Ich zastałosia tolki čaćviora. Na ich hladzić usia kraina. U ich roŭnyja mahčymaści. Što jany mohuć prapanavać nacyi? Čym padkupić nasielnictva?.. Całkam mahčyma, takaja zastaŭka mahła b być u jakoj-niebudź z telepieradač pra biełaruskija prezidenckija vybary 2015 hoda.
Adnak, na žal, praŭda tolki ŭ tym, što, sapraŭdy, kandydataŭ zastałosia ŭsiaho čatyry: staršynia Libieralna-demakratyčnaj partyi Siarhiej Hajdukievič i Biełaruskaj patryjatyčnaj partyi Mikałaj Ułachovič, aktyvistka ruchu «Havary praŭdu» Taćciana Karatkievič i ciapier užo 21 hod dziejny kiraŭnik dziaržavy Alaksandr Łukašenka.
Čym adroźnivajecca ciapierašniaja kampanija ad inšych? Što budzie «chavać pipł»? Chto źjaŭlajecca scenarystami vybaraŭ-2015? Hetyja i inšyja pytańni zadali suaŭtaru knihi «Vypadkovy prezident», šef-redaktaru haziety «Narodnaja Vola» Śviatłanie Kalinkinaj.
— Mnie zdajecca, ciapierašnija vybary pryncypova adroźnivajucca ad papiarednich kampanij. Raniej, usio ž taki, u ludziej byli niejkija iluzii, nadziei na toje, što choć Łukašenku i abvieściać prezidentam, ale ŭłada ŭličyć nastroi naroda i choć niejak źmienicca ŭ lepšy bok.
Siońnia ž nijakich nadziej i iluzij u ludziej niama. Navat taja častka elektaratu, jakaja źbirajecca iści na vybary, nie padtrymlivaje ni Łukašenku, ni apazicyju.
Čamu jany tady iduć? Mnohija ličać, što heta hramadzianski abaviazak. Ale bolš za ŭsio, mnie zdajecca, ludzi pojduć 11 kastryčnika na vybarčyja ŭčastki dla taho, kab prahałasavać za mir, za toje, kab nie było vajny. Prapahanda — rasijskaja i biełaruskaja — zrabiła svaju spravu: ludzi napałochanyja, što ŭ nas moža zdarycca ŭkrainski scenar.
Tamu, mnie zdajecca, heta pieršyja vybary, kali ŭ bolšaści ludziej jość razumieńnie, što vybary ŭ našaj siońniašniaj situacyi ničoha vyrašyć nie mohuć.
— U hetym palityčnym siezonie znoŭ byli pikiety, znoŭ łunali partyjnyja, nacyjanalnyja i dziaržaŭnyja ściahi. Ale nie ŭsie kandydaty z čaćviorki zaśviacilisia pa poŭnaj prahramie na pikietach pa zbory podpisaŭ. Vy vierycie, što ŭsie jany (za vyklučeńniem Alaksandra Łukašenki — tut asobnaja, jak havorycca, pieśnia) sabrali nieabchodnuju kolkaść podpisaŭ?
— Ja pierakananaja, što kali palityki nie źbirali podpisy na adkrytych pikietach, kali my — žurnalisty — telefanavali i pytalisia ŭ pretendentaŭ: dzie vy siońnia budziecie źbirać podpisy (na pikietach, pakvaterna), a nam ničoha vyraznaha (bolšaść štaboŭ) nie mahli adkazać, to možna zrabić vysnovu: padača ŭ vybarkamy podpisaŭ — heta vialikaja machinacyja.
Bolš za toje, toje, što paźniej naziralnikam u vybarčych kamisijach nie dali mahčymaści pravieryć podpisy, toje, što praviarajecca tolki niejkaja asobnaja kolkaść podpisaŭ — heta zahannaja praktyka, jakaja dazvalaje «malavać» lubuju kolkaść podpisaŭ lubomu z palitykaŭ. My nikoli nie daviedajemsia, chto nieabchodnyja 100 tysiač podpisaŭ nasamreč sabraŭ, a chto zdaŭ «lipu». Łohika mnie padkazvaje, što ludzi, jakija nie źbirali podpisy hramadzian u pikietach, ich nie mahli sabrać.
