Eks‑ministar zamiežnych spravaŭ Niamieččyny ŭ interviju hazecie Die Zeit pradkazaŭ ZŠA recesiju dy abvał usioj systemy ekanamičnaha rostu. Adzinym čałaviekam, zdolnym vyvieści Ameryku z kryzisu, jon nazvaŭ Baraka Abamu.
Anarcha‑syndykalizm i navukovy kamunizm
Joška Fišer — viadomy nia tolki ŭ Niamieččynie, ale i ŭ śviecie palityk ź niezvyčajnaj bijahrafijaj. U junactvie jon uznačalvaŭ adnu ź lavackich hrupovak u Frankfurcie‑na‑Majnie, žyŭ u studenckaj kamunie, niekalki razoŭ aryštoŭvaŭsia za sutyčki z palicyjaj. Siabravaŭ z słavutym Danielem Kon‑Bendytam, adnym ź lideraŭ studenckaj revalucyi 1968 hodu ŭ Paryžy. Paźniej Fišer ustupiŭ u Partyju zialonych i staŭ jaje lideram. Šyrokaja viadomaść pryjšła da jaho, kali małady palityk upieršyniu zaniaŭ ministerski post va ŭradzie ziamli Hiesen. Joška pryjšoŭ tady na ŭradavaje pasiadžeńnie ŭ džynsach i krasoŭkach.
 Joška Fišer |
Va ŭradzie kanclera Šrodera, kali Partyja zialonych uvajšła ŭ kaalicyju z Sacyjał‑demakratyčnaj partyjaj Niamieččyny, Fišer byŭ, adpaviedna, vice‑kancleram.
Nia skončyŭšy aficyjna nivodnaj navučalnaj ustanovy, Fišer zajmaŭsia samaadukacyjaj. Jahonaja bliskučaja erudycyja pryniesła palityku papularnaść i pavahu. Da niadaŭniaha času jon čytaŭ lekcyi ŭ Prynstanskim universytecie. Da jaho mierkavańnia prysłuchoŭvajucca inšyja palityki i palitolahi.
Treba adznačyć, što Joška Fišer daloka nia pieršy z eŭrapiejskich palitykaŭ, chto pradkazvaje zaniapad amerykanskaj ekanamičnaj systemy. Niahledziačy na anarcha‑syndykalisckija pohlady, jakich jon trymaŭsia ŭ maładyja hady, lider zialonych, vidać, nikoli nie vyvučaŭ usurjoz marksizm. Inakš by viedaŭ, što pieršym krach manapalizmu ZŠA pradkazaŭ jašče Lenin u svajoj rabocie «Imperyjalizm jak najvyšejšaja stadyja kapitalizmu». U savieckich padručnikach navukovaha kamunizmu krach kapitalizmu byŭ zusim nie hipotezaj, a nieabchodnaj umovaj atrymańnia dobraj adznaki na ekzamenie. Nu, a ZŠA, viadoma, zaŭsiody razhladiłasia jak samaja hałoŭnaja kapitalistyčnaja dziaržava.
Hałoŭnym dokazam zahnivańnia kapitalizmu, jakoje nieminuča pavinna było skončycca ŭsiaśvietnaj sacyjalistyčnaj revalucyjaj, słužyŭ fakt hlabalnaha kryzisu pieravytvorčaści 1929 h. i Vialikaj ekanamičnaj depresii, jakaja za im nadyšła. Z taho času prajšło amal 80 hadoŭ, ale hlabalny kryzis kapitalizmu tak i nie adbyŭsia. Praŭda, kryzisaŭ było bieźlič — i finanansavyja, i valutnyja, i paliŭna‑enerhietyčnyja, i palityčnyja. Ci ŭziać choć by ciapierašni ipatečny kryzis. I nivodny ź ich nie zavieršyŭsia kracham ekanamičnaj systemy ŭ cełym.
Nielha nie pryjści da vysnovy, što ekanamičnyja kryzisy, jak i kryzisy ŭ žyćci luboha žyvoha arhanizmu, jość nia prosta niepaźbiežnaj, ale nieabchodnaj źjavaj. Jany jość sposabam isnavańnia luboj niezamknionaj systemy. Stabilnaść ža, jak my dobra pamiatajem z historyi Savieckaha Sajuzu, moža skončycca imhniennym i niezvarotnym kalapsam.
