Hetaja historyja pačałasia ŭ vieraśni 2013 hoda, kali padčas Dnia biełaruskaha piśmienstva, jaki prachodziŭ u Bychavie, Krajaznaŭčy muziej Mścisłava pakazaŭ daśpiechi rycara Vialikaha Kniastva Litoŭskaha kanca XV—pačatku XVI stahodździa, znojdzienyja na dnie raki Vichry. Tady na hetyja rarytety źviarnuŭ uvahu minčanin Andrej Radkoŭ.
Zbroja «syšła» na Uschod
U kancy leta minułaha hoda ab hetych unikalnych artefaktach aktyŭna raspaviadali biełaruskija ŚMI. I niadziŭna: u našych muziejach vielmi mała aŭtentyčnych pradmietaŭ uzbrajeńnia i ekipiroŭki siaredniaviečnych vajaroŭ. Ale, jak akazałasia, letam 2013 hoda ŭ Mścisłaŭski muziej byli pieradadzienyja nie ŭsie pradmiety, znojdzienyja na račnym dnie. Častka z hetych unikalnych rečaŭ ŭsio ž była vyvieziena ŭ Rasiju.
«Na žal, zbroja litvina stała zdabyčaj «čornych archieołahaŭ». Nieŭzabavie paśla vyjaŭleńnia artefaktaŭ na adnym z rasijskich internet-aŭkcyjonaŭ byŭ vystaŭleny mieč vajara VKŁ», — raspaviadaje Andrej Radkoŭ.
Student BDU zaniaŭsia pošukam infarmacyi, jakaja tyčycca hetaj historyi. Akazałasia, što kirasy i inšyja častki rycarskaha ryštunku zdali ŭ muziej miascovyja «amatary staražytnaściaŭ». Andreju ŭdałosia adšukać hetych «krajaznaŭcaŭ», i tyja paviedamili, što artefakty byli znojdzieny dajvierami z Rasii.
Miesca dla svaich «pošukaŭ» hości z Uschodu vybrali nie vypadkova. Sprava ŭ tym, što ŭ vuści raki Vichry na praciahu apošnich niekalkich dziesiacihodździaŭ pastajanna znachodziać roznyja elemienty daśpiechaŭ i ryštunku rycaraŭ epochi Vialikaha Kniastva Litoŭskaha.
Niama cieła — niama spravy?
Razam z łatami i zbrojaj byli vyjaŭlenyja i pareštki vajara VKŁ. «Čornyja kapalniki» prosta vytrachnuli kostki z kirasaŭ i, skłaŭšy ich u miašok, zakapali. Nieŭzabavie Andreju Radkovu stała viadoma miesca paŭtornaha pachavańnia rycara, i paśla «ekshumacyi» źmieściva pakieta było pieradadziena ŭ Muziej historyi horada Mahilova. Taksama ŭdałosia vyśvietlić, što fota miača (ź internet-aŭkcyjonu), vyviezienaha ŭ Rasiju, i inšych daśpiechaŭ byli zroblenyja adnoj kamieraj, i bolš za toje: u dvary pryvatnaha doma biełaruskaha «amatara staražytnaściaŭ», taho samaha, jaki i prynios častku znachodak u muziej Mścisłava.
«Hałoŭnaje, što ja chacieŭ zrabić, — heta atrymać kantakty rasiejcaŭ, jakija vyvieźli biełaruskija rarytety za miežy našaj krainy. Ja nie śledčy i nie prakuror. Acenku dziejańniam hetych ludziej pavinny davać pravaachoŭnyja orhany. Mnie ž patrebnyja byli kantakty «čornych archieołahaŭ», kab abmierkavać mahčymaść viartańnia miača, a taksama dźviuch bajavych siakier i dzidy ŭ Biełaruś. Bo heta našy kulturnyja kaštoŭnaści i źjaŭlajucca dla nas, biełarusaŭ, najvažniejšymi pomnikami minułaha», — adznačaje Andrej.
Paśla taho jak mienski student źviarnuŭsia ŭ milicyju i paviedamiŭ pravaachoŭnikam pra dadzienuju historyju, miascovych «krajaznaŭcaŭ» udałosia «razhavaryć», i tyja pryznalisia, što akazvali dapamohu «partnioram» z Rasii. Zrešty, nieŭzabavie student Andrej atrymaŭ list ź Mścisłaŭskaj milicyi, u jakim paviedamlałasia, što pravierka pa fakcie jaho zvarotu ničoha nie dała i ŭ suviazi z hetym spynienaja.
