Pra biełarusaŭ i našu historyju: «Hramadzianin dziaržavy nie pavinien być sacyjalnym statystam»
— Pavieł Paŭłavič, vy doŭha prabyli ŭ Polščy, ciapier pracujecie ŭ Francyi, tamu možacie zirnuć na Biełaruś z boku. Skažycie, jakimi jakaściami nacyjanalnaha charaktaru varta hanarycca biełarusam?
— Hałoŭnyja rysy biełaruskaha naroda — pracavitaść i haścinnaść. Kali ja byŭ małym, baćka skazaŭ mnie: «Kali b tvaja babula pracavała ŭ Amierycy, jana daŭno była b miljanieram». My adnosimsia da vielmi pracavitych nacyj, my hatovyja pryśviačać siabie rodnaj ziamli i pracy, navat kali heta nie prynosić tych materyjalnych dabrotaŭ, na jakija raźličvaješ. Pra biełaruskuju haścinnaść mahu sudzić pa tym, jak u nas doma nakryvajuć stały dla haściej z nahody siamiejnych i inšych śviataŭ. I pa tym, jak my ŭmiejem ad ščyraha serca prymać zamiežnyja delehacyi. Nie adzin raz byŭ śviedkam haścinny biełarusaŭ i ŭ maleńkaj viosačcy, i ŭ rajcentry, i ŭ stalicy, ad sustreč na fiestyvalach da pryjomu vysokich haściej.
— Jakich jakaściaŭ biełarusam, naadvarot, nie chapaje?
— Krytykavać publična nacyju, da jakoj naležyš, nie zusim pravilna. Nie chaciełasia b hetaha rabić. Choć adznaču, što nam, biełarusam, važna lepš viedać svaju historyju. My, na žal, słaba identyfikujem siabie z kankretnymi histaryčnymi padziejami abo asobami.
— Što viedańnie historyi daść kiroŭcu hruzavika?
— Rod zaniatkaŭ nie maje značeńnia. Važna, kab hramadzianin nie byŭ sacyjalnym statystam, a byŭ asobaj. Heta vynik vychavańnia na praciahu ŭsiaho žyćcia: asobu vyznačajuć siamja, adukacyja, hramadstva. Uśviadomić metu ŭłasnaha isnavańnia, pamiatać svaich prodkaŭ — usio heta vielmi važna dla čałavieka. Kažuć, što čałaviek pavinien viedać svoj rod da šostaha kalena. Chto z nas nazavie ŭsie šeść? A jak časta my źviartajemsia da tradycyj biełaruskaha naroda? Čym možam hanarycca? Bo my, biełarusy, — jeŭrapiejskaja nacyja, złučnaje źviano pamiž Uschodam i Zachadam. Pierš za ŭsio, nam samim važna viedać svaju historyju, kab nas pavažali ŭ suśvietnaj supolnaści.
— Kali asabista vy zachapilisia historyjaj?
— Heta zdaryłasia ŭ škole. Ja — dzicio pierabudovy, taho samaha času, kali biełarusy pačali zadumvacca pra svaje karani. Moj baćka nabyŭ šmattomnuju biełaruskuju encykłapiedyju i študziravaŭ jaje praktyčna štodnia, a paśla sprabavaŭ pieradać hetyja viedy mnie. Potym, kali ja pastupiŭ na histfak BDU, na «pieršuju biełaruskamoŭnuju płyń», u mianie znoŭ paŭstała cikavaść da našaha minułaha. Bolšaść dypłamataŭ cikavicca historyjaj. Kali ty viadzieš razmovu — nie važna, farmalnuju ci nie — z pradstaŭnikom inšaj dziaržavy, jak praviła, pavinien adkazvać na mnostva pytańniaŭ pra žyćcio tvajoj krainy. I tut składana ŭjavić sabie dypłamata, jaki adstojvaje tezis: «Maja kraina vypadkova atrymała niezaležnaść, u jaje niama kultury, jakoj možna hanarycca».
