Za apošni hod VUP Ukrainy vyras na 2,3%, heta značyć, kraina viarnułasia da ekanamičnaha rostu. Siaredniaja zarpłata ŭ krainie za hod vyrasła až na 25%, da 250 dalaraŭ, — z ulikam ukrainskich cenaŭ i doli niefarmalnaha siektara heta aznačaje, što dachody ŭkraincaŭ i biełarusaŭ vyraŭnialisia.
Ci aznačaje heta, što navat va ŭmovach vajny reformy dali vynik?
Karespandentka «Našaj Nivy» tydzień praviała ŭ Kijevie i Čarnihaŭskaj vobłaści. I mnohaje jaje začapiła.
Decentralizacyja: Viera Fiodaraŭna dy Ała Mikałajeŭna
Decentralizacyja ŭłady — reforma, realizacyi jakoj nadajuć va Ukrainie vialikaje značeńnie. Jaje sutnaść — pieradača vialikich paŭnamoctvaŭ i biudžetaŭ orhanam miascovaha samakiravańnia, praktyčna — samim ludziam na miescach.
U ramkach decentralizacyi ciapier adbyvajecca stvareńnie tak zvanych «abjadnanych hramad» zamiest sielskich savietaŭ i rajonaŭ. Abjadnanyja hramady stvarajucca nie źvierchu, a źnizu: ludzi sami pavinny vystupać ź inicyjatyvaj pra stvareńnie hramady (pry hetym pavinny vytrymlivacca peŭnyja normy: u centry hramady pavinna pražyvać nie mienš za peŭnuju kolkaść ludziej, ad centra hramady da jaje krajniaha punkta pavinna być nie bolej za 25 km i h.d.). Kali takija «punkty kryštalizacyi» buduć stvoranyja, to potym ludzi z susiednich nasielenych punktaŭ pavinny vyrašyć, da jakoj z hramad im vyhadniej pryjadnacca. U vyniku źmienicca administratyŭnaja karta Ukrainy: vobłaści (rehijony) zastanucca, ale rajony źniknuć, sastupiŭšy miesca hramadam.
Što daje decentralizacyja na miescach, my mahli bačyć na prykładzie Parafijeŭskaj hramady, što mieścicca ŭ Čarnihaŭskaj vobłaści. Stvorana jana była ŭ 2015 hodzie, u joj pražyvaje 6000 čałaviek.
Kiruje joju Viera Karpienka. Joj 70 hadoŭ, hramadskaj dziejnaściu zaniałasia paśla taho, jak, adrabiŭšy 34 hady nastaŭnikam matematyki ŭ škole, vyjšła na piensiju. Jak i skroź va Ukrainie, svaju pasadu zdabyła, vyjhraŭšy vybary: siarod 4 pretendentaŭ «nabrała svaje 70 adsotkaŭ».
Hałava Parafijeŭskaj hramady Viera Karpienka na hanku adramantavanaha dziciačaha sadka.
Biudžet hramady ŭ paraŭnańni z časami Janukoviča vyras u 4 razy: u minułym hodzie jon skłaŭ kala 20 młn hryŭniaŭ. Hetyja hrošy byli patračanyja na pracu škoł, palikliniki, dziciačych sadkoŭ, ramont daroh. Viera Fiodaraŭna sustrakaje nas pad viečar, vidać, što stomlenaja, ale pra spravy svajoj hramady havoryć detalova i z zasłužanym honaram: «Voś kapitalna adramantavany sadok, 57 tysiač dalaraŭ ramont abyšoŭsia. Voś adramantavanaja škoła (pamianiali 160 voknaŭ — pa aknie na vučnia, bo ŭ škole vučycca 160 čałaviek). Tak, usie dadzienyja pa zakupach dajem na ProZorro. Voś jašče adramantavali sadok. Ała Mikałajeŭna, ja baču, u ciabie znoŭ niešta novaje źjaviłasia, raskazvaj ciapier ty».
Zahadčyca sadka №2 «Soniejka» Ała Andrejka sustrakaje nas na hanku u vyšyvancy.
Treba adznačyć, što arhanizatary prasili ŭsich, chto kantaktavaŭ z našaj hrupaj, havaryć pa-rusku, kab usie zrazumieli. I treba adznačyć, što ŭsie tak i havaryli, vybačajučysia papiarednie, što, moža, nie duža dobra budzie atrymlivacca. I tolki Ała Mikałajeŭna miakka skazała: «Prabačcie, ja budu havaryć pa-ŭkrainsku. Upeŭnienaja, što zrazumiejecie». Tak, zrazumieli. Bo lubovi da dziaciej, imknieńniu zrabić ich dziacinstva ščaślivym, pavazie da svajoj ziamli i historyi, jakija zaŭvažalisia va ŭsim, nie nadta i patrebnyja pierakładčyki.
