭ. Tola byŭ u dobrych adnosinach ź jaho dačkoj Natašaj, tam uvohule vydatnaja siamja... U 1972 hodzie (akurat na Toleva 40-hodździe) u Minsku adkryvaŭsia pomnik Janku Kupału. Darečy, Mašeraŭ niekalki razoŭ pryjazdžaŭ jašče ŭ pieryjad ustanoŭki pomnika, časam biez achovy (va ŭsiakim vypadku, jaje nichto nie bačyŭ). Piotr Mironavič usio ŭvažliva ahladaŭ, usim cikaviŭsia — sam jon taksama byŭ čałaviek tvorčy... Paśla adkryćcia pomnika my pajechali adpačyvać na Narač. Niejak paśla śniedańnia ja słuchaju radyjo — i raptam siarod navin: «Anatolu Alaksandraviču Anikiejčyku prysvojena zvańnie narodnaha mastaka Biełarusi».
...A viedajecie, jakaja była jaho reakcyja? Jon sieŭ i abchapiŭ hałavu rukami. Kažu: heta ž radaść, takoje ščaście!.. A jon: «Łora, ja ž nie byŭ zasłužanym dziejačam». A potym, kali Anikiejčyku prysvojvali zvańnie prafiesara ŭ 1981 hodzie (dakumienty išli praz VAK SSSR), taksama nijak nie mahli zrazumieć: čamu ŭ čałavieka jość zvańnie narodnaha mastaka i niama zvańnia zasłužanaha dziejača mastactvaŭ!
— Anatol Anikiejčyk rana pajšoŭ z žyćcia...
— U 56 hadoŭ. Jaho śmierć była dla ŭsich takoj niečakanaściu...
— Usio zdaryłasia chutka i niespadziavana?..
— Ranicaj na vakzale Tola sustreŭ dačku Volhu, jakaja viartałasia z Maskvy ad svajakoŭ. U ciahniku razam z Volhaj jechali Haŭryła Vaščanka z žonkaj Macildaj. Tola ich zabraŭ. Ale ŭžo na vakzale adčuvaŭ siabie niavažna. Haŭryła kaža: «Davaj pajedziem u kliniku». A jon: «Dy jakaja klinika»...». Razumiejecie, jon mužyk byŭ — va ŭsich ipastasiach! Jakija tam uračy!.. Pryjechali dachaty, pajšoŭ raspranacca. Ja zajšła ŭ spalniu — jon bieły lažyć. Heta siekundy! Kryču: «Volha, chutkuju!». «Chutkaja dapamoha» nie tak chutka pryjechała... My z dačkoj sprabavali rabić štučnaje dychańnie. Pryčym takoje supadzieńnie — ja zusim nie mistyk, a ćviarozy, prahmatyčny čałaviek,— napiaredadni Toleva siastra Lusia była ŭ Minsku na kursach pavyšeńnia kvalifikacyi, dzie razbiralisia niečakanyja śmierci mužčyn (u toj hod takich vypadkaŭ było niamała). Na kuchni, miž inšym, jana raskazvała, jak treba rabić štučnaje dychańnie... «Chutkaja» pryjechała, uračy vyklikali mašynu reanimacyi, ale ŭžo było pozna. Litaralna 10 chvilin — i nie stała čałavieka. Heta było zvyšniečakana. I strašna.
— Łarysa Isakaŭna, u Nacyjanalnym mastackim muziei prachodzić vystaŭka Anatola Anikiejčyka...
— Jana adkryłasia ŭ kancy červienia. Vystaŭka kamiernaja. U centry ekspazicyi — vialiki partret, jaki napisaŭ Maj Dancyh. Pobač — źlepak ruki Anikiejčyka na halinkach žyvoha paparatniku. Bo paparać była simvałam usiaho žyćcia Anikiejčyka: pošuk ščaścia i daskanałasci... Tym bolš, naradziŭsia jon praź niekalki dzion paśla Kupalla.
