Jość pierakłady, jakija nie tolki ŭzbahačajuć nacyjanalnuju litaraturu siužetami i sensami, ale i źjaŭlajucca peŭnaha kštałtu honaram dla kultury, movy naroda. U liku padobnych znakavych knih, što pabačyli śviet ciaham apošnich hadoŭ, možna zhadać anhła-saksonski epas «Beŭvulf», pierakładzieny na biełaruskuju Antonam Franciškam Brylom, i finskuju «Kalevału», jakaja letaś vyjšła pa-biełarusku ŭ pierastvareńni Jakuba Łapatki. I voś — novaja znakavaja padzieja dla ajčynnaj kultury. Zrobleny paetyčny biełaruskamoŭny pierakład pieršaj knihi staražytnaindyjskaj «Ryhviedy». Aŭtar pierakładu — paet, fiłołah, sanskrytołah Ihar Kulikoŭ.
Pra toje, čamu mienavita paetyčny pierakład «Ryhviedy» ŭvodzić biełaruskuju movu va ŭmoŭny «Kłub vialikich», čamu pierakładčyku daviałosia prydumać novy styl biełaruskaj movy i jak «Ryhvieda» paŭpłyvała na jaho ŭłasny paetyčny hołas — hutarka ź Iharam.
— Jak atrymałasia, što dla pierakładu ty vybraŭ taki hrandyjozny tekst — «Ryhviedu»?
— Na toj momant, kali ja vyrašyŭ pierastvaryć «Ryhviedu» pa-biełarusku, užo vyvučaŭ sanskryt ciaham niekalkich hadoŭ i «prymiervaŭsia», što b takoje pierakłaści. «Ryhvieda» — pačatak indyjskaj litaratury, samy staražytny tvor Indyi i adzin z samych staražytnych dla čałaviectva ŭ cełym. Nie kožnaja kultura moža pachvalicca tym, što maje pierakład «Ryhviedy». Poŭnyja pierakłady isnujuć tolki na abmiežavanuju kolkaść moŭ: niekatoryja indyjskija, anhlijskuju, niamieckuju, francuzskuju, ruskuju. Frahmienty pierakładzieny na češskuju, ukrainskuju. I kali «Ryhvieda» vyjdzie pa-biełarusku, heta adrazu ŭviadzie našu kulturu ŭ «Kłub vialikich». Jość i bolš prazaičnaja pryčyna: kali pryjechaŭ ź Indyi, było vielmi sumna, i niejak spantanna pastaviŭ sabie metu štodzień pracavać nad pierakładam. Ciaham dvuch hadoŭ hetuju pracu rabiŭ amal kožny dzień.
— Zdajecca, što pamiž sanskrytam i biełaruskaj movaj vialikaja roźnica nie tolki ŭ prastory, ale i ŭ časie. Ci zdatnaja naša mova pieradać usie sensy staražytnaindyjskaha epasu?
— Sanskryt, jak i biełaruskaja mova, uvachodziać u hrupu indajeŭrapiejskich moŭ, tamu hramatyčna jany dosyć blizkija: jość skłony, časy, budova skazaŭ padobnaja. Z punktu hledžańnia sintaksisu biełaruskaja mova navat bližejšaja da sanskrytu, čym da anhlijskaj. Ale ź inšaha boku, sanskryt vielmi adroźnivajecca ad biełaruskaj movy svabodaj słovaŭtvareńnia i vielmi častym užyvańniem składanych słoŭ. Heta stvaraje vialikija ciažkaści: toje, što ŭ aryhinale vykazvajecca adnym słovam, u pierakładzie pieratvarajecca ŭ ceły skaz. Bolš za toje, mova «Ryhviedy» paraŭnalnaja z narodnymi biełaruskimi pieśniami. Tamu pierakładać jaje na litaraturnuju biełaruskuju movu było b stylistyčna nie zusim pravilna. Tak, ja sutyknuŭsia z pytańniem: ź jakoj biełaruskaj movaj pracavać? U vyniku pračytaŭ šmat zbornikaŭ narodnych piesień, zamoŭ, čytaŭ carkoŭnyja himny na carkoŭnasłavianskaj movie, kab stvaryć admysłovy styl.
Tamu čytač, kali budzie znajomicca ź pierakładam, moža być ździŭleny, šakiravany i navat aburany. Nadta mnoha tut užyvajecca redkich słoŭ, navatvoraŭ, niezvyčajnych kanstrukcyj, jakija vyciakajuć u tym liku z asablivaściaŭ samoj «Ryhviedy». Možna skazać, što ja stvaryŭ svojeasablivy styl biełaruskaj movy.
— Toje, što ty sam paet, paŭpłyvała na vybar mienavita paetyčnaj formy dla pierakładu?