Vyšyvanyja karciny na ścienach u dziciačym sadku.
Spalnia siaredniaj hrupy.
Kutočak dziciačaha sada.
«Ukraina adzinaja».
Mašynki adpačyvajuć, pakul adpačyvajuć dzieci.
A tut, u samarobnym akvaryumie, žyvuć karasi.
Uvohule, efiektyŭnaść decentralizacyi dobra ilustrujuć ukrainskija darohi. Tam, dzie stvoranyja hramady, jany novyja, idealnyja (tak, tak, nie ździŭlajciesia, ciapier va Ukrainie jość idealna roŭnyja darohi!). Tam, dzie darohi naležać, jak i raniej, rajonnaj administracyi — jamina na jaminie.
Stend u Parafijeŭskaj škole raskazvaje pra adnaviaskoŭcaŭ, jakija vajavali ŭ ATA.
Mnie padałosia, što mienavita ŭ pravincyi ŭkrainskaj pierałom adbyŭsia. Damy ŭ vioskach dahledžanyja; niamnoha, ale traplajucca novyja, sučasnyja; uzdoŭž daroh — kaviarni, šynki; amal niama śmiećcia na ŭzbočynach… Sa śmiešnaha — na pabielenaj ścianie adnaho z damoŭ niechta čyrvonaj farbaj vyvieŭ vialikimi litarami: «Tut živie złodij!»…
Kab usio było ProZorro
ProZorro — nazva sistemy adkrytych elektronnych dadzienych pa zakupach i tendarach (ad ukrainskaha «prozoro» — «prazrysta» i z kreatyŭnym namiokam na hieroja, jaki prychodziŭ na dapamohu abiazdolenym žycharam Novaj Ispanii, taksama jak ProZorro prychodzić ciapier na dapamohu žycharam Novaj Ukrainy, jakija nie žadajuć bolš mirycca z karupcyjnymi schiemami pry dziaržaŭnych zakupach. «Usie bačać usio» — deviz ProZorro. «Dahavarnyja» tendary, złoŭžyvańnie słužbovym stanoviščam uskładniłasia, dziakujučy elektronnym rejestram. Znaŭcy vielmi vysoka aceńvajuć unikalnuju architekturu ProZorro. Pakolki ja nie znaŭca, to sudzić pra heta nie biarusia.
A voś dyrektar departamienta rehulavańnia dziaržzakupaŭ Ministerstva ekanamičnaha raźvićcia i handlu, aŭtar i realizatar kancepcyi ProZorro, Alaksandr Staradubcaŭ uraziŭ i mianie. Nu, jaki vobraz źjaŭlajecca pry słovach «dyrektar departamienta» va ŭmovach Biełarusi? A tut da nas vyjšaŭ enierhičny chłopiec u majcy z łahatypam ProZorro, ź fitnies-branzaletam na ruce, dy, enierhična žestykulujučy, staŭ raskazvać: «Raniej ja ŭ strašnym śnie nie moh ujavić, što budu pracavać u ministerstvie. U ministerstvie, na dziaržaŭnaj słužbie! Ja zajmaŭsia biznesam, i mnie heta było i cikava, i prynosiła hrošy. Ale ja bačyŭ, što dziaržava naša nie takaja, u jakoj ja chacieŭ by žyć. I paśla revalucyi ja adčuŭ, što pavinien niešta zrabić dla krainy. Ja viedaŭ, jak treba źnižać uzrovień karupcyi praz stvareńnie elektronnaj sistemy zakupak. Tamu ja ciapier tut».
Kiraŭnik departamienta rehulavańnia dziaržzakupaŭ Ministerstva ekanamičnaha raźvićcia i handlu Alaksandr Staradubcaŭ.
Da słova, hetuju čaroŭnuju frazu: «Ja chaču/pavinien niešta zrabić dla dziaržavy» — my čuli vielmi časta na praciahu ŭsiaho pierabyvańnia ŭ Kijevie.
Čuli, naprykład, taksama ad Siarhieja Saroki — hramadzianskaha aktyvista, suaŭtara zakona pra dziaržaŭnuju słužbu i stratehiju reformy dziaržaŭnaha kiravańnia. 20 hadoŭ jon adpracavaŭ u biznesie na pasadach top-mieniedžaraŭ, maje dośvied pracy ŭ navucy — a ciapier budzie pracavać u ministerstvie rehijonaŭ, realizoŭvać raspracavanyja im raniej normy zakonaŭ. Mienavita jon znajomiŭ nas z chodam reformy publičnaj administracyi.
