U mianie niama mahčymaści zrabić razhornutuju recenziju, bo nie vałodaju japonskaj movaj. Ale zychodziačy z 19-staronkavaha aŭtarskaha reziumie, pierakładzienaha na biełaruskuju movu Alaksandram Smalenčukom, abapirajučysia na hruntoŭnyja spasyłki, a taksama na asabistaje znajomstva z aŭtaram (my znajomyja z Chajasaki z 1978 hoda), možna skłaści anatacyju kaštoŭnaha vydańnia, kab zacikaŭlenyja mahli daviedacca pra knihu, a pry patrebie pakarystacca i aryhinałam.
***
Makota Chajasaki z maładych hadoŭ cikaviŭsia historyjaj uschodnich i zachodnich słavian. Jašče ŭ 1978 hodzie, budučy aśpirantam u Sapara, jon praciahły čas stažyravaŭsia ŭ Krakavie, zajmajučysia palityčnaj historyjaj Polščy XIX stahodździa. Tady jon žyŭ u adnym pakoi studenckaha internata «Piast» ź biełaruskim movaznaŭcam ź Minsku, kandydatam fiłałahičnych navuk A. M. Bułykam, i pry nahodzie naviedaŭ Padlašša — pamiežny rehijon, dzie palaki, biełarusy i ŭkraincy žyvuć poruč, i jakoje źbierahło strakaty kulturny łandšaft.
Mienavita tady japonski navukoviec zacikaviŭsia historyjaj Biełarusi.
Hruntoŭna viedajučy polskuju movu, Chajasaki vyvučaŭ uschodniesłavianskija movy, a kali ŭ 1992 hodzie pabyŭ na Ukrainie (Kijeŭ, Dnieprapiatroŭsk, Lvoŭ), dyk pačaŭ vyvučać i ŭkrainskuju dy napisaŭ knihu pa historyi Ukrainy. Byŭ nieadnojčy i ŭ Biełarusi, i znoŭ źbirajecca ŭ Minsk sioleta, kab uziać udzieł u słavistyčnym kanhresie. U 1999 hodzie ŭ Tokia vyjšła jahonaja manahrafija «Adna z krynic idei revalucyjnaj dyktatury: ruskaje jakabinstva i polskaje pytańnie».
Paźniej jon pierajechaŭ u Tokia, praciahvajučy słavistyčnyja studyi, i ŭprytyk pačaŭ daśledavać historyju Biełarusi, vynikam čaho stała kniha «Biełaruś. Historyja pamiežža…».
***
Va ŭstupie da knihi aŭtar paviedamlaje pra pieršapryčyny zacikaŭleńnia hetaj prablemaj, u pryvatnaści cudatvornym abrazom Kadzienskaj Božaj Maci i mahnackim rodam Sapiehaŭ (adzin z Sapiehaŭ skraŭ u Vatykanie hety abraz i pieravioz u Kodniu), i šlacham histaryčnaj retraśpiekcyi sprabuje znajści kluč da histaryčnaj śviadomaści sučasnych biełarusaŭ.
U pieršym raździele aŭtar akreślivaje navukovuju metu daśledavańnia, mietady analizu (najpierš kamparatyvistyku) i havoryć pra važnaść vyvučeńnia historyi Biełarusi (heta dla japonskaha i zachodniaha čytača vielmi istotna, bo tam zvykli mieć spravu z Rasijskaj impieryjaj i Polščaj, a pra Biełaruś, jak i pra Ukrainu, časta majuć tolki prybliznaje ŭjaŭleńnie).
Razhledžana vielmi važnaja prablema pachodžańnia biełarusaŭ i farmavańnia biełaruskaj nacyi i dziaržavy, praanalizavana śpiecyfika nazvanaha pracesu, na jakuju ŭpłyvali palityka Rasii i Polščy. U pryvatnaści, aŭtar analizuje kancepcyju «zachodnierusizmu», jakaja karystałasia prychilnaściu i ŭ savieckaj histaryjahrafii ź jaje leninskaj kancepcyjaj.
Adpaviedna, asudžałasia biełaruskaja šlachta, jakaja biezuvažna pryviazvałasia da polskaj, navat takija vydatnyja postaci nacyjanalna-vyzvalenčaha ruchu, jak Tadevuš Kaściuška, Kastuś Kalinoŭski dy Ihnat Hryniavicki. Tolki na pačatku 90-ch hadoŭ XIX stahodździa biełaruskaja histaryčnaja navuka pačała adychodzić ad leninizmu i šukać novyja šlachi (kancepcyja Alfreda Majchroviča, jakaja, darečy, paŭpłyvała i na daśledavańnie Chajasaki).
