Na sučasnaj karcie biełaruskaj stalicy my bačym mnostva nazvaŭ, pachodžańnie jakich možam adrazu ž vytłumačyć choć by na ŭzroŭni tak zvanaj narodnaj etymałohii. Kamaroŭka — było šmat kamaroŭ, Čyžoŭka — šmat čyžoŭ, Ślapianka — ślapnioŭ… Praŭda, hetyja tłumačeńni nie zaŭsiody słušnyja – tak, nazva minskaha vadaschovišča i rajona Drazdy choć i źviazanaja z ptuškami, jakich tam sapraŭdy šmat, uzychodzić da imia kolišnich uładalnikaŭ — siamji Drazdoŭ. Tak, nie zaŭsiody prostaje tłumačeńnie akazvajecca słušnym.
Ale jość i całkam nieprazrystyja nazvy. Naprykład, Masiukoŭščyna. Ni na pieršy, ni na druhi pohlad słova nie paddajecca tłumačeńniu. Ale, napeŭna, navukoŭcy ŭžo daŭno ŭsio vyśvietlili, i nam zastajecca tolki skarystacca vynikami ich pracy. Tak, prostaje tłumačeńnie pachodžańnia heta nazvy dadziena ŭ knizie «Pamiać» Minskaha rajona: «Masiukoŭščyna — vioska, z 1990 h. u h. Minsk. Nazva ŭtvorana ad proźvišča Masiukoŭ».
Nazvy, jakija skančajucca na -ščyna, sapraŭdy, źviazanyja ź imionami zasnavalnikaŭ abo uładalnikaŭ. Naprykład, Vasileŭščyna (Vasil), Vaśkoŭščyna (Vaśka) i da t.p. Ale, chto ž hety zahadkavy Masiukoŭ, u honar jakoha nazvali viosku? Hučańnie padadzienaha proźvišča nietypovaje dla biełarusaŭ — ładna b, Masiuk abo Masiukievič, ale Masiukoŭ — moža, niejki rasijski čynoŭnik, jaki nabyŭ tut ziamlu? Ale kali? Bo źjavilisia jany tut tolki paśla rasijskaj aneksii našych ziamiel, h.zn. nie raniej za 1793 hod. A taja ž kniha «Pamiać» pakazvaje, što Masiukoŭščyna - «u 1791 h. — vioska majontka Plabancy Minskaj parafii, ułasnaść katalickaj Carkvy». Značyć, vioska isnavała našmat raniej.
Prapanuju svaju viersiju pachodžańnia hetaj nazvy.
Nijakich śladoŭ Masiukova
Učytajemsia jašče raz u encykłapiedyčny artykuł z «Pamiaci». Učytajemsia ŭvažliva: «U 1791 h. Masiukoŭščyna — vioska majontka Viaśninka Karališčavickaj parafii, šlachieckaja ŭłasnaść. U 1791 h. — vioska majontka Plabancy Minskaj parafii, ułasnaść katalickaj Carkvy. U 1800 h. — vioska, ułasnaść H. Hardziałkoŭskaj (častka vioski naležała ksiandzu minskaj katalickaj plabanii Vańkoviču), 8 dvaroŭ, 48 žycharoŭ. U 1815 h. — vioska, ułasnaść M. Hileviča, u 1858 h. A. Viaryhi».
Jak ža tak? Masiukoŭščyna ŭ 1791 hodzie adnačasova i vioska majontka Viaśninka, i vioska majontka Plabancy? I jakim čynam sučasnyja Viaśninka i Masiukoŭščyna apynulisia až u «Karališčavickaj parafii»? Navat ciapier, kali pasprabavać na hramadskim transparcie dajechać z Masiukoŭščyny ŭ Karališčavičy, na heta sydzie niamała času. A ŭ tyja časy kab vierniki, najčaściej pieššu, chadzili na słužbu ŭ kaścioł, raźmieščany na procilehłym baku Minska na adlehłaści 20 kiłamietraŭ, kali možna było chadzić u niekalki bližejšych kaściołaŭ? A voś sami Plabancy, jakija zachavalisia i da našaha času, sapraŭdy, značna bližej da Karališčavič. Choć, viadoma, možna hetamu znajści tłumačeńnie: časta peŭnym cerkvam, kaściołam abo manastyram ludzi adpisvali svaje ziamielnyja ŭčastki, i jany mahli znachodzicca daloka ad carkoŭnych uładańniaŭ. Voś my i bačym, što ŭ 1800 častka vioski naležała Hordziałkoŭskaj, a druhaja častka ksiandzu Vańkoviču.
U padymnych rejestrach Minskaha pavieta za 1775 Masiukoŭščyna nazvanaja falvarkam, i razam z falvarkam Plabancy naležać jany minskim ksiandzu Vańkoviču. A voś majontkam Viaśninka, raźmieščanym za Minskam, vałodaje pan Jalenski — mazyrski starasta, i znachodzicca jon u zastaŭnym karystańni ŭ pana Vysockaha. Dla našaha asnoŭnaha pytańnia hetyja akaličnaści pakul majuć tolki adno značeńnie: nijakamu Masiukovu hetaja vioska nikoli nie naležała. Pasprabujem prasačyć historyju Masiukoŭščyny jašče hłybiej, i dla hetaha źvierniemsia da archiŭnych dakumientaŭ.