Udzielnica našaj pajezdki z Kazachstana, dyrektar Centra analizu hramadskich prablem Mieruert Machmutava paśla jaho vystupu troški źjedliva adznačyła: «Takoje ŭražańnie, što ŭ vas tut, va Ukrainie, niama instytucyjnaj pamiaci. Usio, pra što Vy zaraz havaryli, ja ŭžo čuła hadoŭ dziesiać nazad». — «Heta była mimikryja pad reformy, — paryravaŭ sp. Siarhiej. — Ale nijakaja sistema nie moža refarmavać siabie sama. U hetym pryčyna niaŭdač reformaŭ časoŭ Juščanki. Treba, kab reformy pravodzilisia i kantralavalisia źniešnim bokam».
«I jak ni klaŭ jon hetu pjaŭku»
Mienavita dziela taho, kab paźbiehnuć situacyi, apisanaj kłasikam, aktyŭna stvarajucca va Ukrainie Centry akazańnia administratyŭnych pasłuh. My naviedali adzin ź ich, jaki mieścicca ŭ Darnickim rajonie Kijeva. Nam pakazali usio: dyzajnierski ramont, elektronnuju čarhu, sučasnaje abstalavańnie, prazrystyja ścieny ŭnutranych pamiaškańniaŭ, maładych uśmiešlivych supracoŭnikaŭ va ŭniformie… Heta nahadvaje ŭdaskanaleny varyjant biełaruskich centraŭ «Adno akno».
Kranalnaja detal: u pakoi adpačynku piersanału staić butyl, zapoŭnienaja zakrutkami ad płastykavych plašak. Ich, akazvajecca, źbirajuć na pratezy dla voinaŭ, što byli skalečanyja ŭ ATA.
U pakoi adpačynku supracoŭniki Centru akazańnia administratyŭnych pasłuh źbirajuć płastykavyja zakrutki ad butelek na pratezy dla voinaŭ.
Prykmiety vajny va Ukrainie skrabuć serca. Sioleta ŭ Kijevie takich prykmiet stała mienš: nie tak šmat mužčyn u vajskovaj formie na vulicach, u adroźnieńnie ad minułych pryjezdaŭ — nie traplalisia zborščyki dapamohi dla armii… Ale nie-nie dy sutykaješsia ŭ natoŭpie z maładymi mužčynami na mylicach, abo sa šnarami na abliččy, abo prosta sustrakaješ u natoŭpie pozirk — i ŭ im stolki sumu ŭ samaj hłybini, ciažkaha viedańnia śmierci. I razumieješ: heta chłopcy, jakija prajšli ATA.
Mienavita taki pozirk ja pabačyła, kali da nas na sustreču pryjšli aficery palicyi. Nie aryštoŭvać udzielnikaŭ sieminara (jak mahli b padumać biełarusy), a raskazać pra svaju pracu.
Sum na dnie vačej
Reforma Ministerstva ŭnutranych spraŭ pačałasia va Ukrainie sa stvareńnia patrulnaj palicyi. Patrulnaja palicyja pavinna była stać uzoram adkrytaści siłavoha viedamstva. Ci stała?
Vyrašyli, što lepš raspuścić usich starych supracoŭnikaŭ i nabrać novych pa konkursie. Heta mahli być ludzi «z vulicy», ale mahli być i dziejnyja supracoŭniki MUS. Konkursy pry nabory ŭ patrulnuju palicyju byli hihanckija. Na 2000 miescaŭ u Kijevie było atrymana 27000 zajavak.
Adbor ažyćciaŭlaŭsia ŭ niekalki etapaŭ. Ad pretendentaŭ patrabavałasia idealnaje zdaroŭje, maralnaja ustojlivaść, jany pavinny byli zdać narmatyvy, prajści test na ahulny ŭzrovień viedaŭ, a taksama sumoŭje. Nadavałasia ŭvaha j źniešniaj pryvabnaści. Potym tyja, chto prajšoŭ praz heta sita, na praciahu 4 miesiacaŭ vučylisia: zakanadaŭstva, fizičnaja padrychtoŭka, taktyka, zaniatki sa zbrojaj, psichałahičnaja padrychtoŭka…
I voś na vulicy Kijeva vyjšli pieršyja abnoŭlenyja patruli. Maładyja (uzrostavy cenz — da 35 hadoŭ), padciahnutyja, u sučasnaj čornaj formie. Jak z amierykanskaha filma! Pieršaja reakcyja kijeŭcaŭ była prychilnaj. Novy tvar palicyi ŭkraincam spadabaŭsia. Mnohija prasili sfatahrafavacca razam, nie vieryli, što patrulnyja mohuć być takimi vietlivymi, vychavanymi.