— Amal usie pierakłady «Ryhviedy», što isnujuć, prazaičnyja. Heta faktyčna padradkoviki akademičnaha charaktaru. Dobrych paetyčnych pierakładaŭ tolki try: na niamieckuju (H. Hrasman), francuzskuju (S. Łanhłua), anhlijskuju (R. Hryfit). Ale i jany ŭžo sastareli, nie adpaviadajuć novym daśledavańniam. Treba razumieć, što «Ryhvieda» stvarałasia prykładna 2,5 tysiačy hadoŭ tamu, i my majem spravu z adnymi z samych staražytnych vieršaŭ čałaviectva. Z tradycyi my viedajem imiony bolšaści aŭtaraŭ himnaŭ «Ryhviedy». Čytajučy hetyja teksty, majem mahčymaść siońnia, u XXI stahodździ, dakranucca da śviadomaści staražytnaha paeta. Taki pierakład dla paeta — vialiki skarb. Ja nie staviŭ sabie zadaču zrabić padradkovy pierakład (jon užo jość na ruskaj movie), a imknuŭsia pierastvaryć «Ryhviedu» tak, nibyta heta ad pačatku byŭ biełaruski paetyčny tekst. Mahčyma, u płanie dakładnaści jon sastupaje padradkovikam, ale ŭ płanie duchu, atmaśfiery značna bližejšy za inšyja pierakłady.
— Zrazumieła, što pierakład «Ryhviedy» — honar dla movy i kultury. Ale ci buduć u knihi zacikaŭlenyja čytačy?
— U našaj krainie jość koła ludziej, zacikaŭlenych indyjskaj kulturaj. Naturalna, ich nie tysiačy, ale sotni dakładna. Dy i mnie zadajecca, što nakont zapatrabavanaści tvoraŭ takoha ŭzroŭniu, jak «Ryhvieda», chvalavacca nie treba. Jany ŭ lubym vypadku pryniasuć karyść: chaj nie sensava, ale navat samim faktam svajho isnavańnia. Darečy, intares da «Ryhviedy» moža pryvieści zamiežnikaŭ i da cikavaści da biełaruskaj movy. Naprykład, daśledčyk u luboj krainie pačnie šukać pierakłady hetych staražytnych tekstaŭ i ŭbačyć, što jość redkaje paetyčnaje pierastvareńnie na biełaruskuju movu. Mieć pierakład «Ryhviedy» — heta ničym nie horš, čym mieć pierakłady «Ilijady», «Adysiei» (ich u nas pakul, na žal, niama).
— A kali havaryć pra zvyčajnych biełarusaŭ. Im budzie cikava?
— «Ryhviedu» možna čytać prosta jak paeziju. Jana nie takaja prostaja, jak, naprykład, finskaja «Kalevała». «Ryhvieda» — heta bieśsiužetnyja himny baham; kali ŭ ich i raskazvajecca niejkaja historyja, to vielmi chaatyčna, niepaśladoŭna. Zadačaj staražytnych paetaŭ było ŭsłavić boha, paralelna pra niešta zhadvajučy. Ale ŭ «Ryhviedzie» jość vielmi cikavyja fiłasofskija himny, sustrakajucca i humarystyčnyja momanty, himny movie ci pryśviečanyja pachavalnym, viasielnym abradam — ich tematyka dosyć raznastajnaja. U toj častcy, jakaja ŭžo pierakładziena na biełaruskuju movu, pradstaŭleny himny baham, ale ja staraŭsia pierakładać ich tak, kab hetyja tvory čytalisia, jak zvyčajnyja vieršy, kab čytač, nie zadumvajučysia, atrymlivaŭ asałodu ad vobrazaŭ, paetyčnaj formy. Mahčyma, nie ŭsie jany prostyja dla razumieńnia, ale ŭ tym i plus: u paezii pavinna być zahadka, tajamničaść.
— Značyć, heta mahčymaść pieranieścisia ŭ inšuju rečaisnaść?
— Tak. Toj śviet, u jakim žyli ludzi, što stvarali «Ryhviedu», źnik. Ich śvietapohlad dla nas niedastupny, my možam jaho častkova rekanstrujavać, ujavić pavodle tekstaŭ, ale da kanca nikoli nie zmožam adnavić. Naprykład, staražytnyja aryi vieryli ŭ siłu słova. Ličyłasia: isnuje tolki toje, što maje imia. I kali viedaješ tajemnaje imia rečy, to atrymlivaješ nad im poŭnuju ŭładu. U centry ich suśvietu stajała ideja achviaravańnia, jana praduhledžvała, što ludzi prynosiać achviary baham, i bahi naŭzamien dorać dastatak, zdaroŭje. Pieraryvańnie koła achviaravańnia aznačała chaos, razbureńnie śvietu. Usie, chto hetaha nie rabiŭ, ličylisia vorahami aryj, usprymalisia napaŭdemaničnymi istotami.