«Časova», jakoje raściahnułasia na sto hadoŭ
Samuił Jalenski, Mazyrski haradničy, nabyŭ majontak Viaśninka «z usimi sienažaciami i naležnym da jaho abrubam Masiukoŭščynaj i z pasielenymi ŭ im sialanami» pa kupčaj krepaści 28 kastryčnika 1744 ad Macieja i Ivana Fursaŭ, Ivana i Chryściny Skvarkoŭskich. Chryścina Skvarkoŭskaja z Alisievičaŭ u pieršym šlubie była žonkaj Haŭryły Fursa. Siamja ž Fursaŭ vałodała Viaśninkaj bolš za sto hadoŭ pa zastaŭnym pravie — h.zn. majontak byŭ dadzieny im jak zakład za atrymanyja ŭ pazyku hrošy, i praciahvałasia heta vałodańnie tolki da viartańnia pazyki.
Najbolš poŭna ŭsiu historyju Viaśninki vykłaŭ u 1855 adzin z budučych jaje ŭładalnikaŭ — pamieščyk Minskaha pavieta, adstaŭny kapitan Alaksandr Ivanaŭ syn Dareŭski-Viaryha (naščadki śviatara Viaryhi, jakija vyvučylisia, «vybilisia ŭ ludzi», nabyli ziamielnyja ŭładańni pad Minskam, dadali da proźvišča pafasny prydomak Dareŭski). Pryviadziom tolki najbolš važnyja dla nas frahmienty ź jaho prašeńnia:
«Mahistrat horada Minska ŭ 1669, pazyčyŭšy na patreby horada ŭ Ivana Fursa 230 čyrvoncaŭ, addaŭ u zakład za ich na šeść hadoŭ častku ziamli pustoj, lesam zarosłaj, jakoj horad vałodaŭ zhodna z pryvilejem karaloŭ polskich votčynnym pravam; z pradastaŭleńniem prava karystacca joju nadalej da vypłaty ŭsioj sumy całkam; roŭna z pradastaŭleńniem Fursu prava rasčyščać zarosłuju ziamlu, arać, zabudoŭvać i ŭsiakuju karyść ź jaje mieć… Na padstavie vyšej prapisanych zakładnych ździełak Ivan Furs, a potym jaho pierajemniki, rasčyścili tuju pustku, uhnojvajučy, u mnohich miescach zabudavali tak, kab jana mahła prynosić karyść i prybytak, čaho raniej nie było. Ale pakolki horad nie tolki ŭ pryznačany ŭ pahadnieńni termin, ale ciaham amal 200 hadoŭ zakładzienaj ziamli nie vykupiŭ i, jak pazyčanych hrošaj, tak i vydatkaŭ na rasčystku, uhnajeńnie i zabudovu nie apłaciŭ, zhadanaja zakładny ziamla, u liku inšych pierajemnikami Ivana Fursa pierieŭstuplenyja Samuiłu Jalenskamu…»
Takim čynam, jašče ŭ XVII stahodździ Furs i jaho naščadki stali «časova» vałodać ziamloj pad Minskam. Jany stvaryli falvarak Vieśninka, da jakoha stali prykuplać roznyja ziamli i sienažaci ŭ susiedziaŭ. Dla nas ža najbolš cikavaja nastupnaja ździełka: u 1695 Juryj Furs nabyŭ pa kupčaj krepaści ad Alaksandra Sialickaha «votrub Masiukoŭščyna ŭ 8 vałok ziamli». U pierakładzie na sučasnyja adzinki vymiareńnia płoščy heta kala 170 hiektaraŭ. Na im Fursy pasialili sialan i stvaryli viosku z takim ža nazvaj – Masiukoŭščyna.
«Dzied moj Abrahim pierad našeściem maskoŭskich vojskaŭ pabudavaŭ falvarak»
Padobna, kab atrymać adkaz ab pachodžańni taponima, nam treba zazirnuć jašče hłybiej. Na ščaście, patrebnyja dakumienty zachavalisia. U 1745 u akty Hałoŭnaha Trybunała Vialikaha Kniastva Litoŭskaha była zaniesienaja kupčaja krepaść, jakaja źmiaščaje važnyja dla nas źviestki pa historyi Masiukoŭščyny.