Ale ź ciaham času zamiłavańnie trochi prajšło, i hramadstva stała patrabavać ad palicejskich najpierš efiektyŭnaści. A voś z hetym nie ŭsio tak dobra, jak chaciełasia b. Pieraškadžaje vajna, jakaja pryvodzić da pieramiaščeńnia vialikich masaŭ ludziej dy paroj i zbroi, i supraciŭ staroj sistemy, i banalny deficyt času j hrošaj. Naprykład, voś takaja pakazalnaja niestykoŭka: pa novym zakanadaŭstvie karać za pieravyšeńnie chutkaści kiroŭcaŭ možna tolki tady, kali jano zafiksavana aŭtamatyčnaj kamieraj nazirańnia. Taki zakon pryniaty, kab paźbiehnuć karupcyi, kab niadobrasumlennyja palicejskija nie mahli brać chabar z parušalnikaŭ. Ale tut — ups! — vyjaviłasia, što zakon pryniaty, a kamier nazirańnia — niama! U vyniku lichačy mahli haniać z chutkaściu huku, a aštrafavać ich u patrulnych mažlivaści nie było…
Ale pra toj pozirk.
Andrej Tkačoŭ. Fota ź jaho fejsbuka.
…Andrej Tkačoŭ z Charkava, ekanamist i juryst. Byŭ tam arhanizataram Jeŭramajdanu. Sutykaŭsia ź niespraviadlivaściu suda, kali jaho sprabavali za heta asudzić pa padłožnych dakumientach. Kali ŭ 2014 hodzie pačałasia vajna, paprasiŭsia dobraachvotnikam u vojski. U ATA z 7 krasavika 2014 hoda. Na svaje vočy, straŭnik, plečy pabačyŭ i adčuŭ žalu varty stan ukrainskaj armii ŭ toj čas. Nie było formy. Spali na hołych žaleznych raskładuškach. Nie było navat praduktaŭ.
Dva tydni kapali akopy na miažy voś u takich umovach, a potym siabry-tenisisty (Andrej — majstar sportu pa tenisie) pryvieźli tušonku, inšyja pradukty, koŭdry. Jaho, praŭda, u toj ža viečar, tak supała, pieraviali ŭ inšuju častku, ale chłopcy z zastavy byli vielmi zadavolenyja (śmiajecca). Potym słužyŭ pad Łuhanskam. Kaža, što, kaniečnie, było ciažka i strašna, asabliva kali traplali pad abstreły z usich bakoŭ. Ale meta była — abaranić svaju ziamlu, kab heta nie pajšło dalej.
U 2015 paśla demabilizacyi refarmatarka MUS Ukrainy Eka Zhuładze zaprasiła jaho ŭ svaju kamandu. Udzielničaŭ u raspracoŭcy kancepcyi reformaŭ. Razhladali madeli ZŠA, Kanady, Čechii, Polščy.
Sutnaść raspracavanaj reformy, jak jaje bačyć Andrej, — pierachod ad savieckaj karnaj sistemy da palicyi jak servisnaj słužby. Palicyja zabiaśpiečvaje hramadzianam pasłuhi biaśpieki. I tady vielmi važnaj stanovicca prafiłaktyka. Ciapier Andrej pracuje ŭ Departamiencie patrulnaj palicyi.
Typovaja takaja bijahrafija dla novaj palicyi.
Ja dumaju, što aŭtamatyčnyja kamiery dla fiksacyi pieravyšeńnia chutkaści nieŭzabavie źjaviacca ŭ patrebnaj kolkaści.
«Ja prajektny mieniedžar»
Kali ja dziviłasia maładości dy vyhladu načalnika departamienta Alaksandra Staradubcava, to ja jašče nie bačyła namieśnicy ministra MUS Ukrainy pa pytańniach jeŭraintehracyi Anastasii Dziejevaj. Chudzieńkaja dziaŭčynka u nahavicach-kiułotach, na śvietłym płaščyku — broška-matylok.
Anastasija Dziejeva, namieśnik ministra ŭnutranych spraŭ Ukrainy
Anastasii 25 hadoŭ. Paśla dvuch hadoŭ pracy ŭ Ministerstvie ŭnutranych spraŭ jana stała namieśnikam ministra, pryčym samym maładym va Ukrainie. «Mianie zusim nie ciešyć hety fakt,» — skazała jana amal adrazu, bo pracavać na takoj pasadzie maładoj žančynie ciažka. Nie abychodzicca i biez kryvatołkaŭ. «Ale ja nie čytaju kamientaroŭ pra siabie, — kaža jana. — Prosta rablu svaju pracu».
