 |
Nahadajem, što 22 kastryčnika Cimocha Vostrykava naviedała zdymačnaja hrupa. Chutčej za ŭsio heta byli ludzi, što zdymali dakumentalny film "Rezydent dvuch raźviedak" (režysior – Ksienija Bacharava). Film (praciahłaść 35 chvilin) pakazali pa ANT 9 listapada, paviedamiŭ u svaim LJ kabierac.
* * *
Cimoch Vostrykaŭ naradziŭsia ŭ 1922 h. u vioscy Barščoŭka (siońnia Dobruski rajon Homielskaj vobłaści). Ź leta 1944 h. na vyhnańni. Vučyŭsia ŭ Biełaruskaj himnazii imia Janki Kupały (Michelsdorf, Bavaryja), Luvenskim universytecie.
U žniŭni 1952 h. jon byŭ zakinuty amerykanskim samalotam u Biełaruś u składzie hrupy z čatyroch čałaviek: Karł (Cimoch Vostrykaŭ), Fin (Arcišeŭski), Ben (Kaściuk), Džo (Kalnicki). Praź niekalki dzion Vostrykaŭ aryštavany supracoŭnikami NKUS, a ŭ kastryčniku 1954 h. pavodle pryhavoru suda razam z Benam (Hienadziem Kaściukom) asudžany za «zdradu Radzimie sa zbrojaj u rukach». 23 hady Cimoch Vostrykaŭ pravioŭ u mardoŭskich lahierach. Pa vyzvaleńni ŭ 1975 h. pasialiŭsia ŭ Homieli.
***
Dabro znoŭ pieramahło
«Rezydent dźviuch vyviedak». Dakumentalny film. Aŭtar scenaru: Ksienija Bacharava. Praciahłaść — 35 chvilin.
Navat kali Vy nia bačyli dakumentalnaha filmu Ksienii Bacharavaj «Rezydent dźviuch vyviedak» z seryi «Złačynstvy stahodździa», jaki byŭ prezentavany 9 listapada na kanale ANT, dastatkova pračytać artykuł «Karł — imia nazoŭnaje» ŭ hazecie «Homielskaja pravda» — mienavita hety tekst loh u asnovu scenara.
Nieviadoma, što zmusiła aŭtaraŭ niepadpisanaha artykuła prezentavać svajho hieroja «Timofiejem Borŝievskim» — ci imknieńnie da «kanśpiracyi», ci prośba samoha Vostrykava. Adnak u papiarednim filmie K. Bacharavaj, taksama pryśviečanym «Nalibockaj čaćviorcy», jaki byŭ pakazany paru hod tamu na telekanale «Ład», Cimoch Akimavič vystupaŭ pad svaim imiem i achvotna raspaviadaŭ pra svoj nialohki los. Na čystaj biełaruskaj movie hučała prosta ź pieršych vusnaŭ praŭda ab «biełaruskim špijanažy» — biaz chitrykaŭ, biez kamiteckich interpretacyjaŭ. Vostrykaŭ adkryta kazaŭ ab svaich pamyłkach, adkryta plažyŭ Barysa Rahulu, jaki pasłaŭ jaho ŭ emhebisckuju pastku, adkryta vykryvaŭ pravakatara Michała Arciušeŭskaha, jaki za zdradu byŭ pamiłavany ŭkazam Prezydyjumu VS SSSR…
Novy film šmat zhubiŭ — zhubiŭ pa toj ža pryčynie, pa jakoj stary vyjhraŭ — i ŭ tym, i ŭ inšym filmie byŭ źniaty Vostrykaŭ. U pieršym filmie jon daścipna, ź ironijaj adkazvaŭ na pytańni aŭtarki scenaru i staviŭ svaje, hłybiej raskryvajučy sutnaść zakranutaj prablemy. U druhim — niamohły Vostrykaŭ lažaŭ na łožku i moŭčki vysłuchvaŭ advolny pierakaz svajoj historyi. My raptam daviedalisia, što stary pieražyŭ užo dva infarkty. Svajačka‑platkarka, jakaja vystaviła byłoha dyversanta «prostaj pieškaj» — čym nie znachodka dla aŭtaraŭ filmu? Sam Vostrykaŭ «atrymaŭ słova» tolki adnojčy — jaho raspytvajuć pra syna. Epizod, pryśviečany Vostrykavu‑małodšamu moh by nadać filmu «idealahičnuju zavieršanaść», ale, jak ni dziŭna, aŭtary filmu nie paviedamili ničoha peŭnaha ab Illi Vostrykavu, jaki źnik u Amerycy niekalki hod tamu…
