U intervju Ksienii Sabčak Łukašenka pryznaŭsia, što «niama biełaruskaj nacyjanalnaj idei. U mianie knižak dziesiać lažyć, ja pastaviŭ takuju zadaču — znajści. Usio prapanavanaje mnie nie spadabałasia. Tam jość i dobryja dumki, ale nie začepiać jany ŭvieś narod», — skazaŭ jon.
«Naša Niva» apytała bolš i mienš viadomych ludziej: što pavinna stać biełaruskaj idejaj?
Žyć jak u Jeŭropie
Ściapan Sturejka, historyk: Jana užo isnuje. Heta — «žyć jak u Jeŭropie».
Heta biaskrajniaj, raznarodnaj Rasii treba ideja, a Biełarusi — našto?
Alaksiej Łastoŭski, sacyjołah: Užo ŭ pytańni chavajecca adkaz, što ž ciapier razumiejecca pad «nacyjanalnaj idejaj» u Biełarusi — adčuvalnuju patrebu elitaŭ (roznaha kštałtu) stvaryć niejki abjadnalny kompleks ujaŭleńniaŭ, kab «źnitavać» nasielnictva krainy.
Varta adznačyć, što sam kancept «nacyjanalnaj idei» da nas pierabraŭsia z Rasii, dzie isnujuć vialikija prablemy ź intehracyjaj vializnaj terytoryi i šmatstajnaha nasielnictva. Plus stvaryłasia vializnaja idejnaja pustka paśla krachu kamunistyčnaj ideałohii. Adsiul i paŭstała mnostva roznych kanstruktaŭ, jakimi staŭ zapaŭniacca idejny vakuum. Vynik my bačym pa aktualnym stanie hramadskaj śviadomaści Rasii.
A Biełaruś — adnosna nievialikaja i dosyć adnastajnaja kraina. I ci treba nam jašče adna ŭtopija, pierakanaŭčaja dla ŭsich? Ci ŭjaŭlajuć niebiaśpieku našy adroźnieńni ŭ kaštoŭnaściach, našy roznyja palityčnyja pierakanańni i hieapalityčnyja aryjentacyi?
Čym kultyvavać adnastajnaść, važniej zadumacca pra kryštalizacyju samastojnaści ludziej i zachavańnie tradycyj. Treba pracavać nad raźvićciom adukacyi, vypracoŭkaj formaŭ salidarnaści, normami kamunikacyi, uvažlivaści da inšych i aktyŭnaści. Heta značna bolš budzie spryjać raźvićciu Biełarusi, čym stvareńnie ideałahičnaha monstra.
Znajści zdradnika radzimie i zabić
Adam Hłobus, piśmieńnik: Znajści zdradnika radzimie i zabić. Simvał hetaha — «Pahonia». Heta było apisana Bahdanovičam, Karatkievičam u «Dzikim palavańni karala Stacha». Na hetym trymajecca naša nacyja i naša siła. A toj, chto nie choča bačyć hetuju ideju nacyjanalnaj, albo scyć, albo kaža, što jaje niama.
Stać členam jeŭrapiejskaj siamji
Aleś Paškievič, historyk: Niemahčyma «pastavić zadaču znajści nacyjanalnuju ideju» i kab pasłuchmianyja vykanaŭcy na zamovu napisali «knižak ź dziesiać». Pradukt budzie štučny, niežyvy.
Nacyjanalnaja ideja — heta toje, što isnuje nie na papiery, a žyvie, chaj na zarodkavym uzroŭni, u rozumach i sercach vialikaj kolkaści pradstaŭnikoŭ nacyi. Heta žyvaja iskra.
My — nacyja i pa historyi, i pa kultury jeŭrapiejskaja, a tamu musim prykładać usie namahańni, kab stać paŭnavartasnym členam siamji jeŭrapiejskich narodaŭ. Mienavita ŭ jeŭrapiejskaj idei jość pryvabnyja momanty dla samych roznych płastoŭ hramadstva.
U Jeŭropie siońnia, biezumoŭna, vyšejšaja jakaść žyćcia ŭ paraŭnańni z «jeŭrazijskim» śvietam. Tam šanujucca nacyjanalnyja kultury i adnačasova abaraniajucca pravy mienšaściaŭ. Tam jość pazityŭnaje dla kožnaha.
Alternatyvy hetaj idei siońnia dla nas prosta niama.
Prajšli časy
Zachar Šlimakoŭ, art-mieniedžar i dyzajnier: Prajšli časy nacyjanalnych idej.
Jana niepatrebnaja
Raman Maładziašyn, pčalar i hulec na biržach: Jana niepatrebnaja dla dabrabytu nacyi.