***
U druhim raździele padajecca ahulny narys biełaruskaj histaryjahrafii z kanca XIX stahodździa i zasiarodžvajecca ŭvaha na rusifikatarskaj teoryi M. Kajałoviča (1828–1891), zhodna ź jakoj biełaruskija ziemli jość častkaj ziamiel carskaj Rasii, a Polšča tolki anieksavała toje, što joj nie naležała. U naśledak teoryi zachodnierusizmu dziejničaŭ i A. Sapunoŭ (1851–1924).
Ale ŭžo Ja. Karski (1860–1931) i asabliva M. Doŭnar-Zapolski (1867–1934), na jakoha vyjavili značny ŭpłyŭ narodniki, rabili nacisk na raźvićcio nacyjanalnaj śviadomaści biełarusaŭ. Pakazalna, što aŭtar adznačaje anałahičnuju z M. Doŭnar-Zapolskim rolu M. Hrušeŭskaha ŭ raźvićci ŭkrainskaj histaryjahrafii. Asabliva istotnuju rolu adyhrali pracy V. Łastoŭskaha (1883–1938), jaki śćviardžaŭ, što biełarusy pajadnanyja z Połackaj Ruśsiu, i adtul biarucca vytoki ichniaj dziaržaŭnaści, dy vysunuŭ tak zvanuju «kryvickuju teoryju».
U. Ihnatoŭski (1881–1931) pajadnaŭ tyja pohlady z marksisckaj interpretacyjaj historyi ŭ BSSR. Ale hetyja historyki byli represavanyja ŭ 30-ja hady XX stahodździa, a palityka biełarusizacyi hvałtoŭna spynienaja, pohlady tych aŭtaraŭ byli asudžany jak «nacdemaŭščyna».
***
U trecim raździele aŭtar źviartajecca da prablematyki Połackaj Rusi, zasiarodžvajecca na postaciach połackaha kniazia Usiasłava i sv. Jefrasińni, źviartaje ŭvahu, što ŭ litoŭskaj chronicy štučna źmianiajucca imiony połackich kniazioŭ na litoŭskija z metaj lehitymizacyi litoŭskaha panavańnia.
I jašče adzin prykład «padpraŭleńnia» historyi: lehienda pra sv. Paraskievu, u asnovie jakoj lažyć žycije sv. Jefrasińni Połackaj. Ź inšaha boku, ahijahrafiju sv. Jefrasińni carskaja ŭłada vykarystoŭvała dla rusifikacyi biełarusaŭ. Kastryčnickaja revalucyja žorstka pravodziła biazbožnuju palityku vajaŭničaha ateizmu, i tolki paśla raspadu SSSR była reabilitavana sv. Jefrasińnia i ŭsia spadčyna Połackaj Rusi.
***
Čaćviorty raździeł addadzieny analizu epochi Reniesansu i Refarmacyi i źviazanych ź imi histaryjahrafičnych kancepcyj, najpierš pratestanckaha ruchu, značeńnia Statutaŭ i palityčnaj dziejnaści kanclera VKŁ Lva (Lavona) Sapiehi. Analizujecca spadčyna prafiesaraŭ U. Pičety i Ju. Bardacha, pryčym pieršy, choć i zmušany byŭ iści za ŭstanoŭkami marksizmu, ale jahonyja pracy, asabliva ŭ ekanamičnych absiahach, nie stracili svajho značeńnia.
Dalej aŭtar pieraličvaje zasłuhi Ł. Sapiehi, jakoha ŭ asobnych pracach sučasnych biełaruskich daśledčykaŭ (I. Savierčanka) usłaŭlajuć jak «nacyjanalnaha hieroja». Adnak, na naš pohlad, čynnaść Sapiehi vielmi supiarečlivaja, asabliva kali ŭziać pad uvahu jaho aktyŭnuju rolu va ŭstalavańni Bieraściejskaj unii 1596 hoda.
Varta zaŭvažyć, što ŭ japonskaj histaryjahrafii adsutničaje interpretacyja Smuty ŭ kantekście VKŁ, i zvyčajna daśledčyki stvarajuć admoŭny vobraz «polskaj intryhi», atajasamlivajuć VKŁ z polskaj ekspansijaj, abapirajučysia vyklučna na rasijskuju histaryjahrafiju.
***
U piatym raździele razhladajecca historyja Padlašša, dzie pieraplalisia tradycyi Uschodu i Zachadu, apisvajucca składanyja pracesy ŭ relihijnym žyćci rehijonu, dzie pravodziłasia ŭnija, potym adbyvaŭsia pieraśled unijataŭ, jakija ŭrešcie (u 1905 hodzie) masava pierajšli ŭ ryma-katalicyzm.