Ale vierniemsia niepasredna da razhladu prapanavanaha nam praduktu «film dakumentalny idealahizavany». Pierš‑napierš hledača znajomiać ź bijahrafijaj dyversanta. Sa słovaŭ viadoŭcy my bačym trahičny los «Barščeŭskaha» — pałon pad Rosłaŭlem uvosień 1941 h., kataržnyja raboty ŭ Niamieččynie «pad rulaju aŭtamata», narešcie — lahier DP u amerykanskaj zonie akupacyi. Ni słova pra karny bataljon. «Jaki karny bataljon?» — spytajecie Vy. Toj samy, ab jakim litaralna praź imhnieńnie zhadaje pierad kameraj starejšy navukovy supracoŭnik archivu KDB RB Ihar Vałachanovič. Ź jahonych słovaŭ hladač daviedajecca, što «Barščeŭski», vyviezieny na raboty ŭ Niamieččynu, nieŭzabavie viartajecca na Radzimu, i ŭžo ŭ 1943‑m «my nachodim jeho v karatielnom batalonie». Adkul I. Vałachanovič atrymaŭ takija źviestki — nam nieviadoma. Daśledčyku, jaki maje dostup da archivaŭ KDB, možna było b i pavieryć — ale całkam vierahodna, što zhadku pra «karny bataljon» Vałachanovič vynies z sudovaj spravy Vostrykava, a tudy mahli prypisać što zaŭhodna. Prynamsi, inšy desantnik — Hienadź Kaściuk, jaki słužyŭ u 30‑j (biełaruskaj) SS‑dyvizii (i śledčyja ab hetym viedali), atrymaŭ roŭny termin z Vostrykavym — 25 hod lahieroŭ.
Nia mienš cikavy chod užyty padčas raspoviedu ab verboŭcy i dyversijnaj padrychtoŭcy «Barščeŭskaha». I. Vałachanovič zhadvaje imia Barysa Rahuli — i śledam idzie blok pastanovačnych i dakumentalnych kadraŭ, padčas jakoha zakadravy hołas raspaviadaje ab stvareńni i dziejnaści abveraŭskaha bataljonu «Dalvic», jaki «składaŭsia z byłych palicejskich, členaŭ arhanizacyj «Biełaruskaja niezaležnickaja partyja» (BNP), «Biełaruskaja krajovaja abarona» (BKA), «Sajuz Biełaruskaj moładzi» (SBM) i inšych». Znoŭ manaloh Vałachanoviča — užo pra Kaŭfbejrenskuju škołu CRU pad Miunchenam (!), a za im — znoŭ blok chranikalnych kadraŭ, pryśviečany «Dalvicu», padčas jakoha jašče raz zhadvajecca imia Rahuli. Va ŭjaŭleńni niedaśviedčanaha hledača Dalvic 1944 h. i Kaŭfbejren 1952 h. kančatkova atajasamlivajucca, a Vostrykaŭ‑»Barščeŭski» padśviadoma robicca ahentam treciaj, «niezajaŭlenaj» vyviedki — Abveru. Padmacoŭvajecca ŭražańnie pastanovačnymi kadrami, dzie aktor, jaki hraje rolu «Barščeŭskaha», pakazany na kursach Dalvickaj vyviednaj škoły. Dalejšaje melanchaličnaje staŭleńnie aŭtarki scenaru da «Barščeŭskaha» vyhladaje, z hledžańnia dziaržaŭnaj idealohii, nia mienš jak dziŭnym — kali, viadoma, nie ŭličyć, što ni da Abveru, ni, tym bolš, da karnych adździełaŭ Vostrykaŭ nia mieŭ nijakaha dačynieńnia.
