Andrej Polij — student-treciakurśnik Rasijskaha dziaržaŭnaha humanitarnaha ŭniviersiteta. Jon vučycca na fakultecie fundamientalnaj i prykładnoj linhvistyki, vystupaje z dakładami na kanfierencyjach. Anton Somin — małodšy navukovy supracoŭnik Łabaratoryi linhvistyčnaj kanfliktałohii Škoły fiłałohii NDU VŠE, vykładčyk Instytuta linhvistyki RHHU. Tema ich daśledavańniaŭ — balučaje pytańnie dla bolšaści biełarusaŭ: čamu rasiejcy kažuć nie Biełaruś, a Biełoruśsija? I čamu my na heta kryŭdzimsia?
Anton Somin. Fota z asabistaha archiva
— Adrazu skažu, ja naradziŭsia ŭ Maskvie, baćki taksama maskvičy, tak što nijakaj suviazi ź Biełaruśsiu ŭ mianie niama, — pačynaje Andrej Polij. — Dumka pracavać nad temaj «Biełaruś vs. Biełoruśsija» naradziłasia z razmovy z maim vykładčykam Antonam Sominym: viedajučy, što sam jon rodam ź Biełarusi, ja spytaŭ u jaho, jakaja nazva krainy budzie pravilnaj. Ad jaho i pačuŭ pra dvajnuju normu. U vyniku my vyrašyli, što pra heta razam možam napisać cikavuju pracu, asabliva kali razhladać nie tolki suchija fakty, ale i samu sprečku vakoł ich. U rešcie rešt, u ruskaj jość jašče niekalki nazvaŭ krain z padobnaj historyjaj: naprykład, Małdavija i Małdova — adnak z-za taho, što rasiejcy vybirajuć «saviecki» varyjant, sprečak u internecie značna mienš.
Andrej pravioŭ dva apytańni: pieršaje — u internecie, z udziełam 418 rasiejcaŭ. Zadańnie prostaje: vyznačyć dziesiać dziaržaŭ, ich movu i nazvu žycharoŭ — dla taho, kab daviedacca, jak biez rozdumaŭ, «na aŭtamacie» udzielniki nazavuć tuju ci inšuju krainu. U vypadku z našaj dziaržavaj bolšaść vybrała «Biełoruśsiju» (67,2%), «biełorusa» (88,3%) i «biełoru(s)skij» (93,1%). Cikavaja, ale łahičnaja zakanamiernaść: čym vyšejšy uzrovień adukacyi i ŭzrost, tym imavierniej rasiejec addaść pieravahu varyjantu «Biełoruśsija».
Dla druhoha apytańnia Andrej śpiecyjalna pryjechaŭ u Minsk — i dva dni kamunikavaŭ z naviedvalnikami ŭ Nacyjanalnaj biblijatecy.
— Vusnaje apytańnie było cikaviejšaje tym, što ja moh adsačyć i asabistuju reakcyju. Mahu skazać, što samymi «bajavymi» možna ličyć maładych ludziej da 30 hadoŭ: jany asabliva emacyjna davodzili, što pravilna mienavita «Biełaruś» i nijak inakš. Starejšaje ž pakaleńnie, uvohule, pavodziła siabie dastatkova spakojna: nazyvajcie, jak vam padabajecca, hałoŭnaje, da krainy dobra staŭciesia.
Anton Somin apytaŭ jašče 71 biełarusa anłajn, i 52 ź ich (73,2%) svaje pačućci ŭ adnosinach da «Biełoruśsii» vykazali tak: ad nianaviści da lohkaha razdražnieńnia. Bolš za pałovu ź ich zajavili, što buduć vypraŭlać surazmoŭcu, jaki ŭžyvaje hetaje słova, tamu što jon albo niepiśmienny, albo ich nie pavažaje.
U pracy Andreja Polija i Antona Somina jość jašče madel typovaj sprečki ŭ internecie. Zvyčajna ŭsio pačynaje aburany biełarus: nazvu majoj krainy napisali niapravilna! U adkaz na heta rasijski karystalnik paviedamlaje, što pa normach ruskaj movy pravilna — Biełoruśsija. Kali sprečka praciahvajecca, to ŭ chod idzie adzin i toj ža nabor arhumientaŭ.