— U kancy zboru podpisaŭ pretendenty ŭ kandydaty Siarhiej Kalakin i Anatol Labiedźka zajavili, što ich inicyjatyŭnyja hrupy nie sabrali podpisy. Jany admovilisia zajmacca «malavańniem» i vyjšli z prezidenckaj honki. Jak možna acharaktaryzavać ich dziejańni: słabaść, palityčnaja impatencyja, mocnaja hramadzianskaja pazicyja?
— Pryznajusia: kali daviedałasia, što Kalakin i Labiedźka admovilisia zdavać u vybarkamy niesabranyja podpisy, nie zachacieli niešta malavać, ja paprasiła ŭ Boha prabačeńnia za toje, što ja i pra Kalakina, i pra Labiedźku vielmi drenna dumała z-za ich udziełu ŭ hetaj kampanii. Ja, ščyra kažu, dumała pra ich horš, čym na samaj spravie atrymałasia.
Na moj pohlad, pieršapačatkova było zrazumieła, što nielha było ŭciahvać ludziej u niesumlennuju hulniu. Ja maju na ŭvazie ludziej, jakija ŭ hetaj krainie jašče šukajuć spraviadlivaść, a mienavita da ich apielavali i Kalakin, i Labiedźka. I kali lidary «Spraviadlivaha śvietu» i AHP stali źbirać podpisy, to ŭsio pakazvała na toje, što jany buduć udzielničać u hetaj kampanii pa poŭnaj prahramie. Mnie tady zdałosia, što ich pazicyja amaralnaja.
Kali ž ja daviedałasia, što jany ŭsio ž vyrašyli admovicca ad padačy podpisaŭ (ja ciapier nie kažu, pa jakich sapraŭdnych pryčynach jany heta zrabili), to zrabiła vysnovu: heta vielmi pravilnaja, sumlennaja i maralnaja pazicyja. Heta toje, čaho daŭno nie było ŭ biełaruskaj apazicyi.
Mała taho, što ŭ nas Łukašenka ŭvieś čas šulerstvam roznym zajmajecca — ad abiacańnia vialikich zarobkaŭ, dastupnych kvater, inšych vyhod, da abvinavačvańniaŭ ludziej, jak jon kaža, «narodca», va ŭsich biedach krainy, dyk jašče i apazicyja padchapiła hetuju estafietnuju pałačku.
Mnie zdajecca vielmi važnym, kab apazicyja zajmała zaŭsiody sumlennuju maralnuju pazicyju i była słušnaj i ščyraj ź ludźmi. Tady jana moža raźličvać na pośpiech. Usiakaje šulerstva my bačym u dziejańniach ułady. A kali i apazicyja zajmajecca hetym — heta vyklikaje razdražnieńnie i niedavier. Ale samaje horšaje, heta vyklikaje apatyju ludziej da samoj mahčymaści niešta źmianić da lepšaha ŭ hetym žyćci.
— «Atručvańnie» Ciareščanki, sproby Ramanoŭskaj zarehistravacca ź mienš čym 800 podpisami — detektyŭ i kamiedyja. Vam tak nie zdajecca?
— Mnie hetaja kampanija nahadvaje praces pa stvareńni niejkaha sieryjała. Sadziacca tvorčyja ludzi i pačynajuć dumać: voś tut možna abvastryć, voś tut — mieładramu padkinuć, a tut — naohuł vykinuć adnaho z hierojaŭ. Składajecca takoje ŭražańnie, što pišacca «žvačka», jakuju «pipł» budzie «chavać». A jak jašče pryciahnuć uvahu da hetych vybaraŭ, kali vynik užo zahadzia viadomy?
Navat kali byli b choć niejkija supastaŭnyja z Łukašenkam kandydaty, vyjhrać niemahčyma. Što ŭžo kazać pra ciapierašnija ŭmovy, kali «alternatyŭščykaŭ» nichto nie viedaje? A kali viedajuć kandydataŭ, typu Hajdukieviča, to — nie z samaha lepšaha boku…
Ja baču siońnia, što ŭ ludziej prosta mozh kipić ad pošuku idej, jak padahreć cikavaść da hetych vybaraŭ, bo intryhi niama, akciory drennyja, zadumka drennaja, scenar absalutna pradkazalny.
— Chto, na vašu dumku, piša scenar hetych vybaraŭ?
