ISTOCK
Heta było ŭ 2002 hodzie. Ienu Tompsanu, śpiecyjalistu pa kaścianoj rekanstrukcyi tvaru łondanskaha Karaleŭskaha kaledža, patelefanavaŭ pacyjent, jaki byŭ užo ŭ rospačy.
Niekalki hadoŭ tamu jon pieražyŭ niaščasny vypadak, kali čyjści aŭtamabil straciŭ kiravańnie i vyjechaŭ na tratuar, u vyniku čaho ciapierašni pacyjent Tompsana pieralacieŭ praz kapot i raźbiŭ sabie tvar, pry hetym złamaŭšy adnu dalikatnuju kostačku, jakaja ŭtrymlivaje voka čałavieka ŭ vačnicy.
«Biez hetaj taniusieńkaj — nie bolš za 1 mm taŭščynioj — kostački vašaje voka sychodzić uhłyb čerapa, niby choča tam schavacca, — tłumačyć Tompsan. — Ale ŭ vyniku zrok stanovicca horš — hublajecca fokus i zdolnaść pravilna raspaznavać kolery».
Pacyjent, jakomu było kala 30, pracavaŭ u avijacyi, u tym liku dapamahaŭ mianiać elektrapravodku ŭ samalotach, i paśla traŭmy jon užo nie moh razumieć, dzie sini provad, a dzie čyrvony.
Na praciahu troch hadoŭ chirurhi sprabavali dapamahčy jamu adnavić narmalnaje stanovišča vokavaha jabłyka — spačatku jany ŭžyvali štučnyja impłantaty zamiest złamanaj kostački, potym skanstrujavali zamienu z ułasnaha rebra paciarpiełaha. Ale abiedźvie sproby akazalisia niaŭdałymi — u kožnym z vypadkaŭ praź niekalki miesiacaŭ u arhaniźmie raźvivałasia infiekcyja, što supravadžałasia mocnymi bolami. U lekaraŭ vyčarpalisia idei.
Tompsan, razabraŭšysia ŭ situacyi, prapanavaŭ skanstrujavać pieršy ŭ śviecie impłantat sa škła, jaki b utrymlivaŭ voka pacyjenta ŭ vačnicy ŭ narmalnym stanoviščy.
Ideja vykarystoŭvać dla hetaha škło, materyjał dalikatny i krochki, spačatku vyhladaje kontrpraduktyŭnaj. Ale to było niezvyčajnaje škło.
«Kali źmiaścić u čałaviečaje cieła kavałačak zvyčajnaha akonnaha škła, to jano chutka abraście rubcovaj tkankaj i praź niekatory čas budzie vycieśnienaje», — adznačaje Džulijan Džons, ekśpiert pa bijaaktyŭnym škle ź Impierskaha kaledža Łondana. — A kali vy źmiaščajecie ŭ cieła bijaškło, jano pačynaje rassmoktvacca, vyłučajučy ijony, jakija «razmaŭlajuć» ź imunnaj sistemaj i kažuć kletkam, što treba rabić. Takim čynam, cieła nie ŭsprymaje bijaškło jak niešta inšarodnaje, i jano zrastajecca z kostkami i miakkimi tkankami, stymulujučy ŭtvareńnie kaściavoha materyjału».
Tompsanu ŭdałosia dasiahnuć patrabavanaha vyniku davoli chutka. Amal adrazu da jaho pacyjenta viarnulisia narmalny zrok i zdolnaść raspaznavać kolery. I ciapier, praz 15 hadoŭ, jaho vočy u poŭnym paradku.
Tompsan tym časam praciahnuŭ pracavać ź bijaškłom u jakaści impłantata i akazaŭ efiektyŭnuju dapamohu bolš čym 100 pacyjentam, jakija paciarpieli ŭ aŭtamabilnych i matacykletnych avaryjach.
«Nasamreč bijaškło pracuje navat lepš, čym ułasny kaściany materyjał pacyjenta, — kaža jon. — Jak my vyjavili, heta adbyvajecca z-za taho, što jano pa miery rastvareńnia pastupova vyłučaje ijony natryju, źniščajučy bakteryi. Takim čynam vyśvietliłasia, što bijaškło maje ŭmierany efiekt antybijotyku».
Budzie revalucyja?
Bijaškło ŭ 1969 hodzie vynajšaŭ amierykanski navukoviec Łary Chienč. Adnojčy ŭ aŭtobusie jon razhavaryŭsia z pałkoŭnikam, jaki niadaŭna viarnuŭsia z vjetnamskaje vajny. Pałkoŭnik skazaŭ Chienču, što, choć sučasnyja miedycynskija technałohii dapamahajuć ratavać žyćci na poli boju, jany nie mohuć vyratavać kaniečnaści paranienych.