Jašče kolki słovaŭ ab «Dalvicy». Pa staroj zaviadzioncy, Biełaruskuju niezaležnickuju partyju nazyvajuć «Biełorusskoj niezavisimoj partijej», a jejnaha lidera Ŭsievałada Rodźku — «Vsievołodom Rad́ko» (zastajecca tolki zdahadvacca, jakija ciažkaści ŭźnikajuć u słužak dziaržidealohii pry sutyknieńni ź biełaruskaj movaj). Miž inšym, padkreślivajecca viadučaja rola siabroŭ CK BNP u kiraŭnictvie bataljonu. Hučać taksama ćmianyja zhadki ab peŭnych asobach, jakija słužyli ŭ «Dalvicy» nie pad svaimi imionami, a pad pseŭdami. U videašerahu prysutničajuć hrupavyja fatazdymki kursantaŭ dalvickaj škoły.
Historyja «Nalibockaj čaćviorki» nieparyŭna źviazanaja ź imiem jejnaha papiarednika — Janki Filistoviča. Novuju versiju aryštu «amerykanskaha špijona» prapanavaŭ padpałkoŭnik u adstaŭcy Viktar Rulin. U hetaj versii niama zdradnika Piatra Soniča, jaki padsypaŭ u ježu dyversantu snatvorny srodak — jość «niejki chutar», «niejki laśnik» i Filistovič, jaki nie supraciŭlaŭsia padčas aryštu (dziŭna, navošta ž tady «jeho śviazali»?). Versija tavaryša Rulina nabiraje novych farbaŭ, kali my daviedvajemsia, što ŭ 1952 h. jon byŭ operupaŭnavažanym adździełu MHB SSSR pa Maładečanskaj vobłaści…
Istotnaje adroźnieńnie miž tekstam artykułu i scenaram filmu — u filmie supracoŭniki KDB publična pryznajuć, što «łovla na živca» ŭ 1983 h., kali na Vostrykava znoŭ źviarnuli ŭvahu amerykancy, była spravakavanaja dziaržbiaśpiekaj. Śviedčać ludzi, jakim možna vieryć — heta «pastuchi» Cimocha Akimaviča: pałkoŭnik u adstaŭcy Kanstancin Jałunin (načalnik adździełu ŬKDB pa Homielskaj vobłaści ŭ 1981—83 h.) i hienerał‑major u adstaŭcy Mikałaj Hudzień (načalnik UKDB pa Homielskaj vobłaści ŭ 1975—90 h.). Hetyja «mołodyje ludi» niabłaha vyhladajuć u paraŭnańni z Vostrykavym — ich staraść zabiaśpiečanaja dziaržavaj.
Varta zaznačyć, što aŭtary filmu ŭ cełym spačuvajuć Vostrykavu. Kranalnyja apoviedy ab 22 hadach mardoŭskich lahieraŭ, ab dvuch bratach, jakija zahinuli na vajnie, ab śmierci žonki… A moža, jany spačuvajuć tolki «Barščeŭskamu»?
Mocnaha i viasiołaha čałavieka złamali nia stolki vyprabavańni losu, jak unutranyja, maralnyja pakuty. Ci žadaŭ Cimoch Vostrykaŭ, kab jaho ŭ takim stanie pakazvali pa telebačańni, tym bolš, pad mianuškaj «Timofiej Borŝievskij»? Niachaj hetyja kadry zastanucca na sumleńni siońniašnich «ideolahaŭ».
I ŭsio ž jość u filmie adzin stoadsotkava pazytyŭny momant, jaki pieravyšaje ŭsie vidavočnyja chiby: pałkoŭnik u adstaŭcy Kanstancin Jałunin śćviardžaje: kali Vostrykava ŭziali ŭ raspracoŭku paśla vyzvaleńnia ź lahieroŭ, jon zarekamiendavaŭ siabie jak «čiełoviek čiestnyj, poriadočnyj, vrodie by», adnak… «On nie prosto biełorus, patriot svojej strany — on nacionalist. Eti notki nacionalizma u nieho javno vyražieny».
Heta tryjumf Vostrykava. Słaby j niamohły, jon maje nad Hudniami, Rulinymi dy inšymi Jałuninymi nieadjemnuju pieravahu — svaje pierakanańni.