Što rabić?
Naš «Indyjana Džons» nie źbirajecca zdavacca. Im padadziena druhaja zajava, užo ŭ Mahiloŭskaje abłasnoje ŭpraŭleńnie milicyi. «Na žal, biełaruskaje zakanadaŭstva ŭ śfiery achovy historyka-kulturnych kaštoŭnaściaŭ zanadta niedaskanałaje. Škada, što voś tak niejkija ludzi mohuć pryjechać z susiedniaj krainy, zabrać biełaruski pomnik i, karystajučysia tym, što pamiž Biełaruśsiu i Rasijaj niama miažy, vyvieźci rarytet da siabie.
Usie razmovy ab nieabchodnaści zachavańnia biełaruskich archieałahičny pomnikaŭ, na žal, da hetaha času zastajucca razmovami. Ale vyjście ź situacyi jość. Treba prosta ŭvieści licenzavańnie pryvatnaj pošukava-archieałahičnaj dziejnaści. Da taho ž varta było b pravodzić atestacyju tych, chto choča zajmacca archieałohijaj.
Vy ž nie možacie pryjści z vulicy i zaniacca chirurhijaj. Dla hetaha treba vučycca 6 hadoŭ, potym prajści internaturu i h.d.. Historyja i archieałohija — heta taksama składanyja navuki, u jakich bieź śpiecyjalnaj padrychtoŭki rabić niama čaho. Tut pavinny pracavać prafiesijanały. U aficyjny rejestr uniesieny daloka nie ŭsie archieałahičnyja pomniki Biełarusi, tamu naša kraina ryzykuje stracić značnuju častku svajoj kulturnaj spadčyny. Ja vielmi spadziajusia, što nieabchodnaja zakanadaŭčaja baza ŭ Biełarusi ŭsio ž budzie pryniata», — padkreślivaje Andrej Radkoŭ.
Ale jość u hetaj historyi i jašče adzin niuans. «My źviartalisia ŭ Ministerstva abarony z prośbaj dapamahčy pachavać vajara VKŁ z hodnymi ŭšanavańniami. U rešcie rešt, jon ža zahinuŭ u bai za Ajčynu. Da taho ž u Biełarusi niama nivodnaha miemaryjała siaredniaviečnym vajaram. Ale vajennyja čynoŭniki pakul razvodziać rukami. Jany nie viedajuć, jak aformić pareštki rycara časoŭ Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Ja spadziajusia, što situacyja budzie vyrašana ŭ stanoŭčy bok. u advarotnym vypadku budziem chavać abaroncu Mścisłava za ŭłasnyja srodki», — kaža minski student.
Zastajecca spadziavacca, što namahańni Andreja Radkova nie projduć biasśledna i hetaja historyja skončycca viartańniem vykradzienych ź Biełarusi rarytetaŭ epochi VKŁ. Da taho ž našaj dziaržavie varta było b surjozna zadumacca nad prapracoŭkaj zakanadaŭstva ŭ śfiery abarony ajčynnych historyka-kulturnych i archieałahičny kaštoŭnaściaŭ. Ščyra chaciełasia b, kab artefakty biełaruskaj historyi zastavalisia na Radzimie.
Daviedka «Histaryčnaj praŭdy»
Ź vialikaj dolaj upeŭnienaści možna kazać, što znojdzienyja pareštki naležali rycaru, jaki zahinuŭ pry abaronie Mścisłava ad vojskaŭ Maskoŭskaj dziaržavy padčas bajavych dziejańniaŭ u 1502 hodzie. Bitva adbyłasia 4 listapada. Maskoŭski kniaź abjadnaŭsia z Krymskim chanstvam i vystupiŭ suprać Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Na šlachu zachopnikaŭ z Uschodu paŭstali mścisłaŭskija rycary.
Bitva była žorstkaj i krovapralitnaj. Mścisłaŭ adstajali, ale za heta zapłacili vysokuju canu: straty vojskaŭ VKŁ skłali (pavodle letapisnych dadzienych) amal siem tysiač vajaroŭ.