Adzin prablemny błok knihi — heta abraz Kadzienskaj Božaj Maci ŭ kantekście pašyreńnia Bieraściejskaj unii i apovieść Safii Kosak, vydadzienaja ŭ 1953 hodzie; druhi — datyčyć pieraśledu ŭnijataŭ rasijskimi ŭładami i adlustravańnie tych padziej u apovieści łaŭreata Nobieleŭskaj premii Uładzisłava Rejmanta (1909 hod). Abiedźvie apovieści abjadnoŭvaje praha dasiahnuć kansalidacyi nacyi ŭ miežach kancepcyi «sučasnaha palaka», abvieščanaj premjer-ministram Polščy — Ramanam Dmoŭskim (1864–1939).
***
Šosty raździeł datyčyć prablematyki Bieraściejskaj unii, pačynajučy ad misijanierskaj dziejnaści Iosifa Viljamina Ruckaha (1574–1623) i jaho bieatyfikacyi, stasujecca z čynnaściu ordena bazyljanaŭ, Zamojskaha Sinodu 1720 hoda, jaki pryśpiešyŭ łacinizacyju ŭnijackaha abradu, a adnačasova i pałanizacyju. Razhladajecca relihijnaja palityka Rasijskaj impieryi, jakaja paśla peŭnych chistańniaŭ stała adnaznačna žorstkaj.
Aŭtar zasiarodžvajecca na Połackim sabory 1839 hoda, dziejnaści jepiskapa Iosifa Siamaški, jakija vyklikali supraciŭ polskaj emihracyi i najpierš historyka Valerjana Kalinki (1826–1886), što zasnavaŭ u Lvovie «Ruski internat» dla vychavańnia dziaciej unijataŭ (čytaj, ukrainskich dziaciej) u polskim duchu.
Kalinka papiaredžvaŭ pra niebiaśpieku rusifikacyi, pisaŭ pra pieraśled unijataŭ na Padlaššy, rasstreł carskimi vojskami viernikaŭ u Drylevie i Pratulinie (studzień 1874 h.). Adnačasova Kalinka bačyŭ pahrozu hiermanizacyi ŭ Poznanskim vajavodstvie.
Naprykancy raździełu analizujecca dziejnaść słavista z Padlašša Mikoły Jančuka (1859–1921), jaki pachodziŭ ź siamji ŭnijataŭ, a nieŭzabavie adyhraŭ vialikuju rolu ŭ raźvićci biełarusistyki.
***
U siomym i vośmym raździełach charaktaryzujecca čynnaść viadomaha movaznaŭcy, aktyŭnaha dziejača biełaruskaha Adradžeńnia pačatku XX stahodździa B. Taraškieviča (1892–1938), jakaja prypadaje na časy raździełu Biełarusi pamiž SSSR i Polščaju i, adpaviedna, stałasia zakładnicaj palityki rusifikacyi i pałanizacyi i arhanizacyi «Hramada», jakaja padtrymała stratehiju Kaminterna.
Razhladajecca palityčnaja dziejnaść Taraškieviča, analizujucca jaho pracy, pryśviečanyja ahrarnym prablemam u Polščy i prybałtyjskich dziaržavach, vyśviatlajecca historyja abmienu Taraškieviča na sałavieckaha viaźnia F. Alachnoviča (1883–1944) i jaho trahičnaja śmierć (kaniec biełarusizacyi pryvioŭ da źniščeńnia movaznaŭcy, jaki byŭ zabity NKUS u ramkach tak zvanaj «Polskaj apieracyi»).
Taksama nadajecca ŭvaha katalickamu ksiandzu Adamu Stankieviču (1891–1949), jaki vykarystoŭvaŭ biełaruskuju movu ŭ nabaženstvie i spryjaŭ raźvićciu nacyjanalnaj śviadomaści biełarusaŭ. Aŭtar spyniajecca na niazvyčnych dla słavianskaj historyi siužetach: paraŭnoŭvaje polskuju palityku z palitykaj tahačasnaha kitajskaha ŭradu ŭ Mančžuryi.
***
U zaklučnym raździele aŭtar vyjaŭlaje ahulny pohlad na nacyjatvareńnie ŭ Jeŭropie, pačynajučy z Francuzskaj revalucyi kanca ChVIII stahodździa, potym razhladajecca pieryjad zastoju ŭ historyi SSSR, uźniknieńnie dysidenckaha ruchu, vystupleńni biełaruskaj intelihiencyi (u pieršuju čarhu Vasila Bykava) u abaronu biełaruskaj movy, zaradžeńnie novaj biełaruskaj histaryjahrafii, jakaja viadzie baraćbu za niezaležny pohlad na minuŭščynu.
Kniha mieścić bahata fatahrafij, malunkaŭ, taksama vosiem kartaŭ Biełarusi i daje cikavy materyjał pra jaje nie tolki navukoŭcam, ale i šyrokamu čytaču.
Takim čynam, u pracy japonskaha prafiesara razhladajucca duža važnyja i aktualnyja prablemy. Śviežy pohlad niezaanhažavanaha aŭtara na biełaruskaje minułaje i siońnia, jak nikoli, patrebny biełarusistycy.
