Hetyja słovy z papularnaj pieśni savieckaha času stali ŭ śviadomaści bolšaści našych suhramadzian aksijomaj. Maŭlaŭ, pieramahli nacyzm, a što moža być horšym za jaho? Chiba ž možna navat u dumkach paraŭnoŭvać kamunistaŭ z nacystami? Chiba nie ŭzdychnułasia ludziam valniej paśla taho, jak vajna narešcie skončyłasia i pačałosia «mirnaje budaŭnictva»?
Dyk voś ža jakraz i nie fakt, što ludziam, vyzvalenym z-pad hitleraŭskaha jarma i patrapiŭšym pad jarmo stalinskaje, stała valniej dychać i lahčej žyć. Pryhadajma, naprykład, frahmient z ramana Niła Hileviča «Rodnyja dzieci», dzie hałoŭny hieroj nad mahiłaj starejšaj siastry ŭspaminaje, jak kaliści razam z maci pravodziŭ jaje za siało, vypraŭlajučy na «chleb nie ad ziamli»:
«Pajšła — kab doma hurt pamienšaŭ
Choć na adzin hałodny rot.
Byŭ niedajadu čas. Byŭ pieršy
Paślavajenny, mirny hod.
Jašče ŭ dvare ich — pusta j hoła.
Ziamlanka ŭ pleśniach. Ryzmany.
I — hoład, hoład, luty hoład —
Jak samy strašny śled vajny.
Toj hod va ŭdovaje Aneli,
Susiedki ichniaj, dźvie dački —
Bliźniatki — spuchli, pasinieli
I zhaśli ŭraz, jak śvietlački».
Tvor napisany jašče da pierabudovy, i paet, naturalna, nie moh tady naŭprost skazać, što kali ziamlanki i ryzmany jašče možna ŭsprymać jak śled vajny, to luty hoład — niepasrednaje nastupstva ŭžo paślavajennaj rečaisnaści. Sałdaty Savieckaj Armii nie tolki prahnali niemcaŭ — na ich štykach (choć, jak praviła, biez ułasnaha na toje žadańnia) u žyćcio nasielnictva viarnułasia (a na nie akupavanych niemcami terytoryjach SSSR, darečy, i nie spyniałasia) i ŭviedzienaje jašče da vajny pryhonnaje prava ŭ vyhladzie kałhasnaj sistemy stalinskaha typu. Charakternaj rysaj jakoj była poŭnaja abyjakavaść nie tolki da čałaviečaj hodnaści, ale i da fizijałahičnych patreb raboŭ XX stahodździa.
Sapraŭdnaje piekła na ziamli praciahvałasia dla našych prodkaŭ až da śmierci taho nieludzia, jakomu za pieramohu ŭ toj vajnie mnohija siońnia hatovyja kali nie ŭsio daravać, to prynamsi rasceńvać jak nieadnaznačnuju asobu, jakaja, maŭlaŭ, zrabiła šmat čaho niadobraha, ale ž «pryniała krainu z sachoj, a pakinuła z atamnaj bombaj». A ja voś nie hatovy. I tamu, nie admaŭlajučy biezumoŭnaj pazityŭnaści pieramohi nad niamieckim nacyzmam, nie prymaju aficyjnaj kancepcyi «Vialikaj Ajčynnaj vajny», asnovy jakoj byli ŭ svoj čas zakładzienyja dziejačami, całkam dastojnymi, jak i pravadyry nacystaŭ, siadzieć na łavie padsudnych mižnarodnaha trybunała za złačynstvy suprać čałaviečnaści. Na žal, sud nad stalinizmam siońnia ŭžo mahčymy tolki simvaličny, bo ŭsie acalełyja złačyncy mieli dastatkova času, kab paŭmirać naturalnaj śmierciu. Ale ideałahičnaja spadčyna žyvaja i dahetul. I vykaraniać jaje nie tak prosta. Adnak treba.
