 Siarhiej Zaprudzki |
Siarhiej Zaprudzki, dacent katedry historyi biełaruskaj movy BDU, kandydat filalahičnych navuk:
«Daskanałych pravapisaŭ nie isnuje»
Ščyra kažučy, ja nia vielmi cikaŭlusia, što tam adbyvajecca z pravapisam. Mnie, viadoma, nia vielmi padabajecca peŭnaja kielejnaść hetaha. Maja pazycyja takaja — u pravapisie ciapier lepš było b ničoha nie čapać. Jak i piać, i dziesiać hadoŭ nazad. Tamu što daskanałych pravapisaŭ nie isnuje. Tut vielmi mnohaje zaležyć ad zhody ŭ hramadztvie. Ja spadziajusia, što ciapierašnija papraŭki buduć minimalnymi, nia vielmi istotnymi. Chacia, miarkujučy pa druku, tam byli rečy nia vielmi pažadanyja. Maju na ŭvazie praviła napisańnia składanych słovaŭ. Faktyčna heta skasavańnie mahčymaści, kab u słovie byli dva naciski. Ale niechta hety pabočny nacisk adčuvaje, a niechta nie adčuvaje. Skasavańnie druhoha «o» u składanym słovie — heta i nie estetyčna, nie miłahučna.
***
 Vincuk Viačorka |
Vincuk Viačorka, movaznaŭca:
«Ničoha sensoŭnaha»
Zajmajucca čarhovaj reformaj savieckaha pravapisu ludzi, jakija štodnia nie karystajucca biełaruskaj movaj i jakija ničoha nikoli nie rabili dla taho, kab biełaruskaja mova realna funkcyjanavała chacia b u jakoj‑niebudź sfery našaha žyćcia. Tamu ničoha dobraha i sensoŭnaha ad hetych ruchaŭ čakać nie vypadaje.
***
 Piatro Sadoŭski |
Piatro Sadoŭski, kandydat filalahičnych navuk:
«Pravilna toje, što ahulnapryniata»
Pravapis — heta hramadzkaje pahadnieńnie. U niemcaŭ, u jakich mova funkcyjanuje na ŭsie sto pracentaŭ, reforma abmiarkoŭvałasia hadoŭ piać. Hałoŭnyja hazety z tyražami pa paŭmiljona drukavali hetyja prajekty, byli dyskusii, vypuskalisia brašury. Heta prafesijny padychod. A ŭ nas funkcyjanavańnie movy abmiežavanaje, i tut jość niebiaśpieka dla tych biełaruskamoŭnych, jakija buduć zdavać testy. Šyrokaja hramadzkaść ničoha pra heta nia viedaje. Niedzie tam ŭ «Nastaŭnickaj haziecie» niešta było. Ščyra kažučy, toj «klasyčny pravapis», što rabili Saŭka, Bušlakoŭ, Viačorka… Ja nie padzialaju aryjentacyi na palščyznu. U pravapisie i ŭ vymaŭleńni estetyčnym i darečnym jość toje, što ahulnapryniata i što ŭsie viedajuć. Tut niama abjektyŭnych kryteryjaŭ słušnaści, pryhažości albo niepryhažości. Pravilna toje, što ahulnapryniata. Kali my adčuvajem, što «filalohija» — heta niešta nienarmalnaje, heta značyć, što heta ahulna nie pryniataje, i my z vami nia majem niejkaha ahulnaha padychodu. Ahulnapryniataje — značyć, estetyčna pažadanaje. Jano moža tolki tady vykryštalizavacca, kali heta paddajecca ahulnamu ŭžyvańniu ci abmierkavańniu.
***
 Valancina Aksak |
Valancina Aksak, paetka, žurnalist:
«Praviły prymajuć ludzi, jakija sami movaj nie vałodajuć»
Hetyja praŭki prapanavanyja jašče niabožčykam akademikam Padłužnym, jaki, z majho dośviedu sustrečaŭ i kantaktaŭ ź im, sam razmaŭlaŭ na klasyčnaj sučasnaj trasiancy. I prykładna ŭ hetkim rečyščy padrychtavanyja im prapanovy. Bolš za toje, praviły hetyja chočuć abmiarkoŭvać i prymać u jakaści zakonu dla biełarusaŭ ludzi, jakija sami nie vałodajuć biełaruskaj movaj, nia kažučy ŭžo pra toje, ci viedajuć jany, ci nia viedajuć hetyja praviły.