Biełarusam važna zrazumieć: nam nie treba stvarać lehiendy, naša historyja i biez taho — najbahaciejšy płast padziej i faktaŭ.
— Vy čytajecie histaryčnuju litaraturu?
— Nie tak šmat, jak chaciełasia b. Ciapier vyvučaju historyju Francyi, kab być bolš kampietentnym u svajoj pracy. Asablivuju cikavaść vyklikaje asoba hienierała De Hola. U adnoj ź bijahrafičnych knih pračytaŭ, što kapitan De Hol znachodziŭsia ŭ Pieršuju suśvietnuju u niamieckim pałonie ŭ biełaruskim horadzie Ščučyn. Choć času na čytańnie ŭ mianie vielmi mała, u apošnija hady dziaržaŭnaja słužba pahłynaje nastolki, što nie chapaje času navat na asabistaje žyćcio.
— Padčas pracy ŭ Polščy ci abmiarkoŭvali vy z zamiežnymi kalehami nieadnaznačnyja momanty biełaruskaj i polskaj historyi?
— Abmiarkoŭvali, i nie raz spračalisia z hetaj nahody. Jak dypłamat liču, što my pavinny šukać tyja fakty i tych asob, jakimi mohuć hanarycca dva narody. Ja praciŭnik dzialby historyi pa nacyjanalnych kvaterach. Kali Adam Mickievič i Stanisłaŭ Maniuška naradzilisia na terytoryi Biełarusi, ź dziacinstva ŭvabrali biełaruskija kazki i pieśni, chiba možna ich nie adnosić da biełaruskaha naroda? Nie tak daŭno ŭ mianie spytali: «Ci źjaŭlajecca aŭtar dekaracyj dla dziahileŭskich «Ballets Russes», Leŭ Bakst, biełaruskim mastakom, kali jon naradziŭsia ŭ Hrodna, habrej pa nacyjanalnaści, a vialikuju častku žyćcia pražyŭ u Jeŭropie, u tym liku ŭ Francyi?» Viadoma, jon naležyć da biełaruskaj kultury i abjadnoŭvaje jaje z suśvietnaj.
— Ci možna kazać pra toje, što palaki ci francuzy viedajuć historyju lepš, čym biełarusy?
— Bolšaść francuzaŭ i palakaŭ, ź jakimi mnie davodziłasia mieć znosiny, hanaracca svaim minułym, heta vychoŭvajecca jašče ŭ siamji i škole: pavaha i honar za svaju historyju.
— A ruskija? Jany taksama hanaracca svajoj historyjaj?
— Biezumoŭna, u Rasii vielmi šmat robicca dla zachavańnia i adradžeńnia histaryčnaj pamiaci. Darečy, u hadavinu śmierci Mulavina pryjšła dumka: «Kab stać sapraŭdnym biełarusam, treba naradzicca ŭ Rasii». Heta unikalny fakt: ruski pa nacyjanalnaści Uładzimir Mulavin padniaŭ vielizarny płast biełaruskaj nacyjanalnaj piesiennaj kultury. Dziakujučy jaho tvorčaści my stali pavažać svaju pieśniu, i heta pavaha žyvaja da hetaha času. Nichto nie pravodziŭ takich apytańniaŭ, ale, upeŭnieny, samyja papularnyja pieśni siarod biełarusaŭ — tyja, što stvorany Mulavinym. Voś jašče prykład: adzin z najlepšych sučasnych režysioraŭ Biełarusi, mastacki kiraŭnik našaha Kupałaŭskaha teatra Mikałaj Pinihin naradziŭsia va Ukrainie, ale hety čałaviek addaje ŭsie svaje tvorčyja siły biełaruskaj kultury. Jaho śpiektakli dapamahajuć vychoŭvać maładoje pakaleńnie biełarusaŭ.
— Jak Biełaruś ŭsprymajuć u Francyi?