Darečy, havoračy pra sapraŭdy ciažki kryzis 1929 h., čamuści redka zhadvajuć, što ŭsiaho praź dziesiać hadoŭ pry Ruzvelcie, jaki abviaściŭ Novy kurs, ZŠA znoŭ stali samaj ekanamična raźvitaj dziaržavaj u śviecie. Dziakujučy amerykanskaj ekanamičnaj mocy siłam kaalicyi (u ich liku SSSR) i ŭdałosia vyjhrać vajnu z hitleraŭskaj Niamieččynaj.
«Butaforskaja» cyvilizacyja
Krytyka amerykanskaha kapitalizmu na Zachadzie — dosyć zvyčajnaja reč. Voś i Fišer u svaim interviju maluje zmročnuju karcinu: «Aŭtakancerny «Dženerał motarz» i «Ford» balansujuć na krai prorvy, kurs dalara padaje ŭsio nižej, uzrovień biespracoŭja raście. 40 miljonaŭ amerykancaŭ nia majuć medyčnaj strachoŭki, siaredniaj klasie pahražaje sacyjalnaja dehradacyja, infrastruktura razvalvajecca, systema adukacyi patrabuje terminovych reformaŭ…»
Fišer, biezumoŭna, viedaje, što ekanomika raźvivajecca cyklična. Tamu jon udakładniaje, što, na jahonuju dumku, «ciapierašni kryzis amerykanskich finansavych rynkaŭ nia jość prajavaj cykličnaści raźvićcia». Usia madel ekanamičnaha rostu ZŠA, pavodle Joški Fišera, «pahražaje abrynucca, aznamienavaŭšy zakančeńnie cełaj epochi».
Miž tym savieckija prapahandysty (a ŭśled za imi i rasiejskija) užo stolki razoŭ pradkazvali krach ZŠA, a razam ź im — usiaje zachodniaj cyvilizacyi, što ŭsprymać hetyja prahnozy biez uśmieški niemahčyma.
U słovach Fišera jaŭna adčuvajecca ŭpłyŭ sacyjalistyčnych idejaŭ. Na ščaście, niamieckaja filazofija dała śvietu nia tolki Marksa, a Aŭstryja była radzimaj nia tolki Hitlera. Naradženiec Aŭstryi Ludvih fon Mizes daŭ bliskučuju krytyku teoryi sacyjalizmu. Jahonyja knihi nikoli raniej nie vyvučalisia nia tolki za savietami, ale i ŭ postsavieckich krainach. Niekalki dziesiacihodździaŭ tamu Mizes pisaŭ u knizie «Teoryja i historyja. Interpretacyja sacyjalna‑ekanamičnaj evalucyi», što sacyjalistyčnaja teoryja roŭnaści, albo ehalitarysckaja systema «vidavočna piarečyć faktam, ustalavanym historyjaj i bijalohijaj. Tolki fanatyčnyja prychilniki hetaj teoryi mohuć śćviardžać, što ŭsio, što adroźnivaje hienija ad durnia, całkam źjaŭlajecca vynikam postnatalnych upłyvaŭ. Mierkavańnie, što cyvilizacyja, prahres i ŭdaskanaleńnie adbyvajucca ŭ vyniku dziejańnia niejkaha mistyčnaha faktaru, — u marksisckaj filazofii materyjalnych vytvorčych siłaŭ — jaki farmuje myśleńnie ludziej takim čynam, što peŭnyja idei naradžalisia ŭ ichnych rozumach adnačasova, jość niedarečnaj vydumkaj».
Na dumku Mizesa, daktryna, jakaja prynižaje sučasnuju zachodniuju cyvilizacyju jak vyklučna materyjalistyčnuju, słužyć sacyjalistam «hałoŭnym arhumentam, kali tyja sprabujuć pakazać amerykanski kapitalizm u jakaści praklonu čałaviectva. Vymušanyja mižvoli pryznavać, što kapitalizm vysypaŭ na ludziej dabroty, jak z rohu, i što pradkazańni Marksa ab prahresujučym źbiadnieńni masaŭ byli abvierhnutyja z teatralnaj efektnaściu, jany sprabujuć uratavać svoj paklop na kapitalizm, pakazvajučy sučasnuju cyvilizacyju jak vyklučna materyjalistyčnuju i butaforskuju.
