U naš čas pačuć biełaruskuju movu na dziaržaŭnym telebačańni składana. Toje samaje tyčycca i spartovych tranślacyj. Ale futbolnym zaŭziataram davodziłasia čuć biełaruskuju movu mienavita ŭ tranślacyjach ci prahramach, pryśviečanych hulni №1: ahlady jeŭrapiejskaha futbolnaha turniru «Liha čempijonaŭ», čempijanat Biełarusi pa futbole, mižnarodnyja spabornictvy z udziełam biełaruskich kamand.
Minuła letniaja Alimpijada ŭ Łondanie. Zaŭziatar ci prosta ŭvažlivy hladač zaŭvažyŭ, što pa dziaržaŭnym telekanale «Biełaruś-2» spačatku tranślacyi pa baskietbole hučali pa-biełarusku, ale chutka ščaście skončyłasia i spartovy efir znoŭ staŭ ruskamoŭnym.
Źmicier Hierčykaŭ, kamientatar, jaki pravodziŭ repartažy na rodnaj movie, na majo pytańnie «čamu?» adkazaŭ ahulnymi frazami: «nie ad mianie toje zaležyć», «kali što źmienicca, ź vialikaj radaściu ŭznaŭlu repartažy» [forum pressball.by].
Kamientar pa-biełarusku spartovych padziej, zrešty, patrabuje hruntoŭnaj padrychtoŭki i viedańnia spartyŭnaj leksiki, a mienavita biełaruskamoŭnych adpaviednikaŭ zapazyčanym spartyŭnym terminam ci ŭvohule spradviečnabiełaruskich słoŭ, jakija nie buduć supiarečyć ahulnapryniataj siemantycy spartovych terminaŭ. Z hetaha vynikaje prablema pošuku nieabchodnaj litaratury dla spartovych žurnalistaŭ i amataraŭ sportu.
Ja skłaŭ nievialički ruska-anhlijska-biełaruski słoŭnik asnoŭnych futbolnych paniaćciaŭ i terminaŭ. Anhlijskaja mova vybrana niezdarma. Bo futbolnaja terminałohija (u bolšaści), jak i sam futboł, pachodzić z krainy daždžoŭ i tumanaŭ. Biełaruski adpaviednik, navat u pierakładzie z ruskaj movy, moža zusim nie adpaviadać zychodnamu anhlijskamu słovu. Dy i dla taho, kab nie rabić zvyčajnyja kalki z ruskaj movy, aryhinalny termin nieabchodny.
Meta raboty — nie prosta pierakłaści ruskija i anhlijskija leksiemy, ale i pasprabavać adšukać ułasnabiełaruskija słovy, jakija mohuć stać dla słuchača-biełarusa ŭstojlivymi abaznačeńniami tych ci inšych futbolnych paniaćciaŭ.
U niekatorych słoŭnikach minułaha, naprykład, «Rasijska-kryŭskim (biełaruskim) słoŭniku» Vacłava Łastoŭskaha aŭtary imknulisia znajści mienavita biełaruskija adpaviedniki ruskim słovam. Kaniečnie, słoŭnik, jaki vydavaŭsia ažno ŭ 1924 hodzie, u poŭnaj miery nie dapamoža ŭ vynachodnictvie i pošuku biełaruskich spartovych leksiem, bo jon byŭ zasnavany na purystyčnaj tendencyi — pazbaŭleńni movy inšamoŭnaj leksiki, što ŭ našym vypadku amal niemahčyma. Tak, aŭtar padaje słova MIAČ m. pruhki kłubik dla hulańnia; špulak, špulhak; kočaŭka. Kali chacia b adzin z hetych troch adpaviednikaŭ vykarystaje sučasny kamientatar, hladackaja aŭdytoryja, vidavočna, prosta nie zrazumieje. Ale niekatoryja leksiemy (u pryv. rikošiet franc. kasalot, adskok) łaščać słych hledača, i ŭličvajuć fanietyčnyja admietnaści biełaruskaj movy.
Piarojdziem niepasredna da słoŭnika. Ja vyznačyŭ u im 6 siemantyčnych hrup, kudy ŭvachodziać tematyčna blizkija leksiemy.
I. Ihroki / Hulcy
ihrok — player — hulec
vrataŕ / hołkipier — goal keeper — varatar, bramnik / hałkipier
Varatar — leksiema ŭłaścivaja sučasnaj biełaruskaj movie; bramnik uźnikła, vidać, pad upłyvam polskaj movy (polsk. bramkarz), ale słova pryžyłosia, biełaruskamoŭnaja Vikipiedyja taksama padaje taki varyjant aznačeńnia hulca, jaki «abaraniaje bramu svajoj kamandy».
zaŝitnik — back — abaronca
połuzaŝitnik / chavbiek — halfback — paŭabaronca/chaŭbiek čistilŝik — sweeper — čyścilščyk (sast.)
opornyj połuzaŝitnik — midfielder — aporny paŭabaronca napadajuŝij / forvard — forward — napadalnik (sł. bieł. movy) albo napadnik / napadajučy, forvard
cientralnyj napadajuŝij / cientrforvard – centre forward — centralny napadalnik / napadajučy, centrforvard levyj napadajuŝij — left wing — levy napadalnik / napadajučy
pravyj napadajuŝij — right wing — pravy napadalnik / napadajučy
plejmiejkier — playmaker — płejmejkier
ihrok osnovnoho sostava — a player in the team — hulec asnoŭnaha składu
zapasnoj ihrok — substitute — zapasny hulec
sidieť v zapasie — to be on the bench — siadzieć na łaŭcy; anhlijskaje słova bench — 1. łava, łaŭka.