***
 Źmicier Saŭka |
Źmicier Saŭka, movaznaŭca:
«Mavaznaŭstva» stanie navukaj pra niačyścikaŭ»
Tam, u novych praviłach, jość momanty razumnyja, niesumnienna. Praviadzieńnie «jakańnia» ŭva ŭsich ličebnikach: «dziaviaty», «dziasiaty», «siamnaccać»… I ŭviadzieńnie davoli liberalnych praviłaŭ pieranosu. Ale ŭsie astatnija drobnyja stanoŭčaści blaknuć na tle admoŭnych prapanovaŭ. Nie chacieŭ by abnadziejvać tych, chto bačyć u hetaj reformie niejkija intehracyjnyja pamknieńni. Jana nijakim čynam nia budzie spryjać nabližeńniu pravapisu aficyjnaha, z adnaho boku, i pravapisu «klasyčnaha», z druhoha. Bo navat momanty, jakija b śviedčyli pra takija kroki, naprykład, jak napisańnie słova «Ńju‑Jork» praź litaru «jo»… Apošniaja redakcyja, prapanavanaja Ministerstvam adukacyi, adklikała hetuju prapanovu, jakaja jašče ŭvosień minułaha hodu była. Tam jašče jość niekatoryja momanty, jakija b nabližali aficyjny pravapis da pravapisu klasyčnaha, ale ŭ apošniaj redakcyi, nakolki ja viedaju, usie jany pazdymanyja. Takim čynam, adbyvajecca krok nazad. Što da nieprymalnych momantaŭ, jakija prapanoŭvajucca ŭ prajekcie, to chacieŭ by nazvać nastupnyja. Heta pašyreńnie «akańnia» ŭ zapazyčańniach i ŭ składanych słovach. Słovy buduć prosta niepaznavalnyja ŭ vyniku. Naprykład, «aŭtamatakros». Vy dumajecie, heta kros z aŭtamatami? Heta toj, što pakul «aŭtamota». Ci «mavaznaŭstva». Mava — heta ŭ mitalohii niačyścik u žanočym abliččy. Naša movaznaŭstva stanie navukaj, jakaja vyvučaje hetych niačyścikaŭ.
***
 Valancin Akudovič |
Valancin Akudovič, filozaf:
«Hramadztva nie zaŭvažyć»
Ja dumaju, što hetyja praviły, jakimi b jany ni byli ŭ kančatkovym vyhladzie, zastanucca praktyčna nie zaŭvažanymi hramadztvam. I chiba tolki tyja, chto niepasredna pracuje z movaj dla druku, tyja buduć zmušanyja, mienavita zmušanyja, vyvučyć ich, pierakvalifikoŭvacca na tyja źmieny, jakija buduć ustanoŭlenyja. A hramadztva navat nie zaŭvažyć. Ja dumaju, što hramadztva zaŭvažyła b tolki ŭ adnym vypadku — kali b raptam adbyŭsia pierachod na «taraškievicu». Ale, chutčej za ŭsio, hety pierachod raskałoŭ by hramadztva jašče macniej. Hramadztva biełaruskaje ŭ cełym, za vyniatkam peŭnych, dosyć vuzkich litaraturnych asiarodkaŭ, ja dumaju, nie pryniało b «taraškievicu» stanoŭča. Heta b uskładniła sytuacyju z tym, što ludzi viedajuć sa školnaj prahramy, z knih, jakija jany čytajuć.
***
 Hienadź Cychun |
Hienadź Cychun, hałoŭny specyjalist Instytutu movaznaŭstva Nacyjanalnaj Akademii navuk, prafesar:
«Heta pytańnie damoŭlenaści»
Ja, jak supracoŭnik Instytutu movaznaŭstva, vielmi słaba viedaju sutnaść hetych papravak. Ja dumaju, što istotnych źmien nia budzie ŭniesiena. Heta ŭsio kasmetyčnyja rečy. Ale niejkija ludzi chočuć zrabić z hetaha vialikuju palityku. U pryncypie, pravapis — heta nie navukovaje paniaćcie. Navuki tut mała. Heta pytańnie damoŭlenaści.