Sprava ŭ tym, što tyja, chto zmahajecca z kapitalizmam jak systemaj, jakaja piarečyć pryncypam marali i relihii, niekrytyčna i lehkadumna pryznali ŭsie ekanamičnyja vučeńni sacyjalistaŭ i kamunistaŭ. Padobna marksistam, jany prypisali ŭsio zło — ekanamičnyja kryzisy, biespracoŭje, biednaść, złačynstvy — dziejańniu kapitalizmu, a ŭsio stanoŭčaje — vysoki ŭzrovień žyćcia ŭ kapitalistyčnych krainach, raźvićcio technalohijaŭ, źnižeńnie śmiarotnaści i h. d. — dziejańniam uradaŭ i prafsajuzaŭ».
Zahadka demakrataŭ
Joška Fišer uskładaje nadziei na budučy amerykanski ŭrad. Dakładniej, na administracyju Baraka Abamy, kali toj pieramoža na prezydenckich vybarach uvosień. Praŭda, niamiecki palityk paraŭnoŭvaje zadačy budučaj administracyi z pracaj Syzyfa. Ale ž, na dumku Fišera, demakrat Abama maje bolš pieravahaŭ, čym respublikaniec Makkiejn, jaki budzie praciahvać ciapierašni kurs jak va ŭnutranaj hetak i zamiežnaj palitycy. U kožnym vypadku, ličyć Fišer, budučy prezydent ZŠA albo pacierpić poŭny krach, albo stanie vialikim prezydentam. Mahčyma, majecca na ŭvazie — takim, jak Franklin Ruzvelt?
Jość, miž tym, niejkaja zahadka ŭ historyi ZŠA ź ich uzajemadačynieńniami z SSSR, a taksama ź jahonaj pravapierajemnicaj Rasiejaj. Kandydaty ad Respublikanskaj partyi, jakich savieckaja prapahanda zaŭsiody pakazvała jak najbolš zaciatych imperyjalistaŭ, paśla prychodu da ŭłady lahčej damaŭlalisia z Maskvoj, čymsia bolš «lajalnyja» joj demakraty.
I sapraŭdy. Chruščoŭ naładziŭ niebłahija stasunki z respublikancam Ejzenchaŭeram i naśmierć pasvaryŭsia z demakratam Kienedzi. Respublikaniec Niksan padpisaŭ Damovu pra abmiežavańnie stratehičnych uzbrajeńniaŭ. Jahony pierajemnik Ford padaravaŭ Brežnievu futra z vaŭka. A voś pry demakracie Kartery znoŭ pačałasia chałodnaja vajna. Rejhan damoviŭsia z Harbačovym, a Buš‑starejšy staŭ najlepšym siabram Horbi, a potym i Jelcyna. A Buš‑małodšy pabačyŭ u vačach Pucina «rodnuju dušu».
Niekatoryja palitolahi tłumačać heta tym, što demakratam davodzicca, nibyta, demanstravać svaju «krutaść» i mužčynski charaktar u palitycy, asabliva zamiežnaj, što adroźnivaje ich ad kanservatyŭnych respublikancaŭ, jakija źjaŭlajucca «krutymi» jak by pavodle vyznačeńnia.
Cikava, što amal takuju samuju lohiku prademanstravaŭ niadaŭna lider libijskaj revalucyi Muamar Kadafi. Jon zajaviŭ, što niadaŭniaje vykazvańnie Abamy pra toje, što Jerusalim pavinien zastavacca stalicaj Izrailu, pradyktavanaje «padletkavym kompleksam» ciomnaskuraha pretendenta, jaki, nibyta, choča spadabacca biełym. I tamu jon, maŭlaŭ, budzie jašče bolšym rasistam, čym sami rasisty. Hetyja razvažańni pakiniem na sumleńni libijskaha pałkoŭnika. Abamu, jakim by jon ni byŭ prezydentam, napeŭna daviadziecca mieć spravu i z takimi subjektami. Jakuju, nasamreč, jon budzie pravodzić mižnarodnuju i ŭnutranuju palityku, my nia viedajem. U čym, adnak, nie davodzicca sumniavacca, navat nia budučy prarokam, dyk heta ŭ tym, što zaniapad Złučanych Štataŭ Ameryki adbudziecca jašče nia chutka. Niezaležna ad taho, chto budzie nastupnym prezydentam ZŠA.
