Pačatak 2014 hoda, jak i druhaja pałova 2013, u hłabalnaj ekanomicy prajšło pad znakam pastupovaha paślakryzisnaha adnaŭleńnia. U śviecie hety čas acharaktaryzavaŭsia rostam vypusku, pavieličeńniem davieru, palapšeńniem umoŭ dostupu da finansavańnia. Jak tendencyja adnaŭleńnia suśvietnaj ekanomiki moža adbicca na ekanamičnaj situacyi ŭ Biełarusi? Na žal, z-za šerahu pryčyn dadzieny ŭpłyŭ nie abaviazkova budzie stanoŭčym.
U asnovie spryjalnych suśvietnych trendaŭ znachodzicca situacyja ŭ ZŠA. Amierykanskaja ekanomika demanstruje prykmiety ažyŭleńnia ŭnutranaha pryvatnaha popytu. Važna, što heta adbyvajecca ŭ adsutnaści značnaha pavieličeńnia źniešniehandlovaha deficytu ZŠA. Takim čynam, dla Štataŭ rost źjaŭlajecca ŭ peŭnaj stupieni zbałansavanym. Tamu bolšaść mižnarodnych arhanizacyj i analitykaŭ dastatkova aptymistyčnyja ŭ acenkach pierśpiektyŭ rostu ŭ ZŠA. Palepšanaja situacyja padšturchnuła amierykanskija ŭłady da pastupovaha zhortvańnia stymulavańnia manietarnaj palityki, jakoje pačałosia ŭ kancy 2013 hoda.
U toj ža čas varta ŭličvać, što ŭpłyŭ ZŠA na suśvietnuju ekanomiku ŭžo nie toj, što byŭ da hłabalnaha kryzisu. Siońnia rost u ZŠA ŭ mienšaj stupieni źjaŭlajecca łakamatyvam rostu dla ŭsioj hłabalnaj ekanomiki.
Heta, pa-pieršaje, abumoŭlena imknieńniem ZŠA abmiežavać deficyt svajho źniešniaha handlu dla taho, kab zbałansavać rost ekanomiki. Dla inšych krain heta aznačaje źnižeńnie źniešniaha popytu. Pa-druhoje, u paślakryzisnych umovach dostup da finansavańnia istotna abmiežavany. A tamu nie tolki pastupovaje ŭzmacnieńnie žorstkaści manietarnaj palityki amierykanskaj Fiederalnaj reziervovaj sistemy, ale navat tolki zajavy ab jaje uzmacnieńni adbivajucca nie stolki na samich ZŠA, kolki na stanie finansavych rynkaŭ krain, jakija raźvivajucca, i krain ź pierachodnaj ekanomikaj. Apošniaje źviazana z vysokaj stupieńniu zaležnaści krain z rynkam, jaki tolki farmirujecca, ad dostupu da dalaravaj likvidnaści.
Takim čynam, atrymlivajecca, što ažyŭleńnie suśvietnaj ekanomiki dla mnohich pierachodnych krain supravadžajecca zusim nie palapšeńniem kanjunktury, a jaje paharšeńniem. Z druhoha paŭhodździa 2013 bolšaść krain Centralnaj i Uschodniaj Jeŭropy (CUJE) i SND adčuli dosyć istotny adtok kapitału. Heta adbyłosia šmat u čym jak śledstva źnižeńnia ich paraŭnalnaj pryvabnaści dla inviestaraŭ pa adnosinach da inšych rehijonaŭ. Heta stała adnym z važnych faktaraŭ, jakija strymlivajuć ekanamičnuju aktyŭnaść.
Akramia taho, na ekanamičnych pierśpiektyvach našaha rehijonu adbivajucca faktary, jakija možna nazvać spadčynaj hłabalnaha kryzisu.
