U «NN» №3 źjaviŭsia artykuł architektara Ihara Bajcova «U Navahrudku adbyvajecca kapitalny ramont ruiny «pa-bahatamu» — materyjał daloka nie adnaznačny, ź jakim chočacca palemizavać. Pan Ihar pieršy ahučyŭ prablemu zachavańnia kulturnaha łandšaftu i ruin jak elemienta hetaha łandšaftu.
Raniej čaściej hučali dumki, što zamak treba adnaŭlać całkam, bo zakansiervavanyja ruiny nie dazvalajuć adčuć usioj vieličy kałyski Vialikaha Kniastva Litoŭskaha — staražytnaha Navahradka. Hučała ideja, što, kali zamka ŭ nas niama, jaho treba pabudavać.
Adrazu skažu, što z Bajcovym ja nie pahadžusia. Bajcoŭ nie ŭzhadaŭ pra kanflikt, ź jakim adrazu sutyknulisia prajekciroŭščyki kansiervacyi Kaścielnaj viežy — kanflikt, biez vyrašeńnia jakoha nielha było b jaje vyratavać.
A ratavać jaje treba było nieadkładna, bo i apoŭzień schiłu zamčyšča, z pryčyny vialikaj kolkaści krynic u padnožžy Zamkavaj hary, i vymyvańnie i asłableńnie hruntoŭ, prablema ź niestabilnymi padmurkami, i — pastupovaje razbureńnie aŭtentyki — fasadnaj ściany viežy, usiaho, što ad byłoha fartyfikacyjnaha elemientu zastałosia.
Kanflikt tut mietadałahičny. Ci my zachoŭvajem niekranutym sfarmavany kulturny łandšaft i ramantyčnyja ruiny ŭ tym vyhladzie, da jakoha my pryvykli, što pryviadzie z časam, i vielmi chutka, da poŭnaha rujnavańnia zachavanych kanstrukcyj i, adpaviedna, da straty taho łandšaftu? Ci my šukajem kampramisnaje vyjście pamiž zachavańniem aŭtentyki, jaje kansiervacyjaj i dalejšym ekspanavańniem i rehienieracyjaj kulturnaha łandšaftu.
Mienavita takim šlacham i pajšli restaŭratary. Byli praviedzieny pracy pa ŭmacavańni schiłu zamčyšča, pa ŭmacavańni padmurkaŭ. U suviazi z tym, što sama fasadnaja ściana Kaścielnaj viežy nie tolki dosyć pahroźliva ŭžo adchilałasia ad viertykalnaj vosi ŭ bok schiłu zamčyšča, było pryniata rašeńnie ab mantažy na joj mietaličnaha bandažu i stabilizacyi ściany pry dapamozie raściažak, prymacavanych da jaho. Kab mieć harantyju stabilizacyi ruiny ŭ viertykalnaj vosi, było pryniata rašeńnie pryhruzić astatni pierymietr padmurka muravanymi kanstrukcyjami, za histaryčny modul jakich była pryniata akvarel Napaleona Ordy. Na žal, ikanahrafii bakavych ścienaŭ viežy taho času, kali jany jašče isnavali, bolš nie zachavałasia.
Zachavańnie kulturnaha łandšaftu niemahčymaje biez zachavańnia jaho elemientaŭ. Usie mierapryjemstvy, vykananyja pry praviadzieńni prac, byli nakiravany na zachavańnie mienavita na doŭhaterminovaje zachavańnie kanstrukcyj Kaścielnaj viežy. Chacia praviedzienyja mierapryjemstvy sapraŭdy źmianiajuć niekatoryja łandšaftnyja rysy.
U hetaj situacyi, na maju dumku, treba adšturchoŭvacca nie ad katehoryi estetyki, a ad katehoryi pryncypaŭ kansiervacyi, jakija praduhledžvajuć biezumoŭnaje zachavańnie i abaronu ad dalejšaj destrukcyi aŭtentyčnych kanstrukcyj. A fasadnaja ściana viežy, jakaja vychodzić na kaścioł, zachavana poŭnaściu, i z boku kaścioła heta možna vyrazna pabačyć.
Uvohule, kali ličyć kulturny łandšaft asnoŭnym faktaram, jakomu patrebna padparadkoŭvać praviadzieńnie prac pa kansiervacyi, restaŭracyi i adnaŭleńni pomnikaŭ, to možna daloka zajści. Paŭstaje pytańnie ab pravamiernaści restaŭracyi ryma-katalickaj katedry ŭ Minsku, jakaja znachodzicca, a tady tym bolš znachodziłasia da adnaŭleńnia Ratušy i Śviata-Duchaŭskaj carkvy, u kantekście stalinskaj pavajennaj architektury. Možna asprečyć sam fakt restaŭracyi Mirskaha zamka, bo kaliści mienavita ramantyčnaja ruina, jak daminanta, farmavała vakoł siabie kulturny łandšaft miastečka Mir…