Taja hutarka akazała takoje mocnaje ŭražańnie na navukoŭca, što jon vyrašyŭ kinuć pracu ŭ halinie mižkantynientalnych balistyčnych rakiet i pasprabavać stvaryć bijamateryjały, jakija b prymalisia čałaviečym arhanizmam. Svaje daśledavańni Chienč praciahnuŭ u Łondanie, tamu mienavita ŭ Brytanii byli ŭpieršyniu ŭžytyja niekatoryja z samych revalucyjnych inavacyj z novym materyjałam — bijaškłom — u samych roznych halinach, ad artapiedyčnaj chirurhii da stamatałohii.
Ciapierašniaje prymianieńnie bijaškła — heta tolki samaja viaršynia ajśbierha. U ciapierašni čas raspracoŭvajucca novyja pradukty dla kliničnaha prymianieńnia, jakija ŭ vyniku pavinny zrabić revalucyju ŭ chirurhii kostak i sustavaŭ.
Kali my razmaŭlali z Džuliani Džonsam u jahonym kabiniecie ŭ Impierskim kaledžy, jon pakazaŭ maleńki kubik, zrobleny z «pružynistaha bijaškła». Z dapamohaj nievialikich źmianieńniaŭ u chimičnaj formule hetamu bijaškłu nadali zdolnaść spružynić. Jano nie krochkaje, a vielmi hnutkaje.
Impłantat z takoha materyjału možna ŭstavić u nahu ŭ miescy surjoznaha pierałomu, i jon budzie vytrymlivać vahu pacyjenta, dazvalajučy tamu chadzić biez mylic i bieź nieabchodnaści ŭ dadatkovych mietaličnych płaścinach abo inšych impłantatach.
U toj ža samy čas «pruhkaje bijaškło» budzie stymulavać adnaŭleńnie kostkavaje tkanki, pastupova, naturalnym čynam, pranikajučy ŭ cieła pacyjenta.
Pruhkaje bijaškło: ničoha ahulnaha z akonnym. Fota: JULIAN JONES
«Dla taho, kab adnavić značny ŭčastak kostki, kletkam treba pasyłać pravilnyja sihnały. Pryčyna taho, što astranaŭty ŭ kosmasie hublajuć kaścianuju masu, zaklučajecca ŭ tym, što biez hravitacyi kletki ich arhanizma niedaatrymlivajuć infarmacyi, jakaja im pastupaje, kali čałaviek znachodzicca na Ziamli».
Dalejšyja źmieny ŭ chimičnym składzie bijaškła skančajucca atrymańniem novych jaho formaŭ — bolš miakkich, navobmacak padobnych da humy. Takoje bijaškło, jak spadziajucca navukoŭcy, dapamoža ŭ samym składanym raździele artapiedyčnaje chirurhii — adnaŭleńni chrastkovaje tkaniny.
Ciapier chirurhi sprabujuć adnaŭlać paškodžanuju tkanku chrastka ŭ ściohnach chvorych na artryt abo ŭ paškodžanych kalennych sustavach z dapamohaj niaprostaj pracedury, zvanaj «mikrafrakturavańnie». Hety chirurhičny mietad stymulavańnia rostu tkanki daje tolki časovy vynik, što paćviardžajuć mnohija spartsmieny.
Džons prapanuje svajo rašeńnie prablemy — takuju formu bijaškła, impłantat ź jakoj možna budzie razdrukavać na 3D-pryntary i zatym źmiaścić u lubuju adtulinu ŭ chrastku. Kab kletki arhanizma nie adrynuli impłantat, materyjał maje vałodać usimi naturalnymi ŭłaścivaściami chrastka. Dla pravierki Džons vykarystoŭvaje kalennyja sustavy miortvych ciełaŭ, achviaravanyja dla jaho daśledavańniaŭ.
«Nam prosta treba dakazać, što heta mahčyma. Kali ŭsio pojdzie dobra, i my paśpiachova projdziem usie nieabchodnyja vyprabavańni pa biaśpiecy, to praz 10 hadoŭ hety materyjał pastupić u rasparadžeńnie lekaraŭ», — kaža Džons.
Što ž, navat kali ciapier štučna stvoranyja materyjały, jakija mohuć zrastacca z tkankami čałaviečaha cieła, vyhladajuć trochi fantastyčna, zdajecca, heta adziny z najbolš imaviernych elemientaŭ miedycyny budučyni. U rešcie rešt, užo ciapier miljony ludziej čyściać zuby pastaj z takim materyjałam. I heta tolki pačatak.
