Aleh Trusaŭ vydaŭ «Historyju siaredniaviečnaj Jeŭropy» — hutarka

— Spadar Aleh, roŭna dvaccać hadoŭ tamu ŭ Miensku vialikim nakładam (40 000 asobnikaŭ) była vydadzienaja «Historyja Eŭropy», napisanaja dvanaccaćciu admysłoŭcami z dvanaccaci zachodnieeŭrapiejskich krainaŭ. Čym ad toj «Historyi…» adroźnivajecca vaša?

— Pa-pieršaje, movaj. Taja «Historyja…» była pierakładzienaja ŭsio ž na rasiejskuju. Pa-druhoje, tyja dvanaccać aŭtaraŭ pačynali ad kamiennaha vieku i zakančvali XX stahodździem. Ja nie zamachnuŭsia na ŭsiu historyju, apisaŭ tolki Siaredniaviečča — ź V pa ChV stahodździe. Pa-treciaje (i heta hałoŭnaje), maja «Historyja…» napisanaja ź biełaruskaha hledzišča, heta pohlad mienavita biełarusa na historyju Siaredniaviečča. Čamu Siaredniaviečča? Bo adtul vytoki našaj nacyi, našaj movy i našaha narodu. Pad kaniec Siaredniaviečča naša dziaržava Vialikaje Kniastva Litoŭskaje była adnoj z samych mahutnych i vialikich krainaŭ Eŭropy. Jakraz u hety čas uźnikła Hišpanija, skončyłasia 100-hadovaja vajna pamiž Francyjaj i Anhlijaj, a VKŁ dasiahnuła svajho roskvitu — paśla kniazia Vitaŭta. Padkreślu, my byli nia prosta eŭrapiejskaj dziaržavaj, my byli adnoj z samych mocnych eŭrapiejskich dziaržavaŭ. I hałoŭnaje — hetaja dziaržava była pieravažna biełaruskaj. Choć tam prysutničali litoŭskija i ŭkrainskija elementy.

— U tym «zachodnieeŭrapiejskim» vykładzie ŭsie ziemli na ŭschod ad Polščy nazyvalisia «russkimi kniažiestvami». Tam ni słova nie havaryłasia ni pra Bitvu pad Voršaj, ni pra Franciška Skarynu… Čamu my takija nieprykmietnyja dla zamiežnych historykaŭ?

— Tamu što biełaruskaj versii historyi Eŭropy, faktyčna, nie isnavała. Ja zrabiŭ pieršuju sprobu. Takija historyi ŭžo napisali palaki, łatyšy, litoŭcy, rasiejcy, ciapier pišuć ukraincy. Viadoma ž, kožnaja nacyja piša eŭrapiejskuju historyju sa svajho hledzišča. A my, znachodziačysia ŭ centry Eŭropy, pa roznych pryčynach takoj historyi nie napisali. U nas byli niejkija frahmenty — biełarusy ŭ składzie VKŁ, u składzie Rečy Paspalitaj, u składzie Rasiejskaj imperyi.

Pavialičyć

— Z hetaha jašče Mikałaj Ułaščyk padśmiejvaŭsia: jak heta — biełarusy ŭ składzie VKŁ? Atrymlivałasia — biełarusy ŭ składzie biełarusaŭ…

— Tak. I tamu pryjšła para napisać takuju «Historyju…». Skažam, ja pakazaŭ historyju słavianaŭ ź biełaruskaha hledzišča. Tamu što jość polskaja versija słavianstva, jość bałharskaja, jość rasiejskaja, samaja strašnaja — tak zvany pansłavizm, jaki skłaŭsia ŭ XIX stahodździ. Ja napisaŭ biełaruskuju versiju. Bo mienavita naša Paleśsie — prasłavianskaja terytoryja, bo pieršyja słavianie źjavilisia na terytoryi Biełarusi jašče ŭ IV—V stahodździach. I my nie pavinny adkidvać svaju rolu ŭ raźvićci słavianstva. A potym ža ŭ VKŁ na starabiełaruskaj movie statuty vydavali, piśmovych pomnikaŭ na kirylicy tut najbolš było, u susiednich krainach našmat mienš, asabliva ŭ Maskovii. U svajoj knizie ja pakazaŭ Maskoviju jak ułus Załatoj Ardy, jaki płaciŭ manhołam daninu, dzie kniazi zmahalisia za atrymańnie manholskaha jarłyka na kniažańnie.

— Vy kažacie pra biełarusacentryčnaść vašaj knihi. Ale jak moža być vykazana taja biełarusacentryčnaść u narysach, skažam, pra hanzejski sajuz haradoŭ ci husickija vojny ŭ Čechii?