6 listapada 1745 u sudzie Hałoŭnaha Trybunała Vialikaha Kniastva Litoŭskaha advakat i łoŭčy Žamojcki Mikałaj Žycki začytaŭ śviedčańnie tataryna Minskaha vajavodstva Alaksandra Sialickaha, intaresy jakoha pradstaŭlaŭ:
«Ja, Alaksandr Abrahimavič Sialicki, tataryn Minskaha vajavodstva, vydaŭ hetuju kupčuju krepaść u tym, što ja, majučy viadomuju ziamlu, nikomu nie zakładzienuju, na adlehłaści ŭ adnu milu ad Minska va ŭročyščy Kołodziežy vosiem vałok za mohiłkami tatarskimi starymi, ź lesam, ciapier spustošanym, ź sienažaciami, zaraśnikami i vornymi palami, ciapier zarosłymi, na jakoj ziamli dzied moj Abrahim Hiliašavič pierad našeściem maskoŭskich vojskaŭ pabudavaŭ falvarak, u miežach z hruntami ksiandza Minskaha plabana praź bałota da Ržaŭca rečki pad bor taho ž ksiandza Minskaj plabanii, jak to vidać sa staroha prava, nabyty dziedam Abrahimam Hiliašavičam ad Vasila Zankoviča Astrašanina, minskaha mieščanina, 27 śniežnia 1589. Paśla śmierci dzieda našaha ziamla dastałasia spadčynaj baćku majmu Sialemšu Abrahimaviču i dziadźku mojmu Musu Abrahimaviču, jakija bieź dzialby pamierli. Za śmierciu ich hetaja ziamla dastałasia mnie, Alaksandru Sialickamu pa baćku maim Sialemšu, i stryječnaj majoj siastry Chavie Laŭševičavaj… Pa viartańni maim z vajennaj słužby švahier moj Laŭševič i stryječnaja siastra Chava Masiukoŭna, zadovoliŭšysia prybytkami, atrymanymi ad ziamli ŭ maju adsutnaść, pieriekazali jaje na imia majo. U dalejšym ja, paklikany Juryjem Fursam ab vypłacie doŭhu, jaki naležaŭ pamierłamu minskamu burhamistru Ivanu Fursu 160 kop litoŭskich hrošaŭ, pazyčanych pamierłym ajcom maim Sialemšam Abrahimavičam i dziadźkam Musom Abrahimavičam; viedajučy ja ab sapraŭdnaści toj pazyki, ale nie majučy, čym vypłacić, zhadanuju ziamlu pradaŭ Juryju Furs za 250 kop litoŭskich hrošaŭ. Z hetaj sumy adličyli doŭh, jašče zastalisia dla mianie 90 kop… U čym vydaju hetuju kupčuju krepaść… zaćvierdžanuju maim podpisam pa-tatarsku pa niaviedańni hramaty polskaj … Pisana ŭ Minsku, 26.12.1695»
Musa — heta Majsiej
Hety dakumient, choć u im zusim nie zhadvajecca Masiukoŭščyna, utrymlivaje adkaz na pytańnie, zadadzienaje ŭ pačatku artykuła. U 1589 tataryn Abrahim Hilašavič Sialicki kupiŭ u mieščanina minskaha Vasila Zankoviča Astrašanina ŭročyščy Kołodziežy, jakoje paźniej dastałasia jaho dzieciam, a jašče paźniej stała vioskaj Masiukoŭščyna. Takim čynam, Masiukoŭščyna — heta ziamla tataryna Musy.
Majo mierkavańnie paćviardžajecca i inšymi dakumientami, dzie ŭkazvajecca, što Alaksandr Sialicki pradaŭ Fursu «dva abvody ziamli: adzin ad Tarasaŭskaj darohi da Masiukoŭščyny, to bok, da ziamli i lesu Musy Abramaviča tataryna, a druhi, pierajšoŭšy ziamlu Musy tataryna, abo Masiukoŭščynu, miažu hradskaju ź minskaj plabanijaj rečkaju Ržaŭcom da rečki Śvisłačy i rečki Viaśninka u šyryniu i daŭžyniu».
Musa — heta musulmanski varyjant biblejskaha imia Majsiej. U knizie «Jak u nas kličuć» Symon Barys pryvodzić i taki biełaruski varyjant hetaha imia: Majsiuk. Jak Janka – heta Januk, a Pavał – Paŭluk. Uspomnim, što adna z uładalnic hetaj ziamli, Chava, mieła imia pa baćku Masiukoŭna.
Zdajecca, što heta toj redki vypadak, kali my možam nazvać kankretnaha čałavieka, imia jakoha kala 400 hadoŭ znachodzicca na karcie Minska — tataryn Musa Abrahimavič Sialicki. I nahadvaje jano pra tyja časy, kali ŭ Minsku i jaho vakolicach była miačeć, niekalki tatarskich mohiłak, tatarskija harody, a taksama falvarki ź niazvykłymi dla biełarusa nazvami nakštałt Biejsałoŭki, jakaja paźniej stała Viesiałoŭkaj.
Takim čynam, nie niejki «Masiukov», a niepaznavalnaja transfarmacyja ad biblejskaha Majsieja praz musulmanskaha Musu, pieraŭtvoranaha ŭ biełaruskaha Majsiuka, dała nazvu adnamu z rajonaŭ Minska — Masiukoŭščynie.
***
Źmicier Drozd — historyk-archivist, aŭtar knih «Ziemleŭłaśniki Minskaj hubierni 1861—1900», «Ziemleŭłaśniki Minskaj hubierni 1900—1917». Paśla Płoščy-2010 byŭ asudžany za ŭdzieł u «masavych biesparadkach» na try hady kałonii ŭzmocnienaha režymu. Vyjšaŭ na volu ŭ žniŭni 2011.