— Sanskryt — dosyć zahadkavaja mova. Jana jašče žyvaja?
— Hetaja mova ŭnikalnaja tym, što faktyčna z času svajho ŭźniknieńnia jana nie pierastavała vykarystoŭvacca ŭ Indyi.
Pavodle acenak, u Indyi žyvie kala miljona čałaviek, jakija vałodajuć sanskrytam jak druhoj rodnaj movaj, i kala 10 tysiač tych, dla kaho sanskryt — pieršaja rodnaja mova.
Viedać sanskryt u Indyi dahetul vielmi prestyžna, heta adna z aficyjnych moŭ krainy, jana — vielmi važnaja častka sučasnaha žyćcia dziaržavy. Štohod ładziacca kanfierencyi, pryśviečanyja sanskrytu. Na kanale Youtube ŭ internecie štodzień vychodziać karotkija vypuski navin, na hetaj movie vydajucca haziety, pišucca litaraturnyja tvory. Jana staražytnaja i adnačasova vielmi sučasnaja.
— A ci paŭpłyvaŭ pierakład «Ryhviedy» na tvaju ŭłasnuju paeziju?
— Biezumoŭna. U pieršuju čarhu tym, što ŭ majoj paezii dadałosia niepasrednaj, pačatkovaj prostaści. Ja staŭ bolš źviartacca da pryrodnych vobrazaŭ, jakich u «Ryhviedzie» šmat. Jany z časam pačali ŭsprymacca jak sialanskija i pierastali być papularnymi. Ale mnie zachaciełasia hetuju vobraznaść pieraadkryć, prosta ŭvieści ŭ novy kantekst, užyvać ich nie tak, jak kłasiki, a pa-inšamu.
— «Ryhvieda» — vielmi abjomny tvor. i jaje paetyčny pierakład moža stać napraŭdu spravaj cełaha žyćcia…
— Tradycyjna «Ryhvieda» dzielicca na dziesiać častak-kołaŭ. Ja pierakłaŭ tolki samuju pieršuju i samuju vialikuju, jana ŭklučaje 191 himn. Nastupnaj budu pierakładać mienavita 10-ju častku: jana samaja cikavaja, raznastajnaja pavodle źmiestu. Dla mianie hetaja praca — nie sprava žyćcia, ja šmat čym zajmajusia. Ale kali paličyć, to sapraŭdy: pierakład usioj «Ryhviedy» moža zaniać dziesiacihodździe. Kab było zrazumieła, pryviadu paraleli: u «Ryhviedzie» amal 40 tysiač radkoŭ — heta prykładna ŭ paŭtara raza bolš za «Ilijadu» i «Adysieju», razam uziatyja. Ale dla mianie hety pierakład — nie praca, a adpačynak, asałoda, tamu takaja zadača zusim nie pałochaje.
— Ci buduć u knizie dadatki, słoŭniki dla hłybiejšaha i bolš uvažlivaha pračytańnia «Ryhviedy»?
— Kniha, što rychtujecca da vydańnia, akramia himnaŭ, budzie źmiaščać artykuły pra «Ryhviedu» i jaje ŭźniknieńnie, pra toje, jakoj movaj jana napisanaja, jaje stylistyčnyja asablivaści. Tut ža raspaviadaju, jak pierakładaŭ i tranślitaravaŭ imiony z sanskrytu na biełaruskuju movu, zhadvaju tych, chto zajmaŭsia pierakładam hetych tekstaŭ da mianie i jakija isnujuć pierakłady. Tekst «Ryhviedy» supravadžajecca taksama i prykładna dvuma dziasiatkami artykułaŭ pra klučavyja paniaćci, važnyja dla razumieńnia. Da kožnaha himna pryvodziacca zaŭvahi, dzie ja akreślivaju samyja važnyja i samyja sprečnyja momanty. Jość i śpis imionaŭ, jakija sustrakajucca ŭ knizie: kniazioŭ, bahoŭ, paetaŭ. Čytajučy himn, možna budzie źviarnucca da śpisa i daviedacca, pra kaho idzie ŭ im havorka. Heta vielmi važna, bo amal usie imiony na sanskrycie majuć značeńnie. Jość tut słoŭnik redkich słoŭ i navatvoraŭ. Heta nie manahrafija pa «Ryhviedzie», ja prosta staraŭsia dapoŭnić knihu detalami, jakija ablehčać čytańnie i razumieńnie samoha tekstu.