II. Ihra / Hulnia
sud́ja v pole / riefieri, arbitr — referee — sudździa ŭ poli / refiery, arbitr.
hłavnyj sud́ja — main referee — hałoŭny sudździa / refiery, arbitr
bokovoj / sud́ja na linii / łajnsmien — linesman — bakavy / sudździa na linii / łajnsmen
śvistok — whistle — śvistok
načało ihry — the kick off — pačatak hulni
piervyj tajm — the first half — pieršy tajm
pierieryv — half time — pierapynak
vtoroj tajm — the second half — druhi tajm
dobavlennoje vriemia — added time — dadadzieny čas
Tut dadadzieny čas — heta abmiežavanaja kolkaść chvilin, vyznačanaja hałoŭnym arbitram i dadadzienaja da asnoŭnaha času hulni.
dopołnitielnoje vriemia — overtime — dadatkovy čas / aviertajm
Dadatkovy čas — heta čas, pryznačany ŭ vyniku ničyjoj pamiž supiernikami, jaki praduhledžvaje rehłamient spabornictvaŭ i zvyčajna abmiažoŭvajecca 2 tajmami pa 15 chvilin.
finalnyj śvistok — the final whistle — finalny / kaniečny śvistok
miač — the ball — miač
vorota — the goal — futbolnyja varoty, brama
Bolš łahičnym budzie ŭžyvańnie zapazyčańnia z polskaj movy, leksiemy bram(k)a (polsk. bramka), bo biełaruskaje varoty patrabuje ŭdakładnieńnia prymietnikam, jaki abaznačaje prynaležnaść da sportu (futbolnyja varoty).
štanha — the goalpost — štanha
pieriekładina — the crossbar — pierakładzina / papiarečyna / papiarečka
kriestovina — the top angle — kryž / kryžavina / kryžyna
sietka — the net — sietka
miač v sietkie — the ball is in the net — miač u sietcy
cientr pola — the centre spot — centr pola / siaredzina pola
cientralnaja linija — the centre line — centralnaja linija štrafnaja płoŝadka — the penalty area — štrafnaja placoŭka / płošča
vratarskaja — the 6 yard box — varatarskaja
fłažok — the flag — (pamianš.) ściažok / ściah
aut — out — aŭt
miač v autie — the ball is out — miač u aŭcie / pa-za hulnioj
miač v ihrie — the ball is in play — miač u hulni
vnie ihry / ofsajd — offside — stanovišča pa-za hulnioj / afsajd
hoł — a goal — hoł
zabiť hoł — to score a goal — zabić hoł
niet hoła — no goal — niama hoła
pienalti / odinnadcatimietrovyj — penalty kick — pienalci / adzinaccacimiatrovy
biť pienalti — to take a penalty — prabivać pienalci
biť štrafnoj — to take a free kick — prabivać štrafny svobodnyj udar — indirect free kick — svabodny ŭdar / volny streł
«Słoŭnik biełaruskaj movy» padaje i streł, i ŭdar. Akramia taho, u movie biełaruskich kamientaryjaŭ leksiema streł hučyć navat čaściej, tamu i padajom dva varyjanty.
štrafnoj udar — free kick — štrafny ŭdar / streł
udar ot vorot — a goal kick — udar / streł ad futbolnych varot / bramy
uhłovoj udar — a corner — kutnik / vuhłavy
TSBM padaje leksiemu Kut — miesca, dzie sychodziacca ŭnutranyja baki pradmieta. Tamu, na maju dumku, kutnik treba ličyć i ŭžyvać pieršym adpaviednikam rusk. uhłovoj, bo tłumačalny słoŭnik, jak viadoma, nie zaŭsiody i nie va ŭsich značeńniach padaje admysłovyja spradviečnabiełaruskija leksiemy. U našym ža vypadku my prapanujem svojeasablivaje navatarstva, užyvajučy ŭ pieršuju čarhu admietnyja biełaruskija słovy.