Pa-pieršaje, bolšaści krain CUJE i SND u apošnija hady ŭłaścivaje adčuvalnaje źnižeńnie patencyjału rostu. Jano asacyjujecca z bolš žorstkim dostupam da finansavańnia ŭ paślakryzisnych umovach, što abciažarvaje nazapašvańnie asnoŭnaha kapitału.
Pa-druhoje, za pieryjad kryzisu mnohija krainy našaha rehijonu nazapasili zališni ŭzrovień dziaržaŭnaha doŭhu i pavialičyli pakazčyki deficytu biudžetu. Takija prablemy paharšajuć pierśpiektyvy doŭhaterminovaha rostu i zvužajuć pole dla manieŭru dla karotkaterminovaj ekanamičnaj palityki.
Pa-treciaje, u hetaj situacyi charakterna najaŭnaść supiarečnaści pamiž metami karotkaterminovaha stymulavańnia popytu i sadziejničańnia doŭhaterminovamu rostu. Takija supiarečnaści nazirajucca i ŭ biełaruskaj ekanomicy — sproby stymulavać popyt šlacham padtrymki pradpryjemstvaŭ i pavyšeńnia zarobkaŭ pahražajuć pavieličeńniem inflacyi, jakaja niehatyŭna adbivajecca na pierśpiektyvach ustojlivaha ekanamičnaha rostu.
Akramia ŭsiaho vyšejskazanaha, surjoznyja prablemy dla małych i siarednich krain rehijonu źviazany ź situacyjaj u Rasii.
Zapavoleńnie rasijskaha rostu tłumačycca tymi ž pryčynami, što i prablemy inšych krain rehijonu. Pry hetym stupień zaležnaści bolšaści ekanomik CUJE i SND ad rasiejskaha rynku dosyć vialikaja. I heta sparadžaje druhuju chvalu niehatyŭnych nastupstvaŭ. Dla mnohich krain, uklučajučy Biełaruś, skaračeńnie popytu na rasijskim rynku i patańnieńnie rasijskaha rubla stvaraje surjoznyja prablemy. Tamu dla zachavańnia parytetu kankurentazdolnaści mnohija dziaržavy schilnyja devalvavać svaje valuty ŭśled za rasiejskim rublom.
Taki kompleks supiarečnaściaŭ sfarmavaŭ unikalnuju situacyju: na fonie palapšeńnia situacyi na suśvietnych rynkach u krainach Centralnaj i Uschodniaj Jeŭropy i SND nazirajucca maštabnyja ryzyki, vałatylny i niaŭpeŭnieny ekanamičny rost.
Ci doŭha moža praciahnucca takaja situacyja i jakija jaje mahčymyja nastupstvy dla Biełarusi?
Najbolš surjoznyja prablemy dla nas mohuć być vyklikanyja apasrodkavanym upłyvam praź źniešniehandlovyja suviazi z Rasijaj.
Klučavym dla našaj krainy źjaŭlajecca pytańnie, nakolki tryvałaja i ŭstojlivaja tendencyja zapavoleńnia rostu i abiasceńvańnia rasijskaha rubla.
Adnaznačnaha adkazu na hetaje pytańnie ja nie baču. Pa-pieršaje, na siońniašni dzień ciažka acanić, jakimi mienavita pryčynami (strukturnymi abo kanjukturnymi) vyklikana zapavoleńnie rostu ŭ Rasii. Adkaz na hetaje pytańnie šmat u čym pradvyznačaje čakańni adnosna ŭstojlivaści i praciahłaści tendencyi pasłableńnia rasijskaha rubla. Akramia taho, u Rasii ŭ adnosinach da palityki abmiennaha kursu zmahajecca dva roznanakiravanych łobi. Jakaja hrupa łabistaŭ zmoža bolš udała adstojvać svaje intaresy, pa mienšaj miery, nie vidavočna.