— Elementarna. Hanza ź Biełaruśsiu pasiabravała jašče ŭ CHIII stahodździ. Była ž damova pamiž Hanzaj i Połackam, Viciebskam i Smalenskam — słavutyja hramaty, jany vydadzienyja Hannaj Charaškievič u Maskvie. Darečy, hramaty tyja napisanyja na starabiełaruskaj movie, tam navat dziekańnie i ciekańnie jość. Bolš za toje, hanzejcy ŭžo ŭ pačatku CHIII stahodździa mieli svoj kaścioł śviatoha Piatra ŭ Połacku. A druhi hanzejski kaścioł byŭ u Smalensku, archeolahi znajšli jaho padmurki. Što tyčycca Čechii, dyk tut suviazi jašče bolšyja. Adnaho z našych vialikich kniazioŭ navat zaprašali na pasadu karala Čechii. I naš atrad (3000 žaŭnieraŭ) vajavaŭ popleč z husitami. Taler česki byŭ našaj valutaj. Tak što my majem samyja niepasrednyja suviazi z usioj zachodniaj Eŭropaj — ad Italii da Narvehii.

— Niekatoryja z vašych ćvierdžańniaŭ mohuć nie spadabacca našym susiedziam. Toj ža «ŭłus Załatoj Ardy» ci, naprykład, toje, što słavutaja karaleŭskaja dynastyja Jahielonaŭ była na 100% biełaruskaj.

— A heta nia ja prydumaŭ. Pry napisańni knihi ja karystaŭsia krynicami roznych narodaŭ. Skažam, pišučy pra VKŁ, ja spasyłaŭsia na litoŭski padručnik pa historyi (jaho pierakłaŭ Vincuk Viačorka na biełaruskuju movu) i raskazaŭ ich versyju pachodžańnia VKŁ. Paralelna padaŭ i versiju Mikoły Jermałoviča. I čytač moža paraŭnać historyju Litvy, napisanuju čatyrma litoŭskimi historykami, i historyju Jermałoviča. Ja na baku Jermałoviča, ale ja ž nie chavaju litoŭskuju versiju. Što tyčycca Jahielonaŭ, to ŭ palakaŭ pa hetaj temie štuk dvaccać dysertacyj abaroniena. Inšaja sprava, jany pišuć, što Jahielony pachodziać ad «ruskaj kniažny Sońki». A ja pišu, što ruskija i jość biełarusy, a siońniašnija rasiejcy — nijakija nia ruskija. Heta ŭsio ŭ majoj knizie jość. I «ruskaja kniažna Sońka» — heta pravasłaŭnaja biełaruskaja kniažna. A chto maci Jahajły? Ćviarskaja kniažna. Voś vam užo 75%. A jašče 25% znojdziem, kali pahladzim na naščadkaŭ Hiedymina — jany ŭsie žanilisia na pravasłaŭnych. A na jakoj movie havaryŭ Jahajła? Na starabiełaruskaj. Palaki daśledavali heta jašče ŭ časy Piłsudzkaha, bo litoŭcy ŭsiudy pisali, što Jahajła karystaŭsia litoŭskaj movaj. Palaki padniali ŭsie dakumenty — nivodnaha litoŭskaha słova Jahajły nie znajšli! Bolš za toje, pry polskim karaleŭskim dvary na toj čas usie havaryli pa-niamiecku. Bo Kazimier pryvioŭ u Krakaŭ habrejaŭ i niemcaŭ. I ja pišu, što dziakujučy Jahajłu spyniłasia hiermanizacyja polskaj šlachty. Tam takija ž pracesy byli, jak u Čechii pry husitach, i tolki Jahielony ich spynili.

— U svajoj knizie vy razhladajecie i relihijnyja pytańni. Nia tak daŭno kanstancinopalski patryjarch zajaviŭ, što Ukrainskaja pravasłaŭnaja carkva maje prava pierajści ŭ jaho jurysdykcyju. A Biełaruskaja pravasłaŭnaja carkva takoje prava maje?

— Viadoma ž, maje. Pra samastojnaść carkvy dbali jašče vialikija kniazi litoŭskija. Niezdarma była stvoranaja litoŭskaja mitrapolija, stalicaj jaje byŭ spačatku Navahradak, potym Vilnia. Maskoŭski patryjarch Kirył lubić havaryć pra Biełaruś jak kananičnuju terytoryju RPC. Pra jakuju «kananičnuju terytoryju» idzie havorka, kali Maskovija adździaliłasia (za vialiki chabar!) ad Kanstancinopala tolki ŭ druhoj pałovie ChVI stahodździa?! U ChV stahodździ i maskoŭskija ziemli, i biełaruskija padparadkoŭvalisia kanstancinopalskamu patryjarchu. Samaje cikavaje, što adnym ź pieršych unijataŭ byŭ adzin z maskoŭskich mitrapalitaŭ — jon padpisaŭ Flarencijskuju uniju. I kali pryjechaŭ u Maskvu, jaho tam ledź nie zabili.