— Niahledziačy na bolš čym dvaccacihadovuju historyju niezaležnaści Biełarusi, francuzy da hetaha času amal nie asacyjujuć nas ź Jeŭropaj. Kali my chočam niešta źmianić, treba pakazać: my — častka jeŭrapiejskaj siamji. Tak, Biełaruś nie ŭvachodzić u ES i siońnia nie stavić pierad saboj takuju źniešniepalityčnuju zadaču. Ale žyćcio ŭ jeŭrapiejskaj siamji nie vyznačajecca vyklučna palityčnymi miežami. Spadziajusia, što praviadzieńnie ŭ Francyi Dzion biełaruskaj kultury ŭ nastupnym hodzie budzie, choć nievialikim, ale ŭsio-tki krokam na šlachu da znajomstva francuzaŭ z našaj krainaj.
— Jakija biełaruskija brendy my možam «pijaryć» za miažoj?
— Pravilna budzie iści praz asoby: uspaminać tych ludziej, jakija naradzilisia na biełaruskaj ziamli i viadomyja ŭsim śviecie. Ale kali prychodzicca raspaviadać francuzam, što biełaruskaja ziamla — kałyska Šahała, Sucina, Mickieviča i mnohich inšych vialikich ludziej, časta sustrakajusia z tym, što hetaja infarmacyja amal nie viadomaja ŭ Francyi. Mark Šahał — samaja viadomaja asoba, kali kazać pra suviazi Biełarusi i Francyi. Ale jaho nie asacyjujuć z našaj krainaj, voś u čym prablema. Tak, hetyja talenty naležać suśvietnaj kultury, ale jany naradzilisia tut, na biełaruskaj ziamli, i my nie majem prava ad ich admaŭlacca. Nastupny krok — pakazać, što Biełaruś zaŭsiody źjaŭlałasia častkaj jeŭrapiejskaj historyi. Pradstaŭniki biełaruskaj šlachty ŭ nastupnym farmavali karaleŭskija dynastyi. Vialikaje kniastva Litoŭskaje adyhryvała značnuju rolu ŭ palityčnym žyćci Jeŭropy. Zastajecca tolki zrazumieć, čym źjaŭlalisia biełaruskija ziemli ŭ składzie VKŁ. Ci byli biełarusy nacyjaj, jakaja šmat u čym vyznačała raźvićcio dziaržavy?
— Jakoje vaša asabistaje mierkavańnie?
— Tak, ja ŭ hetym pierakanany. Kniastva Litoŭskaje abjadnoŭvała mnohija narody. Ale toje, što biełarusy hrali ŭ im klučavuju rolu — histaryčnaja praŭda. Kali Statuty VKŁ byli napisanyja na starabiełaruskaj movie, a faktyčna treci statut 1588 staŭ pravobrazam pieršaj kanstytucyi ŭ Jeŭropie, čamu my nie pavinny pra heta raspaviadać našym jeŭrapiejskim partnioram?
— Šmat što my addali inšym kulturam, i hetaha ŭžo nie viarnuć…
— Heta praŭda.
My nastolki «bahataja» nacyja, što hatovyja admovicca ad svaich dziejačaŭ kultury, miesca ŭ historyi. My faktyčna razdavali svaju kulturu.
Moža, nastaŭ čas źbirać kamiani? Siońnia Biełaruś — niezaležnaja dziaržava, i my pavinny ŭśviedamlać bieśpierapynnaść našaj historyi. U jaje byli dramatyčnyja pieryjady raźvićcia, ale jana nie źjaviłasia ŭčora. Jana ŭ stahodździach i tysiačahodździach. Voś što my pavinny razumieć, kali žadajem dumać pra budučyniu svajoj dziaržavy.
— Składvajecca ŭražańnie, što, znachodziačysia na pasadzie biełaruskaha pasła ŭ Francyi, vy, Pavieł Paŭłavič, usio roŭna praciahvajecie zastavacca ministram kultury.