Namieśnica ministra kaža, što nikoli nie płanavała pracavać u milicyi, bo milicyja nikoli nie vyklikała ŭ jaje simpatyi. Da taho, jak trapić na pracu ŭ MUS, zajmałasia roznymi prajektami ŭ roli prajektnaj mieniedžarki. U takoj formie bačyć svaju dziejnaść i zaraz: «Ja prajektnaja mieniedžarka».
U MUS trapiła pa zaprašeńni Eki Zhuładze, dla jakoj taksama charakterny nie ministerski, a prajektny padychod. Za dva hady pracy zmahła prynieści šmat inviestycyj, i ŭsie jany pracavali, a nie ciakli niekamu ŭ kišeniu. «My pakazali, što nas cikaviać nie hrošy, a sposaby mianiać krainu. Ja pakazała vynik, jaki byŭ važny ministru, kabminu. Namministra — heta palityčnaja pasada. Heta byŭ vyklik: što ja mahu zrabić dla dziaržavy».
Upieršyniu za časy niezaležnaści reforma MUS atrymała palityčnuju padtrymku. Jaje robić novaja kamanda, jakaja demanstruje novyja padychody i novy prafiesijanalizm, novuju žyćciovuju fiłasofiju. Viadoma, mnohija z ahromnaha ministerstva — u jaho ŭvachodzić kala 300 tys. čałaviek — trochi ŭ šoku ad hetaha. Tym nie mienš źmieny adbyvajucca davoli chutka.
Akramia reformy patrulnaj palicyi, jakuju spn. Dziejeva pryviała jak prykład successful story, ministerstva ciapier zajmajecca raspracoŭkaj i ažyćciaŭleńniem reformaŭ usioj nacyjanalnaj palicyi, Nacyjanalnaj hvardyi, pamiežnaj słužby, mihracyjnaj słužby i słužby pa nadzvyčajnych situacyjach. Va ŭmovach, kali «ahresar znachodzicca za krok ad nas», hetyja słužby pavinny pracavać pa najlepšych standartach.
Voś, da prykładu, słužba pa nadzvyčajnych situacyjach. «My chočam, kab pažarnaja inśpiekcyja tušyła pažary, a nie biznes,» — skazała namieśnica ministra pad śmiech prysutnych. — Bo ličycca, što pažarnyja inśpiektary — heta chabarniki, jak kolišniaja DAI. Ale akazvajecca, što jany vykonvajuć narmalnuju funkcyju, kali pravilna im hetuju funkcyju abaznačyć. Ciapier my zajmajemsia ačystkaj zakanadaŭstva dla taho, kab jana, inśpiekcyja,nie akazvała cisku na biznes. Jość ideja pieravieści abjekty biznesu na dobraachvotnaje strachavańnie. Kali čałaviek pakazvaje dobry polis, to jaho nie praviarajuć pažarnyja inśpiektary».
Uvohule, 30 tysiač vyratavalnikaŭ-pažarnikaŭ pavinny pakryć płošču usioj Ukrainy i zabiaśpiečyć, kab paśla vykliku pažarnyja prybyvali ŭ luby punkt za 15 chvilin. «Hetyja chłopcy — sapraŭdnyja hieroi, — adznačyła namieśnica ministra. — Ale jany pracavali ŭ žudasnych umovach. Kali niemcy pryjazdžajuć i zachodziać u pažarnaje depo, jany kažuć: «O, jaki kłasny muziej! Nam taksama treba taki zrabić. A ciapier pakažycie mašyny, na jakich jeździcie». Ale heta ž i jość mašyny, na jakich pracujuć pažarnyja! Tamu pierad nami — mnoha raboty». Zaraz pažarnym pavialičyli zarpłatu, zabiaśpiečyli sacpakiet, mianiajuć formu bajavuju. Na 24% abnoŭleny «muziejny» aŭtapark. Palepšyć pracu vyratavalnych słužbaŭ zaklikanaja i decentralizacyja: u novych «hramadach», terytaryjalnych adzinkach, jakija ŭtvarajucca zaraz va Ukrainie, stvarajucca centry biaśpieki, u jakich abjadnoŭvajucca palicyja i pažarnyja.
Pieramahčy niepieramožnaje
Baraćba z karupcyjaj — samaja składanaja zadača ŭ sučasnaj Ukrainie. Karupcyja maje šmat abliččaŭ.
U rejtynhu ŭsprymańnia karupcyi, jaki kožny hod składaje suśvietnaja niaŭradavaja arhanizacyja Transparecy International, Ukraina na 135 miescy (da słova, na pieršym miescy ŭ im — Danija, na apošnim — Samali, Rasija — na 134, Biełaruś — na 79).