Pry praciahłym abiascenieńnia rasijskaha rubla dla Biełarusi zabiaśpiečyć finansavańnie źniešniaha deficytu budzie nadzvyčaj ciažka, pakolki koštavaja kankurentazdolnaść biełaruskich eksparcioraŭ na rasijskich rynkach budzie praciahvać paharšacca.
Akramia taho, varta pamiatać, što hety vyklik farmirujecca na fonie ŭnutranych prablem biełaruskaj ekanomiki. Siarod ich — chistkaja raŭnavaha na finansavym rynku, vysokija inflacyjnyja i devalvacyjnyja čakańni, značny deficyt handlovaha i płaciožnaha bałansu na fonie niedachopu kankurentazdolnaści.
Vybar aptymalnaj palityki ŭ hetych umovach daloka nie adnaznačny. Z adnaho boku, pry niedachopie resursaŭ pa finansavańni deficytu niepaźbiežna pryjdziecca zadziejničać dadatkovyja miery pa abmiežavańni ŭnutranaha popytu i/abo pasłableńnia nacyjanalnaj valuty. Ź inšaha boku, apieratyŭnaja reakcyja ŭ vyhladzie makraekanamičnaj karekciroŭki na asnovie abmiennaha kursu i/ci palityki dachodaŭ, jakraz z pryčyny najaŭnych unutranych prablem, moža stać spuskavym miechanizmam dla chutkaha i niepadkantrolnaha vyraŭnoŭvańnia nazapašanych dyspraporcyj.
Uličvajučy ŭsie vykładzienyja faktary, pierśpiektyvy raźvićcia padziej u nacyjanalnaj ekanomicy bačacca dastatkova niespryjalnymi.
Palapšeńnie situacyi mahčyma tolki ŭ vypadku pryciahnieńnia źniešniaha finansavańnia, dastatkovaj dla pakryćcia farmirujecca deficytu, i/abo ŭ vypadku, kali razhledžanyja źniešnija niehatyŭnyja tendencyi, siarod jakich pasłableńnie rasijskaha rubla, słaby rost u CUJE i SND, vyčarpajuć siabie. Adnak prostaje čakańnie vyčarpańnia niehatyŭnych tendencyj dosyć niebiaśpiečnaje: pry takim padychodzie Biełaruś praźmierna stavić siabie ŭ zaležnaść ad źniešniaj situacyi.
Najbolš darečny, na moj pohlad, u dadzienaj situacyi šlach -
zadziejničać niavykarystany da hetaha času patencyjał ekanamičnaha rostu ŭ vyhladzie instytucyjanalnych pieraŭtvareńniaŭ, źmieny sistemy raźmierkavańnia resursaŭ, sistemy farmiravańnia ekanamičnych stymułaŭ i da t.p.
Jaho hałoŭnaja vartaść u tym, što jon nie tolki budzie pastupova likvidavać klučavuju prablemu krainy — nizki patencyjał rostu — ale i adnačasova budzie stymulavać popyt, dajučy mahčymaść paźbiehnuć zališnie maštabnych i niekantralavanych makraekanamičnych karekcirovak.
Naprykład, u adnym ź niadaŭnich daśledavańniaŭ Biełaruskaha ekanamičnaha daśledča-adukacyjnaha centra BEROC pakazana, što za košt prostaha pieraraźmierkavańnia resursaŭ u ekanomicy možna dasiahnuć adnarazovaha rostu vypusku ŭ miežach 5-10%. Heta źviazana z tym, što ŭ papiarednija pieryjady kapitał nazapašvaŭsia praźmierna chutka i nieefiektyŭna pieraraźmiarkoŭvaŭsia ŭ ekanomicy. Mienavita hety niezadziejničany patencyjał bačycca na siońnia hałoŭnym i, mahčyma, adzinym kozyram Biełarusi na fonie isnujučych vyklikaŭ.
Dźmitryj Kruk, ekanamist Biełaruskaha ekanamičnaha daśledča-adukacyjnaha centra BEROC