— Scenary vybaraŭ pišucca ŭ nas va ŭładzie. Apazicyja, na žal, zajmajecca vyśviatleńniem adnosin pamiž saboj — chto lepšy, chto horšy. Ale navat siońnia možna kazać ab tym, što taja častka apazicyi, jakaja admoviłasia ŭdzielničać u vybarach, pastupiła pravilna. Heta narmalnaja stratehija — my hatovy ŭdzielničać tolki ŭ adkrytych, demakratyčnych vybarach.
— Pahavorym pra kandydataŭ. Dla vas byŭ siurpryz, što mienavita hetyja troje akazalisia «kankurentami» Łukašenki?
— Kali ščyra, to mnie nie dziŭna, što ŭdzielničaje Ułachovič. Biełaruskaja patryjatyčnaja partyja isnuje ŭ krainie jak fantom. Adnak, kali tolki treba zapoŭnić vybarčyja kamisii łajalnymi da ŭłady ludźmi, tut jak tut źjaŭlajecca BPP. Zrešty, kali Alaksandru Łukašenku treba było stvaryć bačnaść kankurencyi (nie surjoznaj, zrazumieła, a farmalnaj) na hetych vybarach, to čamu nie toj ža Ułachovič?
Mabyć, takuju ž rolu — rolu sparynh-partniora — hraje i Siarhiej Hajdukievič. Choć, na niejkaj stadyi ŭ ich z uładaj prajšło ŭzajemanieparazumieńnie, astyła kachańnie — bo na ŭsich apošnich vybarach jaho partyja nie mieła značnych pieramoh. Ale, mabyć, ciapier spatrebiŭsia navat jon.
Pryznajusia, što mnie nie zrazumiełaja tolki pazicyja Taćciany Karatkievič, z astatnimi ŭsio jasna.
— Voś vy kažacie pra BPP, što jana patrebna. Ale jość ža i inšyja partyi, ab jakich stanovicca viadoma jakraz padčas vybaraŭ. Z Hajdukievičam, sapraŭdy, usio zrazumieła. Ale Ułachovič — heta čyj prajekt?
— Ja dumaju, što Ułachovič, heta całkam biełaruskaja fihura. Na maju dumku, jon pavučalna pakaža ŭzrovień padtrymki «Ruskaha śvietu» ŭ nas u krainie.
— Dobra, što možna čakać ad hetaj čaćviorki, składajecca takoje ŭražańnie, što nam, žurnalistam, pryjdziecca pisać tolki pra Karatkievič. Bo inšyja navat nie zmahli surjozna zaśviacicca ŭ pracesie zboru podpisaŭ?
— Nie viedaju. Ščyra. Mnie čamuści zdajecca, što hałoŭnyja teksty my budziem pisać ŭžo paśla vybaraŭ. Mnie, da prykładu, cikava, chto z kandydataŭ pryznaje pieramohu Łukašenki sumlennaj i spraviadlivaj na zusim transparentnych vybarach, jakich, zrazumieła, u nas niama.
— Kamanda Taćciany Karatkievič sprabuje mabilizavać pratestny elektarat. Sprabuje zrabić jaje adzinym demakratyčnym kandydatam na hetych vybarach. Atrymajecca?
— Mnie zdajecca, što siońnia Karatkievič znachodzicca ŭ takoj roli, jakuju adyhryvaje Ułachovič. Jaje vyniki ŭłady buduć pakazvać jak uzrovień padtrymki apazicyjnych nastrojaŭ. Ja bajusia, što pracenty ŭzroŭniu jaje padtrymki (toje, što budzie adlustravana ŭ aficyjnych pratakołach) buduć supastaŭnyja z vynikami Ułachoviča. Mahčyma, u Taćciany budzie kryšačku bolš, jak u bolš simpatyčnaha čałavieka, jak u žančyny, jak u bolš pryhožaj asoby ŭ biełaruskaj palitycy.
Kamanda Karatkievič, zaklikajučy prychilnikaŭ pieramienaŭ pryjści na vybary, nie moža dać adkaz na hałoŭnaje pytańnie: a navošta?
Vy źbirajeciesia pieramahčy? Nie. Vy ŭpeŭnienyja, što buduć ličyć hałasy? Nie. Vy ličycie, što Alaksandr Łukašenka adumajecca, pahladzić na ličby Karatkievič i pajedzie da papy Rymskaha kajacca, što jon niapravilna siabie pavodziŭ ŭvieś hety čas, byŭ na ciomnym baku? Nie.