Va Ukrainie ciapier farmirujecca novaja struktura baraćby z hidraj, simvałam jakoj va Ukrainie stali znakamity załaty baton dy załaty ŭnitaz byłoha prezidenta Janukoviča (unitaz i dasiul staić u rezidencyi ŭ Mižhorji).
Antykarupcyjnaja reforma idzie ŭ niekalkich kirunkach. Stvarajucca adkrytyja rejestry baz dadzienych u mnohich patencyjna «karupcyjahiennych» halinach. Usie dziaržsłužboŭcy pavinny zapaŭniać elektronnuju dekłaracyju ab dachodach, jakaja znachodzicca ŭ adkrytym dostupie. Kožny moža pahladzieć, čym vałodaje toj ci inšy čynoŭnik i ci mahčyma heta patłumačyć pamieram jaho zarpłaty. U dekłaracyju pavinny ŭnosicca źviestki pra ŭsio, čym karystajecca dekłarant. Takaja farmuliroŭka (čym karystajecca) była ŭviedzienaja dla taho, kab vyjavić majomaść, aficyjna zarehistravanuju na inšych asob (nieruchomaść, mašyny i h. d.). Jość adkaznaść za padaču niepraŭdzivych źviestak — ad administratyŭnaj da kryminalnaj, u zaležnaści ad sumy, nie pakazanaj u dekłaracyi. Ale — ups! — dahetul kryminalnaj adkaznaściu nichto nie pakarany. Uvohule, pakul słabaje miesca baraćby z karupcyjaj — sudy. I chacia spravy ab karupcyi aktyŭna rasśledujucca, vyniesienych pa ich prysudaŭ — litaralna adzinki. «Prabuksoŭku» sudovaj reformy tłumačać vialikim abjomam pracy (va Ukrainie kala 8000 sudździaŭ), a taksama vialikim «supracivam materyjału» ŭ hetaj vielmi karumpavanaj prafiesii.
A sudździ chto?
Kali paśla revalucyi 2014 hoda praviali apytańnie pra toje, kolki nasielnictva daviaraje/nie daviaraje sudam, to vyjaviłasia, što daviarajuć całkam 0,7% (vidać, sami sudździ i členy ich siamiej), daviarajuć častkova — 8%, całkam nie daviarajuć — 81% ukraincaŭ. Karupcyja, zaležnaść, kruhavaja paruka… Što z hetym było rabić? Jak źmianić sudovuju sistemu, kab panavali zakonnaść, jurydyčnaja dakładnaść, roŭnaść pierad zakonam? Najpierš byli pryniatyja zakony «Ab adnaŭleńni davieru da sudovaj ułady va Ukrainie» (krasavik 2014), «Ab zabieśpiačeńni prava na spraviadlivy sud» (luty 2015), źmieny da Kanstytucyi ŭ častcy pravasudździa i novaja redakcyja zakona «Ab sudaŭładkavańni i statusie sudździaŭ» (červień 2016). Zhodna ź imi, całkam abnaviŭsia skład Vyšejšaj kvalifikacyjnaj kamisii, Vyšejšaj rady pravasudździa, staršyń sudoŭ stali vybirać sami sudździ. Časovaja śledčaja kamisija stała raźbirać spravy tak zvanych «sudździaŭ Majdanu» (tych, chto vynosiŭ niespraviadlivyja prysudy u dačynieńni ŭdzielnikaŭ Majdanu; z 330 sudździaŭ pakarana 33). Tuha, ale idzie praces pieraatestacyi sudździaŭ. Na vyniki pieraatestacyi/pryznačeńnie sudździaŭ aktyŭna ŭpłyvaje Hramadskaja rada dobrasumlennaści, jakaja na asnovie dastupnaj infarmacyi aceńvaje maralnyja jakaści i prafiesijanalizm kandydataŭ. Bolš za 1000 sudździaŭ zvolnilisia sami pierad pierśpiektyvaj lustracyi i pieraatestacyi.
Na leta 2016 hodu davier ukraincaŭ da sudovaj sistemy trochi padniaŭsia (całkam ci častkova stali daviarać 31%), ale pry hetym 80% ličać, što sudovaja reforma amal nie pravodzicca ci pravodzicca vielmi pavolna.
A kab nadać hetamu pracesu paskareńnia, znoŭ spatrebiłasia dapamoha hramadskaści. Vopyt Hramadskaha ruchu «Česna. Filtruj sud», napeŭna, zacikavić i biełaruskich aktyvistaŭ i pravaabaroncaŭ, dy j usich, chto sutykaŭsia ź biełaruskaj sudovaj sistemaj. Mienavita jany ŭziali na siabie vialikuju častku pracy pa čystcy aŭhijevych sudovych stajniaŭ.