Spažyvańnie — nie ideja
Valer Bułhakaŭ, redaktar časopisa «ARCHE»: Prosta Łukašenka nie prymaje nacyjanalnuju ideju, źviazanuju z umacavańniem nacyjanalnaj kultury, zasnavanaj na nacyjanalnaj movie. Ciaham svajho praŭleńnia Łukašenka hetuju nacyjanalnuju ideju dušyŭ usialak. Tamu na paradak dnia vychodziać substytuty nacyjanalnaj idei. Jašče ŭ 2003 hodzie publična było zajaŭlena ab stvareńni novaj dziaržaŭnaj ideałohii. Ale jana čužaja ludziam. Bo ŭ joj nacideja zvodziłasia da abahaŭleńnia dziaržavy i jaje kiraŭnika.
Jość i treciaja ideja, jakaja cemientuje biełaruskaje hramadstva. Heta ideja niastrymanaha spažyvańnia. Heta ideja pracuje. Ideałahična padkavanyja čynoŭniki na pytańnie «Čamu ŭ nas niama svabody?» adkažuć, što ŭ nas zatoje jość dabrabyt, zarobki rastuć. Takaja ideałahiema defakta źjaŭlajecca lehitymacyjaj dyktatury.
Ale padmurak hety krochki, bo biełaruskaja ekanamičnaja madel nietryvałaja, uvieś dabrabyt zaležyć ad Rasii, i Łukašenka dobra heta razumieje.
Demakratyčnaja sacyjalnaja pravavaja dziaržava
Anatol Sidarevič, historyk: Dziaržava i dziaržaŭnaja ideałohija — heta adno, a nacyja i nacyjanalnaja ideja — heta inšaje. Vynikam minułaha dvaccacihodździa źjaŭlajecca toje, što siakajatakaja dziaržava ŭ nas jašče jość, a voś palityčnaj nacyi niama. I ŭłada šmat papracavała na heta, bjučy hramadzianskuju supolnaść.
Niama nacyi — niama i nacyjanalnaj idei. Choć vynachodzić tuju ideju i nie treba. Dastatkova ŭziać Ustaŭnuju Hramatu pra abviaščeńnie BNR i pałažeńni Kanstytucyi 1994 hoda ab Biełarusi jak niezaležnaj demakratyčnaj sacyjalnaj pravavoj dziaržavie. Voś aryjenciry.
Stvareńnie demakratyčnaj dziaržavy
Siarhiej Navumčyk, redaktar radyjo «Svaboda»: U pačatku 90-ch, kali była dasiahnutaja niezaležnaść Biełarusi, my pastavili na mecie stvareńnie demakratyčnaj biełaruskaj dziaržavy. Heta była ideja, vakoł jakoj abjadnalisia najlepšyja intelektualnyja siły nacyi. Praces išoŭ vielmi niaprosta, ale ŭ 1994m jon byŭ uvohule spynieny: dziaržava jość, ale jana nie demakratyčnaja, i ŭłada ŭ joj — nie biełaruskaja, a prarasijskaja.
Siońnia hałoŭnaja meta dla biełarusaŭ — zachavańnie nacyjanalnaj identyčnaści, uśviedamleńnie kaštoŭnaści biełaruskaj movy, nacyjanalnaj kultury i historyi.
Harantam zachavańnia nacyjanalnaj identyčnaści moža i pavinna vystupać dziaržava, bo pry inšym varyjancie biełaruskaja nacyja budzie źniščana. Budzie nasielnictva, ale nacyja — źniknie. Nu i, kaniešnie, faktaram najbolšaj niebiaśpieki jak dla nacyjanalnaj identyčnaści, hetak i dla biełaruskaj niezaležnaści byŭ i zastajecca Łukašenka.
Žyć jak maha lepš
Piatro Kryščyk, były baskietbalist, a ciapier taksist: Ja nie mahu kazać za ŭsich biełarusaŭ. Mahu skazać pra svaju nacyjanalnuju ideju: žyć jak maha lepš i ŭ kožny momant być biełarusam. Voś i ŭsia ideja.
Nacyja sa znakam jakaści
Ivan Šyła, student: Ja b kancentravaŭsia vakoł jakaści i paśpiachovaści biełarusaŭ. Nacyja sa znakam jakaści!
Prapahanda biełaruskaj historyi
Ludvika Kardzis, buchhałtarka: Tolki prapahanda sapraŭdnaj historyi našaj krainy.
Sama Biełaruś
Anatol Labiedźka, palityk, staršynia AHP: Biełaruskaj nacyjanalnaj idejaj moža być ułasna Biełaruś: niezaležnaja, samadastatkovaja, u centry ŭvahi jakoj znachodzicca čałaviek.