— Vy nastojvajecie na tym, što siońniašniaja Biełaruś źjaŭlajecca nieadjemnaj častkaj uschodniesłavianskaj chryścijanskaj cyvilizacyi. Ale nasamreč my ŭvachodzim u Eŭrazijski ekanamičny sajuz, aktyŭna supracoŭničajem z Kitajem, nia kažučy ŭžo pra Rasieju. Dyk jakim palcam jakoj nahi staim my ŭ toj uschodniesłavianskaj cyvilizacyi?

— My staim tam, dzie stali jašče ŭ časy VKŁ. Biełarusaŭ u našaj dziaržavie bolš za 80%, astatnija taksama słavianie — rasiejcy, ukraincy. A niesłavianaŭ u Biełarusi — 1 na 30 (dla paraŭnańnia: va Ŭkrainie — 1 na 24; u Rasiei — 1 na 5). Niahledziačy na vojny, siem dziesiacihodździaŭ Savieckaha Sajuzu, stalinskija represii, usio roŭna našym padmurkam zastalisia Połackaje kniastva i Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. I ciapier idzie adradžeńnie hetaha padmurku — my adnaŭlajem našyja zamki, cerkvy i h. d. A ŭsie namahańni zaciahnuć nas u Eŭrazijski sajuz kančajucca tym, što Łukašenka ŭžo namieryŭsia adazvać adtul biełaruskich čynoŭnikaŭ… Siońnia ŭ pucinskaj Rasiei eŭrazijski kirunak raźvićcia jaŭna pieramahaje. I my pavinny dakładna viedać, što rasiejcy nam nijakija nie braty i nie siabry. Chutka my ŭvohule budziem mieć spravu navat nie z chryścijanami, a z musulmanami, bo ich kolkaść u Rasiejskaj Federacyi raście ŭ hieametryčnaj prahresii. Zhodna z dadzienymi apošniaha pierapisu, rasiejcami ŭ Maskvie zapisaŭsia až 31%. Rasieja siońnia nahadvaje Rym časoŭ zaniapadu. Tam iduć takija pracesy, što kali ich nie spynić, budzie toje ž, što ŭ Kosavie. Kosava było spradviečnaj sierbskaj terytoryjaj, pakul tudy nie zaprasili albancaŭ. U albanskich siemjach było pa dziesiać dziaciej, a ŭ sierbaŭ pa adnym. I sierby stracili Kosava.

— Dumaju, što vaša «Historyja siaredniaviečnaj Eŭropy» mocna paŭpłyvaje na tych studentaŭ, jakija jaje pračytajuć. A jakija knihi ŭ svoj čas na vas akazali śvietapohladny ŭpłyŭ?

— Adna z takich knih — «Narysy biełaruskaha mastactva» Mikoły Ščakacichina, jaki vyznačyŭ, što było biełaruskaje baroka, była biełaruskaja hotyka, i što my — eŭrapiejcy. Darečy, jaho kniha ŭ BSSR znachodziłasia pad zabaronaj, i čytać jaje ja jeździŭ u vilenskija biblijateki. A kali staŭ deputatam, zrabiŭ usio, kab pieravydać «Narysy…» masavym nakładam. Jašče adna takaja kniha — «Živopisnaja Rośsija» (tom pryśviečany Biełarusi) Adama Kirkora. Jašče — «Hieahrafija Biełarusi» Arkadzia Smoliča, jakuju ja, faktyčna i pakłaŭ u asnovu svajoj «Historyi…». A jašče — «Biełorusy v Moskvie XVII vieka» Abecadarskaha. Tam pakazana, nakolki my ŭ toj čas byli vyšej za maskoŭcaŭ, kolki my ŭ Maskvie zrabili eŭrapiejskich spravaŭ. Darečy, ja ŭdziačny Abecadarskamu, bo heta jon nazvaŭ mianie ŭpieršyniu «mścisłaŭskim niedasiekam». Bo ja ź Mścisłava. I kali jon heta daviedaŭsia, to spytaŭsia: «Ty byŭ u mścisłaŭskim kaściole?» Byŭ — kažu. «A Trubiackuju raźniu tam bačyŭ?» — «Nie.» — «Nu i kazioł!». A ja ž u toj kaścioł chadziŭ butelki zdavać, ale nikoli nie padniaŭ hałavy, kab pabačyć, što tam namalavana. Paśla toj hutarki ja i pačaŭ surjozna cikavicca historyjaj. Pomniu, Abecadarski kazaŭ: «Takija archeolahi, jak ty, zakapajuć maju navuku». Tak i atrymałasia — my jaje zakapali.

***

Prezentacyja knihi Aleha Trusava «Historyja siaredniaviečnaj Eŭropy» adbudziecca 14 kastryčnika ŭ halerei «Ŭ» (pr. Niezaležnaści, 37a). Pačatak a 18.00.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0