— Pierakanańni nie mianiajucca ŭ zaležnaści ad pasady. Mnie važna pieradać majo ŭsprymańnie biełaruskaj kultury tym ludziam, jakija hatovyja pačuć i zrazumieć. Akramia taho, pryjarytetam luboj dypłamatyi źjaŭlajecca ekanomika, i heta toje, čym my zajmajemsia z dnia ŭ dzień. Ale važna razumieć, što ekanamičnyja vyniki biez prezientacyi našaj krainy tam, dzie nas nie viedajuć, naŭrad ci mohuć być paśpiachovymi. My havorym pra biełaruskuju kulturu i vyklikaniem cikavaść da krainy, u tym liku, ekanamičnuju. Usio ŭzajemaźviazana.
Pra siabie i pracu: «Razmaŭlać u Biełarusi pa-biełarusku taksama narmalna!»
— Z čaho vy vyrašyli pryśviacić siabie dziaržaŭnaj słužbie?
— Zaŭsiody dumaŭ pra heta. Ź Ministerstvam zamiežnych spraŭ chacieŭ być źviazanym sa studenckich hadoŭ. Tak zdaryłasia, što maja mara spraŭdziłasia. Paśla univiersiteta staŭ pracavać u MZS ataše — heta samaja małodšaja pasada.
— Nie samy lohki šlach. Pieršyja hady — nievysokaja zarpłata…
— U hady studenctva pracavaŭ jurystam u paśpiachovaj kamiercyjnaj struktury, i, kali pierajšoŭ u MZS, straciŭ u zarpłacie ŭ dvanaccać razoŭ. Psichałahična było ciažka: u mianie ŭžo była siamja, naradziłasia dačka. Byli surjoznyja razvažańni ab tym, pa jakim šlachu iści. Ale ŭnutranaje pamknieńnie pracavać na dziaržaŭnaj słužbie pieramahło kamiercyjnuju žyłku.
— Vy byli adzinym ministram, jaki amal zaŭsiody havaryŭ pa-biełarusku. Ci lohka być biełaruskamoŭnym u dziaržaparacie?
— Ciažka być adnamu. Mnie chaciełasia, kab pobač znachodzilisia kalehi, jakija nie tolki na słovach u kułuarach padtrymlivajuć biełaruskuju movu adnaho z čynoŭnikaŭ, a pakazvajuć heta i ŭłasnym prykładam. Takoje było, ale nie časta. Razam z tym, ludzi časta padychodzili na vulicach ci ŭ kramie, kab skazać: «Dziakuj za toje, što vy robicie». My pravilna ličym, u Biełarusi razmaŭlać pa-rusku — heta narmalna, ale i razmaŭlać u Biełarusi pa-biełarusku taksama absalutna narmalna!
— Chto vychavaŭ u vas luboŭ da biełaruskaj movy?
— Pavažlivaje staŭleńnie da rodnaj movy mnie pryščapili baćki. Vielmi mocna paŭpłyvała i praca konsułam u Biełastoku: tam stahodździami žyvuć biełarusy. Jany zachavali movu, jany śpiavajuć pa-biełarusku, siarod ich jość biełaruskija paety i piśmieńniki. Dla mianie heta byŭ, kali chočacie, peŭny vyklik.
— Nazaviacie vaš top biełaruskich piśmieńnikaŭ?
— Załataja plejada: Kupała, Kołas, Bahdanovič, Karatkievič i Bykaŭ. My, byccam by, usich viedajem, ale čamuści nie viartajemsia da ich tvorčaści. My samakrytyčnyja da svajoj kultury.
— Moža być, krytyka — ad paraŭnańnia ź inšymi jeŭrapiejskimi kulturami?
— Mnie zdajecca, paraŭnoŭvać roznyja kultury, u pryncypie, niekarektna. Jak vyznačyć jakaść narodnaj pieśni? Čym ad kiłtaŭ šatłandcaŭ adroźnivajecca nacyjanalny biełaruski stroj, jaki taksama maje ŭnikalnyja tradycyi?
— Ale čamu biełaruski stroj nie pradajecca ŭ zvyčajnaj kramie? Bo kultura pavinna być masavaj.