NABU
Na pieršaj linii antykarupcyjnaj abarony (ci ŭžo nastupu?) — niadaŭna stvoranaje Nacyjanalnaje antykarupcyjnaje biuro Ukrainy (NABU). Jano maje zajmacca najpierš top-karupcyjaj, vierchnimi ešałonami. Meta dziejnaści — raźbić karupcyjnyja schiemy. Pracuje NABU ŭžo 2 hady. Cikavy momant: u NABU pracujuć detektyvy — heta pasada, u jakoj abjadnoŭvajucca funkcyi śledčaha i apieratyŭnaha supracoŭnika. Na miesca detektyva byŭ konkurs 80 čałaviek na miesca. Ciapier štat NABU — 560 čałaviek, ź jakich 255 detektyvaŭ (siaredni ŭzrost jakich — 27 hod).
NABU było adzinaj arhanizacyjaj, dzie nas paprasili ničoha nie fatahrafavać — supracoŭniki arhanizacyi pavinny zachoŭvać ananimnaść, u metach biaśpieki i efiektyŭnaści pracy.
Ciapier u pracy 319 spraŭ ab karupcyi, 91 čałavieku paviedamlena ab padazreńni, 57 spraŭ nakiravana ŭ sud. I tut znoŭ pačynajucca prablemy: u sudach spravy časta «zastrajuć». Naprykład, niekatoryja padsudnyja majuć pa 15—20 advakataŭ, varta adnamu ź ich nie pryjści na pasiažeńnie — i sprava nie ruchajecca. Tamu z 4 młrd aryštavanych hryvień u biudžet pakul ničoha nie viernuta!
Narakajuć u NABU i na niedaskanałaść zakanadaŭstva (naprykład, na toje, što ciažka zdymać niedatykalnaść deputataŭ, sudździaŭ), i na prakuraturu, jakaja, pa słovach supracoŭnikaŭ, časta nie śpiašajecca supracoŭničać, a paroj i sprabuje akazać cisk. Dziejny prezident krainy nie padkantrolny NABU.
Ahulnaja vysnova: NABU sama pa sabie pracuje vielmi efiektyŭna, ale iniercyjnaść sistemy i mahutny supraciŭ tych, u kaho niačystyja ruki, pakul nie dazvalajuć havaryć, što mety dasiahnutyja.
Fienamienalnaja moc hramadzianskaj supolnaści
Ładziła maju pajezdku kaalicyja hramadskich arhanizacyj «Reanimacyjny pakiet reformaŭ» (Ukraina) u supracy z «Pražskim centram hramadzianskaj supolnaści» (Čechija) i «Centram demakratyi i viaršenstva prava» (Ukraina).
Treba raskazać padrabiaźniej pra asnoŭnaha arhanizatara — kaalicyju hramadskich arhanizacyj «Reanimacyjny pakiet reform» (RPR). Ludziam ź Biełarusi ciažka navat ujavić hetuju fienamienalnuju strukturu.
RPR — nie jurydyčnaja asoba, RPR nidzie nie zarehistravana. 79 hramadskich arhanizacyj i 22 hrupy ekśpiertaŭ abjadnalisia ŭ kaalicyju, kab raspracoŭvać kancepcyi i šturchać reformy. Taras Šaŭčenka, sustaršynia Rady RPR (da słova, nie tolki poŭny ciozka znakamitaha Kabzara, ale j naradziŭsia ź im u adzin dzień), pad kiraŭnictvam jakoha byli raspracavanyja i pryniatyja mnohija zakony sučasnaj Ukrainy, upeŭnieny: «Pośpiech revalucyi — heta jašče nie zaruka pazityŭnych źmien. Paśla Aranžavaj revalucyi mnohim padałosia, što da ŭłady pryjšoŭ česny prezident, i my paličyli svaju misiju vykananaj. Dumali, što ciapier nastanie spraviadlivaje žyćcio. Ale ŭłada vielmi chutka rassłabiłasia, i źmieny da lepšaha nie adbylisia. Ciapier my razumiejem, što kab nie stracić zdabytki Revalucyi hodnaści, treba, kab hramadskaść praciahvała žorstka kantralavać i zakanadaŭčuju, i vykanaŭčuju uładu».
My mieli mažlivaść kantaktavać z mnohimi pradstaŭnikami RPR, i jany ŭražvali jak vysokim uzroŭniem kampietentnaści, tak i maładościu dy naporystaściu. Z zasłužanym honaram jany havaryli, što na siońnia supracoŭničać z RPR žadajuć i prezident, i premjer-ministr, i ministry, i deputaty Viarchoŭnaj Rady, i pradstaŭniki praktyčna ŭsich partyj. RPR supracoŭničaje z usimi, padkreślili arhanizatary, ale padtrymlivaje vyklučna tyja zakonaprajekty, jakija ličyć karysnymi dla krainy.