Kali ŭ krainie niama vybaraŭ, to nie pačujuć ni Karatkievič, ni Statkieviča, ni Labiedźku, ni Kalinkinu … Ci pačujuć tolki toje, na što budzie dadziena kamanda pačuć. Tamu, budučy na miescy Taćciany Karatkievič, ja b źniałasia z vybaraŭ.
Moža być, praviała b ahitacyjnuju kampaniju na telebačańni, u dziaržaŭnych drukavanych ŚMI, ale potym abaviazkova b źniałasia. U imia idei, što apazicyja adzinaja, što jana dziela ahulnaj mety moža prycišyć svaje ambicyi ŭ hadzinu «Ch», što jana moža dumać pra vialikaje hałoŭnaje, a nie pra drobnaje i druhasnaje.
— U praciah temy … U demakratyčnaj supolnaści Taćcianu Karatkievič zaklikajuć źniacca z hetych vybaraŭ. Arhumienty zrazumiełyja. Na vašu dumku, apazicyja zdoleje heta zrabić, dajści da rozumu jaje kamandy?
— Ja vielmi spadziajusia na lepšaje. Nie chočacca vieryć u toje, što siońniašni prajekt «Havary praŭdu!» i, adpaviedna, prajekt «Kandydat Taćciana Karatkievič» — heta całkam raspracoŭka KDB. Ale, na moj pohlad, vidavočna: kali heta sapraŭdy tak, kali z Taćciany zrabili takuju padtancoŭku Łukašenku, to, viadoma, jana nie zdymiecca. Kali ž hetyja abvinavačvańni tolki čorny pijar niadobrazyčliŭcaŭ, to Taćciana pavinna źniacca, bo na pieramohu jana nie moža raźličvać, pra što, darečy, sama i zajaŭlaje.
A voś dyskredytavać apazicyju jaje ŭdziełam da kanca atrymajecca na 100%. Ale, paŭtarusia, chočacca vieryć, što Taćciana ŭsio-taki zrobić pryhožy i vysakarodny ŭčynak. Skaža: ja praviała kampaniju, ale, pavažanyja vybarščyki, ja nie mahu vas padmanvać, heta nie vybary, tamu dziakuj, što vy znachodziciesia na śvietłym baku — ja zastajusia razam z vami.
— Niadaŭna Infarmacyjna-analityčny centr pry prezidencie ahučyŭ ličby padtrymki Alaksandra Łukašenki. Jak da ich stavicca: ułada ŭžo ahučyła ličby, jakija Lidzija Jarmošyna abvieścić ranicaj 12 kastryčnika?
— IAC u momant raźbiŭ usie nadziei mnohich naiŭnych biełarusaŭ na toje, što ŭ hetuju kampaniju ŭłada budzie hulać pa demakratyčnych praviłach, što ŭ hetym hodzie nie budzie niejkich šalonych adsotkaŭ padtrymki dziejnaha prezidenta.
Havoračy ž pra ličby, ahučanyja centram, to jany śviedčać tolki ab adnym: ludzi žyvuć u niejkim zalustroŭi, bo takija ličby prosta nie-mah-čy-my! Što pieraškadžaje ŭładam napisać realnuju padtrymku — da prykładu 55—60%? Hetaha dastatkova šmat dla prezidenta, jaki kiruje krainaj užo bolš za 20 hadoŭ. Jość ža navuka! Heta vybarščyka možna padmanuć, ale navuku nielha.
Ale my bačym, što takija pryziemlenyja ličby ŭładu nie zadavalniajuć. Joj znoŭ patrebna elehantnaja pieramoha, tamu ličby buduć pisać vialikija, asprečvajuć usiu sacyjałahičnuju navuku.
Ni ŭ adnoj krainie śvietu nie byvaje takoj vielizarnaj padtrymki — ni relihijnych dziejačaŭ, ni zorak šou-biznesu.
— A što skažycie ab jaŭcy vybarščykaŭ?
— Siońnia heta hałoŭny hałaŭny bol ułady. 30 abo 70% prahałasavała za Łukašenku — hetaha naziralniki nie ŭbačać, a voś kolki ludziej pryjšło na vybarčyja ŭčastki, možna paličyć, što nazyvajecca, pa hałovach.
Na moj pohlad, kampanija ihnor vybaraŭ pačałasia zanadta pozna. Ale, u pryncypie, kali navat ciapier tłumačyć ludziam, čamu nie treba iści na vybary, što prapanuje apazicyja, to šancy na maralnuju pieramohu jość.