— Tak, ale papularyzacyi pieraškadžaje nie zžyty jašče stereatyp: biełaruskaja kultura — viaskovaja, łapatnaja.
— Ci nie pryjšoŭ čas jaho źmianić? Jak raz padrastajuć dzieci biznes-elity, jakija nie mohuć prymieryć na siabie łapci sielanina, im treba niešta bolš arystakratyčnaje.
— Biełaruskaja kašula tolki padkreślić uzrovień ich raźvićcia i intelihientnaści. Dy i arystakratyčnaść vyznačajecca nie bahaćciem, a intelektam. Chiba my nie možam hanarycca našymi pałacami i zamkami, šmatviakovaj historyjaj knihadrukavańnia i teatra, nacyjanalnym słuckim pojasam z praktyčna nierazhadanym sakretam tkactva? Vytoki kultury absalutna luboj krainy — mienavita ŭ narodzie, narodnaj kultury. Ale my čamuści saromiejemsia nadzieć vyšytuju kašulu. Mnie zdajecca, u suviazi z hetym vielmi važnym źjaŭlajecca dziaržaŭny prajekt pa adradžeńni tkactva słuckaha pojasa.
— U im dekłarujecca namier: słucki pojas pavinien źjavicca ŭ kožnaj biełaruskaj siamji. Ale funkcyjanalna jon nie vykarystoŭvajecca: jaho nie nosiać…
— Šatłandcy taksama nie chodziać u spadnicach pastajanna, tolki ŭ honar nacyjanalnych śviataŭ. Davajcie nie budziem idealistami, słucki pojas štodnia paviazvać nichto nie stanie.
— Kab biełarusy pačali ličyć słucki pojas nacyjanalnym zdabytkam, u im pavinien źjavicca, jak minimum, ministr kultury.
— Nie vyklučaju, što heta adbudziecca. Viadoma, heta zaležyć ad vysokich dziaržaŭnych čynoŭnikaŭ, ale liču taki padychod viernym i važnym. Vysokija słužbovyja asoby ułasnym prykładam mohuć pakazvać svajo staŭleńnie da nacyjanalnaj kultury.
— A vy sami źjaviciesia na pryjomie ŭ Francyi ŭ słuckim pojasie?
— Z zadavalnieńniem. Mnie zdajecca, było b navat pravilna MZS vyłučyć biudžet i pašyć stylizavanyja, ale ŭsio-tki biełaruskija kaściumy dla pasłoŭ i ich žonak za miažoj. Pa ich žadańni. Heta raspaŭsiudžanaja praktyka.
— Vy byli inicyjataram prahramy «Zamki Biełarusi». Ci zadavolenyja vy jakaściu praviedzienych rabot?
— Restaŭracyja pomnikaŭ architektury siońnia — adzin z pryjarytetaŭ dziaržaŭnaj palityki. Toje, što za apošnija dziesiać hadoŭ adrestaŭravana stolki unikalnych abjektaŭ, zasłuhoŭvaje pazityŭnaj acenki. Viadoma, kali my havorym pra jakaść restaŭracyjnych rabot, varta być samakrytyčnymi: isnujuć abjektyŭnyja prablemy. Uzrovień padrychtoŭki našych restaŭrataraŭ treba pavyšać, patrebna padsiłkoŭvańnie vopytam inšych krain. Jość pytańni i z kantrolem za praviadzieńniem rabot, i z razumieńniem va ŭłaśnikaŭ važnaści praviadzieńnia restaŭracyi ŭ adpaviednaści z zakanadaŭstvam. Niadaŭna hutaryŭ z adnym z byłych ministraŭ kultury Litvy, jaki raspavioŭ mnie, jak adzin z samych viadomych zamkaŭ Litvy nie zmoh trapić u Śpis abjektaŭ Suśvietnaj spadčyny JUNIESKA jak raz pa pryčynie niajakasnaj restaŭracyi. Biezumoŭna, treba bačyć svaje prablemy i vyrašać ich.