U RPR jość hrupy, jakija zajmajucca advakacyjaj asobnych błokaŭ pytańniaŭ: antykarupcyjnaj reformaj, sudovaj reformaj, reformaj publičnaj administracyi, decentralizacyjaj, reformaj orhanaŭ pravaparadku, miedyja-reformaj i hetak dalej.
Žyvy horad Kijeŭ
Karcinki z žyćcia horada, jakija farmalna nie ŭvachodzili ŭ prahramu, taksama zapamiatajucca.
…Voś ranicaj my z kyrhyzskaj žurnalistkaj, uładalnicaj haziety «PalitKlinika» Dziłbar Alimavaj prachodzim pa Alei Hierojaŭ niabiesnaj sotni, kala pomnika im. Mama z dvuma dzietkami kładzie kvietki, mužčyna čynoŭničaha vyhladu spyniajecca, niadoŭha molicca i idzie dalej — na pracu. Dziłbar prosić mianie pierakłaści na ruskuju tekst vierša, vybitaha na pomniku.
Mamo, nie płač. Ja poviernuś viesnoju.
U šibku ptašinkoju vdariuś tvoju.
Prijdu na śvitańni v sadok iz rosoju,
A, možie, doŝiem na porih upadu.
Hołubko, nie płač. Tak sudiłosia, nieńko
Ŝo słovo «matusiu» nie budie mojim.
Prijdu i poprošusia v son tvij tichieńko
Rozkažu, jak majeťsia v domi novim.
Mieni koliskovu anhieł śpivaje
I rana śmiertielna užie nie boliť.
Ti znaješ, matusiu, j tut sumno buvaje
Duša za toboju, ridnieńka, ŝiemiť.
Mamočko, vibač za čornu chustinu
Za tie, ŝo vidnini budieš sama.
Tiebie ja lubiv. I lubiv Ukrajinu
Vona, jak i ti, buła v mienie odna.
Ja pierakłała, i my abiedźvie, kaniečnie, raspłakalisia.
…Voś u muziei Bułhakava na Andrejeŭskim spusku Taćciana Abramaŭna Rahazoŭskaja viadzie ekskursiju: uzor kijeŭskaj rasiejskaj intelihientki daŭniaha hartu, mietafaryčnaja, vyšukanaja rasiejskaja mova, niepieradavalnyja intanacyi, duch tradycyi i fantastyčnaja luboŭ da talentu Michaiła Afanaśjeviča — i kaža pra toje, što na fiestyvali pierakładaŭ «Biełaj hvardyi» najbolšuju cikavaść čytačoŭ vyklikaŭ pierakład na biełaruskuju movu, jaki zrabiŭ Aleś Žuk, a pračytaŭ Alaksandr Fiaduta. Potym na vierandzie «doma pabudovy niejmaviernaj» mianie častujuć čajem «ad Łaryjosika», najsmačniejšaj vypiečkaj dy jašče bolš smačnym vareńniem z hreckich arechaŭ («vy takoje nie tolki nie kaštavali, a navat nie čuli pra takoje»), i my havorym z Taćcianaj Abramaŭnaj pra Śviatłanu Aleksijevič, pra toje, jak niepryhoža paviała siabie Taćciana Tałstaja ŭ adnosinach da jaje, pra Archana Pamuka — da toj pary, pakul jaje nie kličuć pravodzić čarhovuju ekskursiju.
…Taksist kaža: «Kijeŭ — žyvy horad. Kaho jon palubić — tamu dapamoža. Začapili Vy mianie. Chočacie, ja praviazu vas staroj vulicaj, dzie vy dakładna nie byli. Heta vam ničoha nie budzie kaštavać» — i pravozić mianie pa Boryčavym Toku.
…Nahladčyca ŭ adnym z muziejaŭ: «Kaniešnie, stała ciažej žyć. Vajna. Ja atrymlivaju zarpłatu i piensiju, i ŭsio roŭna u apošnija dva dni da zarpłaty mnie niama na što schadzić u kramu. Oj, ale ja nie mahu kazać pra takoje na rabocie».
…Prykładaju ruku da tysiačahadovaha mura Safii.
…Pa radyjo rekłama biełaruskaha majanezu, pa-ŭkrainsku sa starannym biełaruskim akcentam: «Baćko nakazaŭ jisty!»
Tak, praŭdu skazaŭ taksist-fiłosaf: Kijeŭ — žyvy horad.