Prychilniki Biełarusi pakazvajuć na toje, što nazvy inšych dziaržaŭ i haradoŭ nie tranślitarujucca na ruskuju movu (Dojčłand, Frans, Roma). Śćviardžajuć, što Biełaruś — heta biełaruskaje słova, a ŭ ruskaj movie złučalnaj hałosnaj «a» nie byvaje. Pryvodziać u prykład Małdaviju, Kirhiziju i inšyja krainy, jakija paśla raspadu SSSR źmianili svaju nazvu — ale ŭ ruskaj movie heta nie adbiłasia, tamu što adna dziaržava nie moža zahadać inšaj, jak jaje zvać (ruskaja mova razhladajecca jak ułasnaść Rasii). Nie abychodzicca biez žartaŭ, samy papularny: «Biełaruś — heta traktar, a kraina — Biełoruśsija». Kali ŭ chod iduć spasyłki, to amal zaŭsiody heta list Instytuta ruskaj movy RAN (dzie pakazana, što «abiedźvie nazvy — Biełoruśsija i Biełaruś majuć prava na isnavańnie i ŭžyvańnie ŭ sučasnaj ruskaj movie»), fatahrafija Alaksandra Łukašenki, jaki siadzić na samicie z tabličkaj «Riespublika Biełoruśsija», abo artykuł u «Vikipiedyi» «Najmieńnie biełaruskaj dziaržavy na ruskaj movie».
president.gov.by
Dokazy prychilnikaŭ Biełarusi nie mienš pierakanaŭčyja: ruskaja — heta dziaržaŭnaja mova Biełarusi, a heta daje prava biełarusam ŭpłyvać na jaje normy. Nazva Biełaruś zamacavanaja ŭ ruskamoŭnaj Kanstytucyi, paznačanaja ŭ pašpartach i zakonie № 1085-XII 1991 hoda. Tyja krainy, nazvy jakich nie tranślitarujucca, prosta nie majuć ruskaj u jakaści dziaržaŭnaj. Apanienty nahadvajuć ab tym, što Biełoruśsija — imia savieckaj respubliki, a Biełaruś — niezaležnaja dziaržava. Krainy z nazvaj Biełoruśsija bolš nie isnuje: stała ž Birma Mjanmaj, a Bierah Słanovaj Kości — Kot-dJIvuaram. Spasyłajucca zvyčajna na list IRM RAN, ahulnarasijski kłasifikatar krain śvietu ci sajt Instytuta hieahrafii RAN. Lubimy žart — hipierspasyłka na isnavańnie krainy Rasii.
Pierakanać adzin adnaho bakam nie ŭdajecca — jak zvyčajna i byvaje sa sprečkami ŭ internecie.
— Mnie zdajecca, dla biełarusaŭ hetaje pytańnie važnaje tamu, što varyjant Biełoruśsija zanadta ŭžo saviecki. Narodu chaciełasia b zusim adździalić siabie ad SSSR, u tym liku na ŭzroŭni nazvy krainy. Pa reakcyi ludziej u Nacyjanalnaj biblijatecy ja zrazumieŭ, što dla mnohich heta vielmi surjoznaje pytańnie.
I choć sam Andrej pryznajecca, što čaściej havaryć Biełaruś, čym Biełoruśsija, dobrych navin dla nas u jaho niama. Rasiejcy viedajuć, što biełarusaŭ kryŭdzić «niapravilnaja» nazva ich krainy, ale kazać inakš nie śpiašajucca.
— Sprava ŭ tym, što dla rasiejcaŭ heta zusim nie palityčnaje pytańnie, a, chutčej, moŭnaje. Naprykład, niekatory čas tamu ŭ ŚMI trapiła iłžyvaja infarmacyja: nibyta Ministerstva adukacyi dazvalaje ŭ litaraturnaj movie nijaki rod słova «kofie». Reakcyja na forumach i ŭ sacsietkach była dosyć burnaj. Tut toje ž samaje, rasiejcy, chutčej, dumajuć niešta nakštałt: «A čamu heta biełarusy mohuć vučyć mianie ruskaj movie?». Pierakanać ich budzie składana jašče i tamu, što ŭsie rasijskija ŚMI addajuć pieravahu «Biełoruśsii». Niekatoryja navat pišuć, što Alaksandr Łukašenka — «prezident Biełoruśsii», choć heta jak raz pamyłka: słovazłučeńnie nazyvaje aficyjnuju asobu.