podať uhłovoj — to take a corner — padavać kutnik / vuhłavy brosať iz auta — to throw in — kidać z-za linii / kidać z aŭtu vbrasyvanije — a throw in — ukidvańnie
sčiot — the score — lik
pobieda — victory — pieramoha / viktoryja
poražienije — a defeat — paraza
ničja — a draw — ničyja
stienka — a wall — ścienka
stienka iz piati čiełoviek — a five-man wall — ścienka ź piaci čałaviek
rikošiet — a deflection — rykašet / kasalot / adskok
sdiełať navies / naviesiť — to bend the ball — zrabić vierchavuju padaču / naviešvać
III. Mastierstvo ihry / Majsterstva hulni
taktika — tactics — taktyka
trienirovka — training — treniroŭka
raźminka — warming up — raźminka / razahreŭka;
raźminka — praces, pry jakim hulcy sposabam roznych praktykavańniaŭ razahrajuć svaje muskuły, źnižajučy imaviernaść atrymańnia traŭmy ci prosta pavyšajučy svaju fizičnuju zdolnaść pierad vychadam na pole. Biełaruskaja leksiema razahreŭka najbolš adpaviadaje tłumačeńniu samoha paniaćcia.
trienirovočnyj prociess — the training process — trenirovačny praces
tiechnika — technique — technika
tiechničieskoje mastierstvo — technical skill — techničnaje majsterstva
driblinh — dribbling — dryblinh
fint — a dummy — fint
otbor miača — a tackle — adbor miača
pieriedača / pas — a pass — pieradača / pas
pieriedať miač / dať pas — to pass — pieradać miač / addać pas
ihrať piersonalno s — to mark someone — hulać piersanalna z
vźvintiť tiemp ihry — to speed up the game — paskoryć temp hulni
pribaviť skorosti v ihrie — to speed up the game — dadać chutkaści ŭ hulni
śniziť tiemp ihry — to slow down the game — panizić / źnizić temp hulni
ihrať na kontratakach — to play counterattacking football — hulać na kontratakach
ihrať v otkrytyj futboł — to play open football — hulać u adkryty futboł
ihrať na udieržanije sčiota — to close the game down — hulać na ŭtrymańnie liku
ihrať v napadienii — to play attacking football — hulać u atacy
ihrať v zaŝitie — to play defensively — hulać u abaronie
IV. Nakazanija i travmy / Kary i traŭmy
travma — an injury — traŭma, cialesnaje pakalečańnie
sieŕjoznaja travma — a serious injury — surjoznaja traŭma, surjoznaje cialesnaje pakalečańnie
lohkaja travma — a slight injury — lohkaja traŭma
zamiena — a substitution — zamiena
narušienije pravił — a foul — parušeńnie pravił (-aŭ) / foł prieduprieždienije — a warning — papiaredžańnie
žiołtaja kartočka — a yellow card — žoŭtaja kartka
krasnaja kartočka — a red card — čyrvonaja kartka
udalenije — a sending off — vydaleńnie
V. Udary / Udary (Streły)
udar — a kick — udar / streł
prostrieł — a centre — prastreł
prostrielivať — to centre the ball — prastrelvać
udar hołovoj — a header — udar / streł hałavoj
ihrať hołovoj — to head the ball — hulać hałavoj
ihra hołovoj — heading the ball — hulnia hałavoj
ihrať rukoj — to handle the ball — hulać rukoj
ihra rukoj — handball — hulnia rukoj
priniať miač na hrud́ — to chest the ball — pryniać miač na hrudzi
obrabotať miač — to keep the ball — apracoŭvać / abrablać miač
udariť ŝiočkoj — to kick with the inside of the foot — udaryć / strelić ščočkaj
udariť pyrom / noskom — to toe the ball — udaryć / strelić pyram / naskom
udariť piatkoj — to backheel — udaryć / strelić piatkaj / piatoj
udariť šviedkoj — to kick with the outside of the foot — udaryć / strelić šviedkaj
VI. Sorievnovanija / Spabornictvy
komanda — team — kamanda
trienier — coach — trenier
sbornaja strany — national team — nacyjanalnaja kamanda / zbornaja krainy
bolelŝik — a fan — zaŭziatar, fan, fanat;
užyvajecca i balelščyk, ale heta kalka z rasiejskaj movy.
boleť za — to support — zaŭzieć za, fanacieć za, haniać za.
čiempionat ( Biełarusi / Italii ) po futbołu — the ( Belarusian / Italian ) football championship — čempijanat ( Biełarusi / Italii ) pa futbole
priemjer-liha – the premier league — premjer-liha
vysšaja liha — a league — vyšejšaja liha
piervaja liha — the first league — pieršaja liha
čiempionat mira / kubok mira — the world championship / cup — čempijanat śvietu / kubak śvietu
čiempionat / kubok Jevropy — the European championship / cup — čempijanat / kubak Jeŭropy
Zaklučeńnie
Uvohule, pryjemna, kali ŭžyvajucca i ŭłasnabiełaruskija, i zapazyčanyja varyjanty terminaŭ. Heta stvaraje bahaćcie i hnutkaść našaj movy. Ale hałoŭnaj prablemaj jak było, tak i zastajecca — nie niedachop biełaruskaj spartyŭnaj leksiki, a vidavočny niedachop spartyŭnych prahram na rodnaj movie biełarusaŭ.