— Heta značyć, płastykavyja dźviery ŭ zamku — heta narmalna?
— Nie, ale treba razhledzieć kankretnuju situacyju. Kali my nie viedajem, jakija dźviery tam byli, to nie možam pryŭnosić vydumanyja elemienty. Kali płastykavaja dźviery vykonvajuć funkcyju ciepłaizalacyi da isnujučaj histaryčnaj, to heta dapuščalna.
Pra žančyn i pra kachańnie: «Być žonkaj pasła vielmi składana»
— Vy ciapier znachodziciesia ŭ pošuku spadarožnicy žyćcia. Jana abaviazkova pavinna być adnoj z vami nacyjanalnaści?
— Nacyjanalnaść nie maje značeńnia, a voś mientalnaść vielmi važnaja. Važna, kali para havoryć na adnoj movie (havorka nie idzie pra linhvistyku), kali ŭ ich jość ahulnyja ŭspaminy i mary. Jak praviła, heta źviazana z tym, što ludzi žyvuć u adnoj kulturnaj i infarmacyjnaj prastory. Mnie ciažka ŭjavić sabie šlub ź inšaziemkaj. Choć, viadoma, usio zaležyć ad taho, nakolki ciabie paciahnie čałaviek, tak što zahadvać nie prychodzicca.
— Što dla vas šlub?
— Heta vielmi składany praces, zasnavany — u pačatku adnosin — na ŭzajemnym kachańni, a paśla — na mastactvie zachavańnia hetych pačućciaŭ. Mužčyna pavinien trymać słova, być u stanie ŭtrymlivać svaju siamju, umieć i sastupać. Tady i šlub moža isnavać doŭha. U pary pavinny być ahulnyja intaresy. Viadoma, jany mohuć być źviazanyja tolki ź dziećmi, ale hałoŭnaje — žadańnie stvaryć hetyja intaresy: razam padarožničać, hladzieć kino, čytać knihi.
Kali ty pračynaješsia ranicaj i rady bačyć kala siabie rodnaha čałavieka, kali možna da ranicy razmaŭlać ci jechać paŭtary tysiačy kiłamietraŭ udvaich i nia zmoŭknuć ni na chvilinu — heta i jość uzajemnaje pačućcio.
— Jakoj pavinna być žančyna pobač z vami?
— Mnie važna, kab pobač była asoba. Kažuć, što dla mužčyn važniej padparadkavańnie, ale mnie heta čužoje. Kali pobač kachanaja žančyna, u jakoj jość svajo mierkavańnie i pazicyja, i jana choča siabie realizavać u žyćci, ja byŭ by ščaślivy joj dapamahčy. Ź inšaha boku, kali ŭźnikajuć składanyja momanty, to rašeńnie pavinna prymacca ŭ abmierkavańni. I ŭ vyklučnych situacyjach kančatkovaje słova pavinna być za mužčynam. U stasunkach nieprymalna «plaskać dźviaryma». Prablema ŭ šlubie zaklučajecca jašče ŭ tym, što mužčyna sychodzić u pracu, u jaho niama času na siamju.
— A ŭ vas ciapier jość čas?
— U mianie jość žadańnie hety čas stvaryć.
— Čytajecie Karatkieviča svaim damam? Vieršy?
— Ty i ja: praleska ŭ snach buranu,
Dreŭca višni ŭ jarasnym ahni,
Kropla na spinie Leviafana,
Raduha na kryłach navalnic.
Pad dzieviatym vałam vietraź nicy,
Vieras, što ahniem abniaŭ piarun,
Pavucinka ŭ piekle navalnicy,—
Adkažy na vucha ŭładaru,
Jak mnie zdužać urahan i viecier,
Viečny moj, zaciaty, strašny boj?
Jak mnie, mocnamu, pražyć na śviecie
Bieź ciabie, taniutkaj i słaboj?
(Intervju było zroblena ŭ 2013 hodzie).
